350 lat Sanktuarium w Kalwarii Pacławskiej

Nazywane „Jasną Górą Podkarpacia” i „Jerozolimą Wschodu” Sanktuarium Męki Pańskiej i Matki Bożej Kalwaryjskiej w Kalwarii Pacławskiej jest jednym z najważniejszych w południowo-wschodniej Polsce. Wyjątkowe miejsce zajmuje przede wszystkim w pobożności mieszkańców archidiecezji przemyskiej. W tym roku obchodzi ono 350-lecie istnienia.

Kalwaria Pacławska to bardzo mała wioska (ok. 80 mieszkańców) w województwie podkarpackim. Leży ok. 25 km na południe od Przemyśla. Powstała z myślą upowszechniania kultu Męki Pańskiej, ale z czasem – ze względu na słynący łaskami obraz – stało się ważnym miejscem czci wobec Matki Bożej. Najwięcej pielgrzymów gromadzi Wielki Odpust Kalwaryjski ku czci Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Odbywa się on od 11 do 15 sierpnia.

Fundacja Andrzeja Maksymiliana Fredry

Założycielem Kalwarii był hrabia Andrzej Maksymilian Fredro. Z tą fundacją wiąże się pewna legenda, według której podczas polowania między porożem jelenia Fredrze miał się ukazać jaśniejący krzyż. W miejscu tym w 1665 r. hrabia postawił drewniany kościół i klasztor.

Trzy lata później sprowadził tu franciszkanów (czarnych), którzy posługują w tym miejscu do tej pory. Na samym początku osada nazywała się Słoboda, później nazwano ją Kolonią Fredrów oraz Miasteczkiem Fredrów. Nazwy te jednak zostały zastąpione nazwą Kalwaria Pacławska.

Kalwaria na wzór Jerozolimy

Zamysłem Andrzeja Maksymiliana Fredry było utworzenie kalwarii na wzór jerozolimskiej drogi krzyżowej i upowszechnienie kultu Męki Pańskiej. Z tego względu topografia Kalwarii Pacławskiej ma duże podobieństwo do krajobrazu Jerozolimy. Od strony wschodniej rozciąga się pasmo gór o nazwie Ubocz.

Na północy występuje pasmo gór zwane Górą Oliwną i Kopystańką o wysokości porównywalnej do Góry Kalwarii. Od strony zachodniej położone są wyższe partie gór, zaś na południu widoczne są Karpaty. Kalwaryjski klasztor ulokowany jest na szczycie góry o wysokości 465 m n.p.m. Dwa duże wzniesienia przecięte są doliną, która ma obrazować Dolinę Jozafata. Płynie w niej rzeka Wiar, będąca odwzorowaniem biblijnej rzeki Cedron.

Na zboczach tych gór, gdzie jedna ma przedstawiać Golgotę, a druga Górę Oliwną postawione zostały kaplice. Długość drogi krzyżowej w Kalwarii wynosi około 1662 m, jednak wiedzie po dość trudnym, stromym i nieutwardzonym terenie.

Szczepan Józef Dwernicki

Drugim fundatorem Kalwarii Pacławskiej był Szczepan Józef Dwernicki, uważany za największego darczyńcę dla klasztoru. To jemu zawdzięczamy nowy murowany kościół, który 29 września 1776 r. został konsekrowany przez biskupa ormiańskiego Jakuba Waleriana Tumanowicza z Kamieńca Podolskiego.

Świątynia otrzymała wezwanie Znalezienia Krzyża Świętego. Dwernicki ufundował także nowe kaplice dróżkowe. Ofiarował na te cele znaczne sumy pieniężne, zorganizował też nieopodal klasztoru cegielnię, która wyrabiała specjalnie dekorowane cegły.

Kaplice

Charakterystycznymi dla Kalwarii Pacławskiej są nabożeństwa dróżek. Do ich odprawiania służy łącznie 41 kaplic ustawionych na kalwaryjskich wzgórzach. 35 z nich jest murowanych, a 6 drewnianych i trzy kamienne słupy. 35 kaplic i krzyż nad rzeką Wiar służą do rozważania tajemnic Męki Pańskiej, a także tajemnic związanych z życiem Matki Bożej (Zaśnięcia, Pogrzebu i Wniebowzięcia). Na terenie Kalwarii Pacławskiej znajduje się jeszcze 5 kaplic, których nie wlicza się do obchodów kalwaryjskich. Należą do nich: kaplica św. Anny, grobowiec Tyszkowskich, pustelnia św. Marii Magdaleny, kaplica św. Gabriela i Wniebowstąpienia Pana Jezusa. W dolinie rzeki Wiar granice tzw. Doliny Jozafata wytyczają trzy kamienne słupy.

