1 mln 750 tys. zł na remont dachu bazyliki katedralnej w Płocku

1 mln 750 tys. zł przyznało parafii katedralnej pw. św. Zygmunta w Płocku Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu na remont dachu nad nawą główną zabytkowej bazyliki pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Świątynia znajduje się na terenie uznanym za Pomnik Historii. – Za te kwotę postaramy się wykonać najtrudniejsze prace na najwyższych elementach dachu katedry – zapowiada ks. kan. Stefan Cegłowski, proboszcz parafii katedralnej.

Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu w ramach programu „Ochrona zabytków” przyznało 444 projektom wsparcie finansowe na łączną kwotę prawie 106 mln zł. Środki z tej puli otrzyma projekt parafii katedralnej pw. św. Zygmunta w Płocku. Mowa o kwocie w wysokości 1 mln 750 tys. zł na remont dachu nad nawą główną (prezbiterium, transept, kopuła) XII-wiecznej bazyliki katedralnej pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.

– Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu przyznało nam dużą kwotę – uważa ks. kan. Stefan Cegłowski, proboszcz parafii katedralnej w Płocku. – Za przyznane środki zamierzamy wykonać najtrudniejsze prace na najwyższych elementach dachu. Remont całego dachu, to koszt około 8 mln zł. Planowane obecnie prace wykonywać będzie firma Monument Service. Wcześniej udało nam się dokonać renowacji dwóch wież katedralnych oraz części powierzchni dachu nad nawą główną – informuje duchowny.

Warto zaznaczyć, że płocka parafia katedralna w 2020 r. wykonała łącznie prace remontowe za kwotę około 1 mln 208 tys. 520 zł, w tym za dotacje pozyskane z Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu, Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Samorządu Województwa Mazowieckiego, Urzędu Miasta Płocka.

– Prace za łączną kwotę 1 mln 208 tys. 520 zł i 12 gr wykonaliśmy przy udziale własnym w wysokości 141 tys. 247 tys. zł 3 gr, co stanowi 11,7% w stosunku do ogólnej kwoty. Pewne przedsięwzięcia udało nam się zrealizować dzięki oszczędnościom. W tym roku planujemy kontynuować remont dachu katedry, remont elewacji na poziomie naw bocznych, jak również wykonać prace konserwatorskie przy nagrobku Stanisława Krasińskiego czy związane z wyposażeniem drewnianym prezbiterium i ambony – przekazuje ks. Stefan Cegłowski.

W diecezji płockiej z programu „Ochrona zabytków” środki otrzymał także Zespół Klasztorny OO. Bernardynów (XVI-XIX) w Skępem na prace konserwatorsko-budowlane w obrębie chóru organowego oraz prace ratunkowe i interwencyjne sklepień kościoła – 280 tys. zł i parafia pw. Świętej Trójcy w Rypinie na remont dachu kościoła (XIV w.) – 100 tys. zł.

Katedra w Płocku, wzniesiona na Wzgórzu Tumskim, jest jedną z pięciu najstarszych katedr w kraju. Po utworzeniu diecezji w 1075 r. zbudowano pierwszy, całkowicie wykonany z drewna, kościół katedralny pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Według „Kroniki” Galla Anonima był on miejscem pasowania Bolesława Krzywoustego na rycerza w 1099 r. Najprawdopodobniej najazd Pomorzan w latach 1126-1127 zniszczył tę świątynię. Biskup płocki Aleksander z Malonne (dzisiejsza Belgia) w 1136 r. przystąpił do budowy pierwszej kamiennej katedry, której konsekracja odbyła się w 1144 r. Romańska świątynia została wzniesiona ze starannie ociosanych kwadr granitowych.

Biskup Aleksander zamówił w ludwisarni magdeburskiej wielkie dwuskrzydłowe drzwi do katedry, obite 48 płytami śpiżowymi z płaskorzeźbami. Drzwi te w niewyjaśnionych do końca okolicznościach w XIII lub XIV w. znalazły się w Soborze Sofijskim w Nowogrodzie Wielkim, gdzie noszą nazwę Kursuńskich. W 1981 r. wykonano replikę tego wspaniałego zabytku romańskiej metaloplastyki i od tej pory Drzwi Płockie znów zdobią katedrę. Replika jest darem miejscowego kombinatu petrochemicznego dla bazyliki katedralnej.

