30 tys. katechetów w polskich szkołach

W polskich placówkach oświaty wszystkich szczebli – od przedszkola po liceum i technikum – religii uczy nieco ponad 30 tys. katechetów. Liczba ta systematycznie, choć nieznacznie, spada – wynika z przekazanych KAI danych Systemu Informacji Oświatowej Ministerstwa Edukacji Narodowej. Na najnowsze dane kościelne, z podziałem na katechetów świeckich i duchownych, trzeba będzie jeszcze poczekać, gdyż są zbierane raz na pięć lat.

Z danych Systemu Informacji Oświatowej Ministerstwa Edukacji Narodowej wynika, że w roku szkolnym 2017/2018 (dane wstępne) było w Polsce 30 043 katechetów. Liczba ta obejmuje łącznie wszystkie Kościoły i związki wyznaniowe, które mogą w Polsce prowadzić katechezę oraz podział na katechetów świeckich i duchownych.

Spadek liczby katechetów

Liczba nauczycieli religii systematycznie spada, począwszy od roku szkolnego 2008/2009 (32 096), poprzez 2009/2010 (31 625), 2010/2011 (31 551), 2011/2012 (31 356) i 2012/2013 (30 961). W roku szkolnym 2015/2016 nauczycieli religii było ogółem 30 598, a rok później 30 228.

W przedszkolach i oddziałach przedszkolnych szkół podstawowych jest 1397 katechetów, w szkołach podstawowych – 16 122, w gimnazjach – 3633, w zasadniczych szkołach zawodowych – 391, w liceach ogólnokształcących – 1755, w technikach – 1971, w branżowych szkołach I stopnia (czyli zasadniczych szkołach zawodowych przemianowanych w wyniku reformy systemu oświaty) – 324, a w pozostałych typach szkół – 321.

W związku z reformą oświaty i likwidacją gimnazjów, największy spadek katechetów zanotował właśnie ten typ szkoły (z 5513 w ub. roku do 3633 w 2017). Ale jednocześnie przybyło nauczycieli religii w szkołach podstawowych (z 13 820 do 16 122).

Ilu na etacie?

Resort podaje „unikatową liczbę nauczycieli w osobach”, która wynosi 30 043. Ale łączna podana przez MEN liczba etatów związanych z nauczaniem religii to mniej, bo 25 917. O co chodzi? Jest to znane od lat zamieszanie z ewidencjonowaniem liczby nauczycieli religii.

SIO nie różnicuje form zatrudnienia nauczycieli religii np. z podziałem na etaty pełne i cząstkowe. Podaje wprawdzie liczbę etatów, ale przecież katecheci uczą też w szkołach w oparciu o umowy cząstkowe, gdyż wielu z nich łączy nauczanie religii z innymi, dodatkowymi zajęciami (np. lekcjami WOS, historii czy języka polskiego).

– Wyciągnięcie takich danych nigdy nie jest proste, bo nauczyciele religii mogą też uczyć innych przedmiotów, choć są też tacy, którzy uczą wyłącznie religii – potwierdził KAI Grzegorz Pochopień, zastępca dyrektora departamentu strategii i współpracy międzynarodowej MEN.

Jedna osoba może też uczyć religii (realizować co najmniej jedną godzinę przedmiotu tygodniowo) np. w dwóch szkołach. Resort liczy ją wówczas jako jednego człowieka, a nie jako dwa etaty (choćby cząstkowe).

Jeśli więc MEN podaje liczbę 30 043 nauczycieli religii zatrudnionych na różnych umowach, to pełnych etatów będzie mniej (25 917), ponieważ etaty cząstkowe są zliczane w etaty pełne. MEN podaje też „średnią etatu na osobę” – 0,86 – co oznacza, że statystycznie nauczyciel religii zatrudniony jest na niepełny etat.

Ponadto dane liczbowe mogą się znacznie różnić z roku na rok. Wielu nauczycieli w danym roku może w ogóle nie prowadzić zajęć, choć pozostaje w sytuacji zatrudnienia. Przyczyną może być np. urlop macierzyński, wychowawczy czy zdrowotny lub płatny urlop szkoleniowy na cele naukowe.

Ilu świeckich, a ilu duchownych

Powyższa liczba obejmuje wszystkich katechetów, zarówno świeckich, jak i duchownych (w tym księży diecezjalnych, zakonników i siostry zakonne), i to wszystkich związków wyznaniowych uprawnionych do nauczania religii w Polsce, gdyż SIO w świetle przepisów ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania oraz ustawy o ochronie danych osobowych nie może gromadzić danych z podziałem na poszczególne wspólnoty wyznaniowe.

Dane dotyczące nauczycieli religii w przypadku Kościoła katolickiego gromadzi Komisja Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski. Z danych za rok 2014/2015 (ostatnich dostępnych) wynika, że największą grupę nauczycieli religii stanowią świeccy – jest ich 14344.

Religii w szkołach uczy także 8381 księży diecezjalnych, 1989 sióstr zakonnych i 799 zakonników. Przy czym księża diecezjalni i zakonni najczęściej uczą religii w szkołach ponadgimnazjalnych. Natomiast w przedszkolach i szkołach podstawowych dominują katecheci świeccy i siostry zakonne.

Zatem różnice mogą pojawić się także w danych ministerialnych i kościelnych. Komisja KEP zbiera dane z wydziałów katechetycznych wszystkich kurii diecezjalnych. Te mają obowiązek podać liczbę katechetów we wszystkich typach szkół na ich terenie.

„Jeśli katecheta uczy w zespole szkół, który obejmuje liceum, gimnazjum i zawodówkę, to jest liczony trzykrotnie” – wyjaśniał kilka lat temu ks. prof. Piotr Tomasik, koordynator Biura Programowania Katechezy w Komisji Wychowania Katolickiego.

Ponadto jeden katecheta może pracować na terenie dwóch parafii i wtedy też jest liczony podwójnie. Nie bez znaczenia jest także fakt, że dane kościelne opracowywane są jedynie raz na pięć lat, podczas gdy ministerialne – co roku. Tak było przynajmniej podczas ostatnich kościelnych liczeń katechetów.

Czytaj także: Ponad 87 proc. dzieci i młodzieży uczęszcza na lekcje religii

Nauczanie religii w szkole w ciągu ostatnich 25 lat w Polsce jest zjawiskiem społecznie stabilnym – wynika z danych ISKK za 2015 rok. Utrzymuje się stały poziom uczestnictwa uczniów w lekcjach religii, który oscyluje w okolicach 90 proc. Równie stabilne jest społeczne poparcie dla nauczania religii w szkole – wyraża je ok. 80 proc. Polaków.

Zróżnicowany był w 2015 r. odsetek uczniów zapisanych na lekcje religii. Było to 83,9 proc. przedszkolaków, 91,5 proc. uczniów szkół podstawowych, 90,8 proc. gimnazjalistów, 84,8 proc. licealistów, 84,6 proc. uczniów techników i liceów zawodowych i 89,5 proc. uczniów zawodówek.

Podstawy prawne katechezy

Podstawy prawne funkcjonowania katechezy w szkole regulują Konstytucja RP (art. 53 ust. 4), Konkordat między Stolicą Apostolską a Rzeczpospolitą Polską (art. 12), ustawa o systemie oświaty z 1991 r. (art. 16), rozporządzenie MEN z 1992 r. oraz znowelizowane porozumienie między MEN a KEP ws. kwalifikacji nauczycieli religii z 2016 r.

Te akty prawne są analogiczne do rozwiązań dotyczących innych wyznań. W polskim systemie oświatowym jest 27 rodzajów lekcji religii, ponieważ każdy związek wyznaniowy ma prawo do organizowania własnego nauczania religii i część z tych związków z tego korzysta.

Od strony kościelnej nauczanie jest regulowane przepisami prawa kanonicznego oraz uchwałą KEP z 2001 r., zwaną Dyrektorium Katechetycznym Kościoła Katolickiego.

Lekcje religii w szkole organizowane są zatem we współpracy dwóch płaszczyzn: kościelnej i szkolnej. Każdy z tych podmiotów ma inne zadania.

Kościół jest odpowiedzialny za treść nauczania religijnego, zatwierdza programy i podręczniki. Określa, które cele i zadania szkoły winny być realizowane na lekcjach religii, wśród których jest m.in. ewangelizacja. Podejmuje też nadzór merytoryczny nad tymi lekcjami, wreszcie kieruje nauczycieli religii do pracy w konkretnych placówkach oświatowych.

Szkoła natomiast włącza nauczyciela religii w realizację planu wychowawczego i dydaktycznego placówki, stosuje rygory organizacyjne wobec lekcji religii, właściwe dla ogółu przedmiotów i nauczycieli.

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z 14 kwietnia 1992 r., w publicznych przedszkolach i szkołach organizuje się naukę religii na życzenie rodziców. Po osiągnięciu pełnoletności o pobieraniu nauki religii lub etyki decydują uczniowie. Choć decyzję w sprawie uczęszczania na te lekcje można zmienić, to wymaganie składania pisemnych deklaracji co roku nie jest wymagane.