Pierwsze 28 kaplic do rozważania Męki Pańskiej wybudował Fredro. Prawdopodobnie były one drewniane albo w formie figur, bądź krzyży. Przy kapliczkach bardzo często zamieszkiwali pustelnicy, którzy swoje życie spędzali na rozmyślaniu. Do dnia dzisiejszego nie zachowała się żadna z nich.

Za czasów działalności Dwernickiego w Kalwarii wybudowano 20 kaplic murowanych i drewnianych oraz nadano im nazwy. We wnętrzach ustawiono figury obrazujące sceny z Drogi Krzyżowej. Do 1875 r. franciszkanie budowali nowe kaplice.
Dróżki kalwaryjskie

Kaplice służą do odprawiania „dróżek” – nabożeństw z rozważaniami Męki Pańskiej oraz wydarzeń związanych z życiem Matki Bożej. Dróżki Męki Pańskiej (lub Dróżki Pana Jezusa) obejmują 28 stacji. Uroczyście odprawia się je w sobotę przed niedzielą Zesłania Ducha Świętego oraz 14 sierpnia i 13 września. Za odprawienie tego nabożeństwa można uzyskać odpust zupełny. Z Dróżkami Męki Pańskiej pokrywa się 14 stacji Drogi Krzyżowej.

Dróżki Matki Bożej Bolesnej poświęcone są rozważaniu roli Maryi w zbawczym dziele Chrystusa i w życiu Jego wyznawców. Obejmują 16 stacji, które w dużej mierze pokrywają się z kaplicami Dróżek Pana Jezusa. Wspólnie obchodzi się je w Niedzielę Zesłania Ducha Świętego po południu.

Dróżki Pogrzebu i Wniebowzięcia Matki Bożej składają się z 14 stacji. Uroczyście obchodzi się je 13 sierpnia. W procesji niesiona jest figura Matki Bożej, którą mężczyźni przenoszą w bród przez rzekę Wiar. Wokół idą dziewczęta ubrane w długie białe suknie. Wydarzenie to należy do najbardziej widowiskowych w czasie odpustów i gromadzi dziesiątki tysięcy pielgrzymów.
Wszystkie „dróżki” prywatnie lub z pielgrzymką można obchodzić również w innym dowolnym dniu.

Od 1995 r. na „dróżkach” w Niedzielę Palmową i Wielki Piątek odbywa się Misterium Męki Pańskiej. Przedstawia ono ostatnie chwile życia Jezusa od ostatniej wieczerzy, poprzez sąd u Annasza, Kajfasza i Piłata, po śmierć na krzyżu i złożenie do grobu. W biblijne role wciela się ok. 50 osób świeckich, a w wydarzeniu co roku bierze udział kilka tysięcy ludzi.

Cudowny obraz Matki Bożej Słuchającej

Z sanktuarium w Kalwarii Pacławskiej nieodzownie łączy się cudowny obraz Matki Bożej Kalwaryjskiej nazywanej też Słuchającą. Taki tytuł zawdzięcza temu, że artysta namalował Jej jedno, odkryte ucho. Modlący przekonują, że Maryja naprawdę wysłuchuje próśb swoich czcicieli.

Sam obraz Matki Bożej namalowany jest na płótnie o wymiarach 119 cm na 81 cm, jednak srebrno-złota sukienka przedłuża wizerunek i w rzeczywistości długość wynosi 153 cm.

Wizerunek znalazł się w tutejszym kościele niedługo po założeniu kalwarii – w 1679 r. Wcześniej słynący łaskami obraz Matki Bożej swoją cześć odbierał w kościele franciszkańskim w Kamieńcu Podolskim. Przed obrazem modlili się między innymi hetmani: Stanisław Żółkiewski, Stefan Czarniecki, książę Jarema Wiśniowiecki, król Jan Kazimierz, czy król Jan III Sobieski. Po zajęciu Kamieńca przez Turków, obraz znalazł się w Kalwarii Pacławskiej.

