Dariusz Gardocki SJ: Teologia znaków czasu w ujęciu papieża Franciszka

Większość współczesnych znaków czasu Franciszek postrzega jako wezwanie do poważnego przemyślenia naszego stylu życia, który – jak podkreśla – nie może już bazować na konieczności nieustannego postępu i wzrostu konsumpcji, lecz bazować winien na znacznie bardziej zrównoważonym rozwoju.  Z kolei dla Kościoła zauważalne w dzisiejszym świecie znaki czasu winny być wezwaniem do zdwojenia wysiłku w zakresie ewangelizacji. Mówił o tym ks. Dariusz Gardocki SJ w wykładzie „Teologia znaków czasu w ujęciu papieża Franciszka” –  wygłoszonym dziś na międzynarodowej konferencji pt. „Metodologia czytania znaków czasu”, która odbywa się 9 i 10 kwietnia w Warszawie.

Ks. Gardocki podkreślił, że Franciszek – jeśli chodzi o rozumienie znaków czasu –  jest spadkobiercą Soboru Watykańskiego II i podobnie jak Sobór do tej kategorii przywiązuje  duże znaczenie. Papieska analiza rzeczywistości – zdaniem ks. Gardockiego – jest próbą spojrzenia na zjawiska jakie przeżywa współczesny świat z „perspektywy  peryferii”, czyli przede wszystkim oczami ludzi ubogich, usuwanych na margines i cierpiących.  Stąd ważnym znakiem czasu jest dlań  „kultura wykluczenia” , która wzywa do budowania świata znacznie bardziej sprawiedliwego. Dlatego w swym nauczaniu społecznym Franciszek tak mocny akcent kładzie na potrzebę budowania „kultury spotkania i powszechnego braterstwa”. Jest to odpowiedź na narastające wykluczenie coraz większych grup społecznych, regionów geograficznych czy nawet całych narodów. Szczególnym wyrazem tej postawy jest encyklika „Fratelli tutti” czy inne dokumenty społeczne tego papieża.

Jako znak czasu i duże wyzwania Franciszek traktuje proces globalizacji, w którym dostrzega bardzo wiele negatywnych stron.  A wśród nich narastające niesprawiedliwości społeczne kreowane przez model gospodarki neoliberalnej, która zapewnia władzę i korzyści tylko bardzo niewielkiej grupie bogatych. Globalizacja – jak podkreśla papież – rodzi indywidualizm, nastawiony na zdobywanie sumy indywidualnych korzyści, jako receptę na szczęście. Ale postawa taka w efekcie tworzy kulturę murów, a nie kulturę solidarności. A kolejnym negatywnym skutkiem globalizacji – na co zwraca uwagę papież – jest narzucanie całemu światu jednego modelu kulturowego, który jest niczym innym jak nową formą kolonizacji słabszych. Prowadzi to do utraty własnej tożsamości  lokalnych kultur i skutkuje  – jak podkreślił prelegent – formą „nowoczesnego totalitaryzmu narzucającego wszystkim własne podglądy”.

Bardzo ważnym znakiem czasu dla Franciszka, jest przyspieszająca sekularyzacja współczesnego świata, w szczególności krajów bogatych, co wzywa Kościół do zdwojenia wysiłku ewangelizacyjnego.

Innym znakiem czasu, który definiuje Franciszek,  jest model kultury skrajnie relatywistycznej, w której nie ma już miejsca na pojęcie prawdy. Kultura ta skutkuje narastającym relatywizmem moralnym, ale przede wszystkim daleko idącą redukcją pojęcia osoby ludzkiej. Prowadzi to następnie do negowania tożsamości płciowej człowieka jako faktu obiektywnego, na rzecz subiektywizacji płci jako zjawiska kulturowego – co odzwierciedla i promuje ideologia gender.

Innym ważnym znakiem czasu dla Franciszka – jak podkreślił ks. Gardocki – jest kryzys ekologiczny, u którego podstaw jest kryzys aksjologiczny i kryzys antropologiczny. Dlatego Franciszek apeluje o „ekologię integralną”, której przedmiotem troski winna być nie tylko natura, ale także i człowiek.

Kolejnym znakiem czasu zauważanym przez Franciszka, jest populistycznie rozumiany nacjonalizm, który zamyka nas na inne kultury i w istocie utrudnia budowanie wspólnoty międzyludzkiej. Natomiast pozytywem, który zauważa, jest wielokulturowość coraz bardziej obecna we współczesnym świecie, która może nas wzbogacić, a przede wszystkim otwiera nas na wartość innych kultur, rodząc dla nich szacunek.

Generalnie rzecz biorąc – jak podkreślił ks. Gardocki – większość współczesnych znaków czasu Franciszek postrzega jako wezwanie do poważnego przemyślenia naszego stylu życia, który – jak podkreśla – nie może już bazować na konieczności nieustannego postępu i wzrostu konsumpcji, lecz bazować winien na znacznie bardziej zrównoważonym rozwoju.  Z kolei dla Kościoła zauważalne w dzisiejszym świecie znaki czasu winny być wezwaniem do zdwojenia wysiłku w zakresie ewangelizacji.

Temat współczesnego kryzysu antropologicznego i odpowiedzi Kościoła w Deklaracji „Dignitas infinita” rozwinął w swym wykładzie teolog i bioetyk ks. Jarosław Mikuczewski SJ,  a o postulowanej przez Franciszka konieczności nawrócenia ekologicznego i budowania ekologii integralnej, mówił ks. Damian Wąsek z Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie.