Poznań: archeolodzy dotarli do XV-wiecznych murów pierwszej fary

Do XV-wiecznych murów pierwszej poznańskiej fary dotarli archeolodzy podczas prac wykopaliskowych prowadzonych na pl. Kolegiackim. Monumentalna kolegiata farna stała w tym miejscu przez cztery wieki, do 1773 r., kiedy to uległa ostatecznemu zniszczeniu podczas pożaru.

Rozpoczęte w zeszłym tygodniu prace archeologiczne poprzedzają przebudowę pl. Kolegiackiego znajdującego się w sąsiedztwie poznańskiego Starego Rynku. Istniejący w tym miejscu parking ma zostać zamieniony na przestrzeń rekreacyjną dla mieszkańców i turystów. Wykopaliska miały objąć tylko wybrane miejsca na placu, a ich zakończenie planowano na lipiec. Teraz jednak, po odkryciu dobrze zachowanych fragmentów murów świątyni, inwestycja może zostać poszerzona i przeciągnąć się w czasie, o czym zadecyduje miejski konserwator zabytków.

Jak zaznacza archeolog Artur Dębski, odkrycia potwierdziły wcześniejsze dane otrzymane dzięki badaniom georadarem oraz próbnym odwiertom. – Zaskoczeniem jest stan zachowania tych obiektów, do których dotarliśmy już na głębokości metra poniżej gruntu. Natrafiliśmy bowiem na dobrze zachowane pozostałości masywnych murów nośnych kolegiaty farnej z trzech faz przebudowy kościoła, w tym ostatecznej XV-wiecznej, tej najbardziej monumentalnej. A wcześniejsze informacje dotyczące tego obiektu wskazywały, że został on bardzo poważnie zniszczony późniejszymi, XIX- i XX-wiecznymi, akcjami budowlanymi, które były prowadzone w miejscu spalonej kolegiaty – tłumaczy archeolog dodając, że na odkopanym murze widać ślady pożarów świątyni.

Poznańska kolegiata pw. św. Marii Magdaleny wzniesiona w 1253 r. w stylu późnogotyckim, miała ok. 70 m długości, 42 m szerokości, a wysokość nawy głównej sięgała 30 m. Rozmiary kościoła potwierdza m.in. zachowana ikonografia przedstawiająca panoramy dawnego Poznania. Ukończona w 1473 r. wieża świątyni liczyła ok. 90 m wysokości i uchodziła wówczas za najwyższą wieżę kościelną w Królestwie Polskim.

Na przełomie XVII i XVIII wieku świątynia zajmowała całą długość placu jako murowana, trójnawowa bazylika. Z okalających ją 18 kaplic wyróżniała się dwukondygnacyjna kaplica kupiecka będąca pod opieką kolejnych burmistrzów i władz miasta. Kościół posiadał też 52 ołtarze, zgodnie z liczbą kalendarzowych niedziel oraz monumentalny, liczący 22 m wysokości, ołtarz główny.

W 1773 r. kolegiata spaliła się prawie doszczętnie w pożarze wywołanym przez uderzenie pioruna. Kolejny pożar w 1780 r. dopełnił dzieła zniszczenia. Na początku XIX w. decyzją pruskiego zaborcy zrujnowana świątynia została rozebrana. Funkcję fary – najważniejszego kościoła w mieście – przejął wówczas (i pełni ją obecnie) pojezuicki kościół z połowy XVI w., posiadający godność bazyliki i zaliczany do najbardziej okazałych, barokowych budowli sakralnych w Polsce.

Obecnie miejsce, w którym znajdują się w ziemi pozostałości monumentalnej budowli, jaką była poznańska kolegiata, nie jest w żaden sposób upamiętnione. Tak więc niewielu mieszkańców i turystów ma świadomość tego, jak ważne było ono niegdyś dla miasta.

– W tej chwili główną część placu Kolegiackiego stanowi wyasfaltowana droga, chodniki, małe skwerki zieleni i miejsca parkingowe dla samochodów – zauważa historyk dr Andrzej Zarzycki, autor kilkunastu książek o Poznaniu. Tymczasem, jak zauważa, w nieistniejącej już kolegiacie pochowani zostali m.in. burmistrzowie Poznania, w tym wybitny lekarz Józef Struś, oraz wielu innych znamienitych poznaniaków. Natomiast usytuowany obok cmentarz był miejscem wiecznego spoczynku wielu pokoleń mieszkańców miasta.

Jego zdaniem to „miejsce świetności Poznania i miejsce sacrum”, powinno zostać godnie upamiętnione. Warto byłoby też wyeksponować zaskakująco dobrze zachowane relikty kolegiaty, chociażby pod szkłem, jak pozostałości dawnych murów na poznańskim Ostrowie Tumskim. Zdaniem archeologów, byłoby to możliwe, choć jest dość skomplikowanym technicznie i kosztownym rozwiązaniem.