Maryja wskazała to miejsce

Legenda mówi, że Turcy wyrzucili obraz Matki Bożej do rzeki Smotrycz. Nieopodal mieszkał starzec, któremu przyśniła się Maryja, wskazując, gdzie obraz się znajduje i nakazując przeniesienie go do Kalwarii. Starzec obraz odnalazł i wyruszył w drogę. Na noc zatrzymał się w Samborze.

W zajeździe, w którym nocował, obraz schowano do skrzyni, na której sypiał syn właścicieli. W nocy niewidzialna siła miała trzy razy zrzucić chłopca ze skrzyni. Zbudzeni krzykiem rodzice otwarli skrzynię i wtedy ujrzano, że obraz jaśnieje niezwykłą światłością. Na wieść o tym zbiegli się mieszkańcy, modlili się i chcieli zmusić starca, by zostawił obraz w mieście. Ten jednak odmówił i w procesji przeniesiono obraz do Kalwarii.

Możliwe też, że obraz znalazł się w tutejszym kościele za sprawą Andrzeja Fredry, który go wykupił z rąk tureckich (tak twierdził jego syn Stanisław) albo w jakiś inny sposób odzyskał. Niewykluczone też, że obie wersje zawierają w sobie część prawdy.

Liczne cuda

W XVIII wieku zaistniał pewien spór o obraz, ponieważ chcieli go odzyskać franciszkanie z Kamieńca. Wspierał ich w tym biskup kamieniecki, komisarze twierdzy i sami mieszkańcy. Kategorycznie jednak sprzeciwiał się temu Stanisław Fredro i nie uległ nawet woli kapituły prowincjalnej, która w 1717 r. opowiedziała się za powrotem obrazu do Kamieńca.

Wpływ na pozostanie wizerunku Matki Bożej miał nie tylko upór Fredry, ale też coraz większy kult, jakim cieszyła się Maryja w tym obrazie. Przyczyniały się do tego liczne łaski i cuda, jakie miały być wypraszane za Jej wstawiennictwem. Pierwszym było uratowanie kościoła od pożaru w 1685 r. W XVIII w. zanotowano w księgach ponad 50 cudów.

22 maja 1882 r. Kapituła Watykańska wydała akt koronacyjny zatwierdzony przez papieża Leona XIII. Koronacja koronami papieskimi odbyła się 15 sierpnia 1882 r. Dokonał jej bp Łukasz Ostoja Solecki. Wedle przekazów, w uroczystości wzięło udział ponad 150 tys. pielgrzymów.

W 1939 r. obraz wywieziono do klasztoru w Czyszkach pod Lwowem, po dwóch latach przewieziono do klasztoru w Jaśle, a następnie w Krakowie, gdzie został zamurowany w fundamentach kościoła. Zaraz po wojnie powrócił do Kalwarii.

W czasie sierpniowego odpustu w 1968 r. obchodzono 300-lecie założenia Kalwarii Pacławskiej. Uroczystości przewodniczył kard. Karol Wojtyła, który odprawił Mszę św. i wygłosił kazanie.

Parafia

Parafia w Kalwarii Pacławskiej została powołana 2 grudnia 1743 r. dekretem bp. Wacława Hieronima Sierakowskiego. Było to podyktowane istotnymi potrzebami duszpasterskimi: mieszkańcy pobliskich wsi mieli do kościoła parafialnego kilkanaście kilometrów, brakowało dróg. Z tego powodu ich udział w Mszach i nabożeństwach był słaby, często zmieniali obrządek ze względu na liczne w tamtym czasie cerkwie. Gdy powstał kościół w Kalwarii, trend ten zaczął się odwracać.

W skład parafii kalwaryjskiej zawsze wchodziło kilka okolicznych wiosek. Dziś tworzą ją: Kalwaria Pacławska, Pacław, Nowosiółki Dydyńskie i Leszczyny. Parafia liczy ok. 320 osób i wszyscy są wyznania rzymskokatolickiego. Decyzją abpa Józefa Michalika 18 maja 2003 r. został utworzony dekanat Kalwaria Pacławska.