W 1233 r. pożar strawił katedrę wraz z zamkiem. Gdy w 1234 r. margraf Miśni Henryk zdobył płocki zamek, a Niemcy schronili się do katedry, Konrad I Mazowiecki (1187-1247) podpalił ją i w ten sposób odbił swą rezydencję. W 1237 r. Płock otrzymał prawa miejskie. Prusowie w 1243 r. spustoszyli miasto, wraz z nim i katedrę. W latach 1288-1289 napadli na Płock Litwini. Zniszczona w wyniku pożarów, najazdów i grabieży katedra wymagała solidnych prac zabezpieczających i renowacyjnych.

Największą zmianą była dobudowa gotyckich wież zachodnich na przełomie XIII i XIV w. Większość prac była tylko prowizoryczna i dorywczo wzmacniała zasadniczy korpus katedry. Król Kazimierz Wielki po tragicznym w skutkach upadku na polowaniu i złożeniu ślubowania w 1370 r., nakazał gruntowne jej odnowienie. Jednak wola nie została spełniona i uszkodzenia powiększały się bardzo szybko. W XV w. na nowo podjęto poważne prace remontowe. W 1442 r. pokryto katedrę nową dachówką, a w 1454 r. przeprowadzono jej kosztowną restaurację.

Począwszy od 1543 r. katedra przeżywa drugi okres swej świetności. Została gruntownie przebudowana w stylu renesansowym. Pracami kierował włoski budowniczy Jan Baptysta z Wenecji. Dzisiejsza piękna w kształcie ośmioboczna kopuła z latarnią jest XX-wieczną rekonstrukcją tego renesansowego elementu katedry. Przedłużono wtedy prezbiterium, do którego ścian bocznych dobudowano z obu stron dwa piętrowe pomieszczenia na zakrystię, skarbiec i kapitularz.

Za czasów biskupa Erazma Ciołka (1503-1522) cesarz Maksymilian podczas wizyty u niego dowiedział się, że w katedrze płockiej przechowywana jest głowa św. Zygmunta. Jako wyraz uznania nadał kapitule płockiej w 1518 r. herb dawnych królów burgundzkich. Późniejszą pieczęć kapituły stanowi ten sam herb, lecz ponad koroną umieszczona jest Najświętsza Maria Panna z Dzieciątkiem na prawym ręku.

W 1504 r. odnowiono wnętrze, a otoczenie uporządkowano. W 1506 r. biskup Erazm Ciołek przeprowadza remont katedry, ale prace te nie na długo wystarczyły. W 1530 r. groźny pożar spowodował zawalenie się lewej nawy wraz ze sklepieniem i międzynawowymi kolumnami oraz stropu prezbiterium. Gdy północna ściana runęła, wówczas biskup Andrzej Krzycki w 1531 r. sprowadził z Krakowa do Płocka spółkę budowlano-rzeźbiarską, z rzymianinem Bernardino di Zenobi de Gionotis, głównym współpracownikiem Berrcciego, twórcy Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu, oraz Janem Cini ze Sieny i Filipem z Fiesole.

W latach 1531-1534 wzniesiono od fundamentów, z zachowaniem partii dawnych murów, katedrę o nowym obliczu renesansowym z kopułą. Prace wykończeniowe trwały jeszcze kilkanaście lat. Nim zakończono zasadnicze prace architektoniczne, ukazały się nowe pęknięcia w sklepieniach.

Za biskupa Andrzeja Noskowskiego dokonano koniecznych napraw i uzupełnień oraz doprowadzono do końca zasadniczą budowę płockiej świątyni renesansowej. W związku z wciąż prowadzonymi robotami remontowymi we wnętrzu katedry kapituła płocka wydała w 1556 r. zarządzenie, by „nikt podczas restauracji nie naruszał kamieni pomnikowych”, jednakże „czarną plamą” tych przedsięwzięć jest zniszczenie wszystkich przedrenesansowych grobowców i epitafiów.

W połowie XIX w. okazało się, że stan katedry znów jest alarmujący i w 1845 r. przeniesiono z niej nabożeństwa do kościoła św. Bartłomieja, przystępując do restauracji budynku. Niczego wtedy w konstrukcji nie zmieniono. Pęknięcia i szczeliny w murach wypełniono zaprawą, spięto mury wielkimi kotwami żelaznymi. Teren wokół murów zewnętrznych świątyni obniżono na około półtora metra i przeprowadzono kanały odwadniające fundamenty. Skutki licznych remontów byłyby może trwalsze, gdyby władze carskie w 1891 r. nie kazały wymienić miedzianej blachy na nawach bocznych na cynkową. Nowa, gorszej jakości blacha doprowadziła wkrótce do powstania licznych zacieków i szybko postępującej ruiny zagrzybiałej świątyni.