Duszpasterstwo

W parafii kalwaryjskiej działały liczne bractwa i stowarzyszenia. Ich szczególny rozwój nastąpił w XIX w., a szczytowy okres przypadł na przełom XIX i XX w. Wówczas liczba członków przekroczyła 7 tys. Należy jednak mieć na uwadze, że jedna osoba mogła należeć jednocześnie do kilku grup oraz że przyjmowano do nich pątników w czasie odpustów. Schyłek działalności bractw rozpoczął się po I wojnie światowej, zaczęły się natomiast bardziej rozwijać grupy młodzieżowe. II wojna światowa przerwała ten proces i nigdy nie został on już przywrócony.

Zakonnicy rozwijali także działalność charytatywno-społeczną. Do takiej należały: szpital dla ubogich i chorych w XVIII w., instytut inwalidów wojennych w XIX w. i ochronka dla dzieci w XX w.

Franciszkanie założyli także w Kalwarii 3-klasową szkołę. Rocznie uczęszczało do niej ok. 80 dzieci. Nauka odbywała się według programu państwowego i – co istotne na tym terenie zdominowanym wówczas przez Rusinów – w języku polskim. Wzmacniało to poczucie przynależności narodowej wśród ludzi.

Wenanty Katarzyniec

Szczególnym zakonnikiem w historii Kalwarii Pacławskiej jest o. Wenanty Katarzyniec. Ten skromny franciszkanin urodził się 7 października 1889 r. we wsi Obydów, należącej do parafii Kamionka Strumiłowa (archidiecezja lwowska). Na chrzcie świętym otrzymał imię Józef (w tamtym czasie w zakonie franciszkanów konwentualnych istniał zwyczaj nadawania nowych imion zakonnych). Święcenia kapłańskie przyjął 2 czerwca 1914 r. Dał się poznać jako cichy i skromny, ale bardzo gorliwy kapłan. Okazał się doskonałym kaznodzieją, dobrym spowiednikiem i świetnym wychowawcą dzieci. Chętnie wyjeżdżał do chorych, nie zważając na grasujące wówczas choroby zakaźne. Mimo młodego wieku, już w 1915 r. został wychowawcą nowicjuszy w zakonie.

W 1920 roku o. Wenanty podupadł na zdrowiu. Odpoczywał w klasztorach franciszkańskich: w Hanaczowie, a potem w Kalwarii Pacławskiej, ale gdy tylko czuł się lepiej, siadał do konfesjonału, by służyć spowiedzią. Zmarł 31 marca 1921 roku z powodu gruźlicy.

Jego przyjacielem był o. Maksymilian Kolbe, który zaraz po jego śmierci zabiegał o napisanie biografii i wszczęcie procesu beatyfikacyjnego. „Nie silił się na czyny nadzwyczajne, ale zwyczajne nadzwyczajnie wykonywał” – opisywał główną cechę jego świętości. 26 kwietnia 2016 r. papież Franciszek wydał zgodę na publikację dekretu o heroiczności cnót Sługi Bożego Wenantego Katarzyńca.

Orkiestra kalwaryjska

Ok. 1868 r. przy kościele kalwaryjskim założono orkiestrę. Powstała ona z inicjatywy Józefa Tyszkowskiego, właściciela pobliskiej wsi Huwniki, który kupił instrumenty, a później utrzymywał orkiestrę z własnych pieniędzy. Po jego śmierci w latach 80. XIX w. orkiestrę utrzymywał klasztor. Jej członkowie rekrutowali się wyłącznie z mieszkańców Kalwarii i Pacławia, obcym był jedynie kapelmistrz. II wojna światowa zakończyła działalność grupy, jednak jest ona corocznie reaktywowana na czas sierpniowych odpustów.

Nowicjat

Od 1982 r. w Kalwarii Pacławskiej funkcjonuje nowicjat franciszkanów konwentualnych prowincji krakowskiej, w której formują się także zakonnicy ze Słowacji, Czech, Ukrainy, Rosji, Węgier czy Uzbekistanu. Nowicjat w tym miejscu istniał już wcześniej. Najpierw w latach 1822 – 1830, a potem w latach 1924 – 1926.

Kalwaria Pacławska od 1988 r. jest także miejscem Franciszkańskich Spotkań Młodych.