Ostatnia kapitalna restauracja katedry z pracami wykończeniowymi wnętrza miała miejsce w latach 1901-1915. Z nowych ciosów granitowych odbudowano od zewnątrz dolne partie starych murów i skarpy bocznych ścian, górne ściany zrekonstruowano z nowej cegły. Pilony fasady pokryto wielkimi płytami granitowymi, nad nimi wznoszą się murowane cegłą z końca XV w. ośmioboczne wieże z charakterystycznymi na rogach wałkami gotyckimi. Na miejsce dawnego drewnianego chóru z balkonem wzniesiono nowy, murowany, na dwóch kolumnach, naśladujących pozostałe międzynawowe typu toskańskiego.

Równocześnie z renowacją architektoniczną przystąpiono do pracy nad polichromią, której wykonanie powierzono Władysławowi Drapiewskiemu; wykonał ją w stylu neorenesansowym przy zastosowaniu barwników mineralnych Keima. Chcąc szczególnie wyróżnić jedną z najszacowniejszych świątyń polskich, papież Pius X odznaczył ją tytułem bazyliki mniejszej l lipca 1910 r.

Podczas I wojny światowej okupanci 22 maja 1918 r. zniszczyli osiem zabytkowych dzwonów spiżowych, a wśród nich dzwon noszący imię św. Jakuba z 1570 r., ćwiartując je dla uzyskania materiału na armaty. Nowe cztery dzwony dla katedry sprawione zostały w 1922 r. ale i one w czasie II wojny światowej podzieliły los poprzednich. Piątego września 1939 r. na katedrę zrzucono bomby, które zniszczyły kaplicę św. Zygmunta i uszkodziły sklepienie nawy bocznej. Po prowizorycznych remontach czynna była ona jeszcze do lutego 1941 r. Później kościół zamknięto i zamieniono na skład mebli. Niemcy usunęli także miedziany dach z nawy głównej.

Po koniecznych naprawach w 1946 r. katedrę oddano do użytku, a w latach następnych odnowiono polichromię, uszkodzenia wewnętrzne, wstawiono organy i założono centralne ogrzewanie. W 1965 r. biskup płocki Bogdan Sikorski powołał przy katedrze parafię św. Zygmunta. Rok później z udziałem prymasa Polski kard. Stefana Wyszyńskiego, metropolity krakowskiego abp. Karola Wojtyły i całego Episkopatu obchodzono w bazylice Milenium Chrztu Polski.

Średniowieczna świątynia była miejscem wiecznego spoczynku Władysława Hermana, Bolesława Krzywoustego i kilkunastu książąt mazowieckich. W 1825 r. ich szczątki przeniesiono do podziemi północnej kaplicy wieżowej, zwanej odtąd Królewską. Na posadzce, pośrodku kaplicy, ustawiono zaprojektowany przez Zygmunta sarkofag z czarnego marmuru z białym alabastrowym orłem na froncie i czterema orłami cynkowymi podtrzymującymi na skrzydłach której złożono insygnia królewskie ze złoconego brązu. W 1972 r. otwarciu grobu piastowskiego specjaliści dokonali badań archeologicznych, identyfikując szczątki królewskie. W 1975 r. podczas uroczystości jubileuszowych 900-lecia diecezji płockiej prochy Władysława Hermana i Bolesława Krzywoustego spoczęły we wnętrzu sarkofagu w dwóch trumienkach wykonanych z brązu.

7 czerwca 1991 r. katedrę nawiedził Jan Paweł II, który przewodniczył nabożeństwu czerwcowemu, wygłosił homilię i zakończył 42. Synod Diecezjalny. To wydarzenie upamiętnia odsłonięty w 1994 r. pomnik Błogosławionego Papieża Polaka obok bazyliki. W sierpniu i wrześniu 2003 r. przebudowano prezbiterium, ołtarz posoborowy przesunięto w jego głąb, a marmurową balustradę przeniesiono do kaplicy św. Zygmunta. Zmiany zaprojektował prof. Jan Tajchman z Torunia. Od kilku lat aktywnie prace remontowe, modernizacje i konserwacje poszczególnych części katedry prowadzi ks. Stefan Cegłowski, proboszcz parafii katedralnej pw. św. Zygmunta. Odnowione już zostały m.in. okazałe kaplice Królewskich i Sierpskich.