Dialog Kościoła w Polsce otworzył drogę ku katolicko-prawosławnej deklaracji

Deklaracja, którą 12 lutego br. podpisali w Hawanie Franciszek i patriarcha Cyryl, ukazuje dziedziny współpracy i dialogu, nie mające wprawdzie charakteru teologicznego, ale bardzo ważne dla ponownego zbliżenia Kościołów katolickiego i prawosławnego.

Pierwsza katolicko-prawosławna deklaracja w tym duchu została podpisana przez patriarchę Cyryla i abp. Józefa Michalika, 12 sierpnia 2012 r. w Warszawie.

Francuski dominikanin o. Hyacinthe Destivelle, odpowiedzialny za sprawy wschodnie w Papieskiej Radzie Popierania Jedności Chrześcijan wyjaśnia, że w deklaracji, jaką podpisali Franciszek i Cyryl, nie chodzi o kwestie teologiczne i doktrynalne, ale o zagadnienia możliwego współdziałania obu Kościołów i wspólnego świadectwa w takich sprawach jak, m. in. prześladowanie chrześcijan na Bliskim Wschodzie, sprawy rodziny, zeświecczenia czy rola, jaką chrześcijanie mogą odgrywać w tych zeświecczonych społeczeństwach. Inne tematy, interesujące obie strony, to – zdaniem zakonnika – młodzież i różne problemy dotyczące życia.

Warto przypomnieć, że w podobnym duchu zostało sformułowane „Wspólne przesłanie do narodów Polski i Rosji” podpisane 12 sierpnia 2012 r. w Warszawie przez abp. Michalika, jako przewodniczącego Episkopatu Polski i patriarchę Cyryla, Patriarchę Moskwy i Całej Rusi.

Pierwsza część wspomnianego dokumentu poświęcona była potrzebie wzajemnego dialogu i pojednania. Padły tam m. in. słowa: „Apelujemy do naszych wiernych, aby prosili o wybaczenie krzywd, niesprawiedliwości i wszelkiego zła wyrządzonego sobie nawzajem. Jesteśmy przekonani, że jest to pierwszy i najważniejszy krok do odbudowania wzajemnego zaufania, bez którego nie ma trwałej ludzkiej wspólnoty ani pełnego pojednania”.

Druga część polsko-rosyjskiej deklaracji dotyczyła wspólnej historii. Ograniczono się do postulatu, aby wzajemne stosunki budować na prawdzie oraz zaapelowano do specjalistów o dalsze prace badawcze i źródłowe.

Wreszcie trzecia, i chyba najważniejsza, część dokumentu była apelem o wspólne świadectwo obu Kościołów w dzisiejszej Europie. Autorzy dokumentu jako główne zagrożenia, którym należy się przeciwstawić wymienili:

– fałszywie rozumianą zasadę świeckości państwa, która może prowadzić do eliminacji religii, oraz przybiera postać „fundamentalizmu i w rzeczywistości jest jedną z odmian ateizmu”,
– plagę aborcji, której zdecydowanie należy się przeciwstawić, została ona nawet przyrównana do terroryzmu,
– konsumpcyjny styl życia,
– konieczność obrony małżeństwa i rodziny, szczególnie wobec postulatów legalizacji związków homoseksualnych.

Dla obu stron cenne wydawało się wzbogacenie oficjalnego dialogu teologicznego prowadzonego na forum międzynarodowej mieszanej komisji teologicznej, o bardziej praktyczny (pozateologiczny) wymiar dialogu między sąsiadującymi ze sobą Kościołami.

Kontynuacją wspólnego przesłania patriarchy Cyryla i abp. Michalika była zorganizowana w rok później katolicko-prawosławna konferencja: „Przyszłość chrześcijaństwa w Europie. Rola Kościołów i narodów Polski i Europy”. Odbyła się ona w Warszawie od 28 do 30 listopada 2013 r., a jej głównym organizatorem była Katolicka Agencja Informacyjna. Przybyło na nią ponad 50 prelegentów z Rosji i Polski. Jej głównym celem było zapoznanie się i umożliwienie współpracy licznych polskich środowisk kościelnych z podobnymi ruchami czy stowarzyszeniami działającymi na gruncie rosyjskiego prawosławia.

Delegacji rosyjskiej na warszawską konferencję przewodniczył metropolita Hilarion, stojący na czele Wydziału Relacji Zewnętrznych Patriarchatu Moskiewskiego.

Bezpośrednio po jej zakończeniu metropolita Hilarion udał się 1 grudnia 2013 r. do Krakowa na spotkanie z kard. Stanisławem Dziwiszem, który przekazał mu list z zaproszeniem patriarchy Cyryla do udziału w Światowych Dniach Młodzieży w lipcu 2016 r. Patriarchat Moskiewski przez długi czas nie udzielał odpowiedzi na ten list, w końcu przysłał pismo krytykujące postawę polskich biskupów za „wspieranie Ukrainy”.

Z kolei polscy biskupi nie spieszyli się do dalszych kroków w dialogu z Patriarchatem Moskiewskim, widząc jak bardzo Patriarchat został podporządkowany władzy prezydenta Putina po agresji Rosji na Ukrainę. Patriarcha Cyryl nigdy nie potępił tej agresji, a ponadto głosił koncepcję tzw. Ruskiego Miru, która de facto była ideologicznym uzasadnieniem chęci podporządkowywania sobie ościennych krajów przez Rosję i odbudowywanego rosyjskiego neoimperializmu.

Pozytywna ocena wspólnego przesłania polsko-rosyjskiego otworzyła jednak Patriarchatowi Moskiewskiemu drogę do rozpoczęcia podobnych rozmów w Watykanie. Jeszcze jesienią 2013 r. metropolita Hilarion powiadomił Stolicę Apostolską o pragnieniu patriarchy, by przejść do konkretów w sprawie od wielu lat planowanego, lecz zawsze odkładanego na później spotkania z papieżem. Osobiście omawiał tę sprawę z Franciszkiem podczas spotkania 12 grudnia 2013 r. w Watykanie.

W styczniu 2014 r. przewodniczący Papieskiej Rady ds. Popierania Jedności Chrześcijan, kard. Kurt Koch odbył pięciodniową wizytę w Rosji. Jednocześnie w wywiadzie dla dziennika „La Stampa” papież powiedział, że ekumenizm jest dla niego priorytetem, choć „być może nie nadszedł jeszcze czas jedności”. Według „La Croix” temat „jedności” jest dla rosyjskiego prawosławia „bardzo wrażliwy” i jego przedstawiciele wolą mówić o przymierzu chrześcijan na rzecz wspólnego dawania świadectwa wartościom chrześcijańskim. Mimo to Stolica Apostolska podjęła negocjacje i – według paryskiej gazety – słowo „jedność” ostatecznie znajdzie się we wspólnej deklaracji, jaką Franciszek i Cyryl podpiszą w Hawanie.

Redakcją tego sześciostronicowego tekstu zajmowali się kard. Koch i metropolita Hilarion od 2014 r. Każde słowo „było ważone, podważane, skreślane i zamieniane, aż po osiągnięcie kompromisu, także – na ostatniej prostej – przy redagowaniu wspólnego komunikatu prasowego”, zapowiadającego hawańskie spotkanie, który został ogłoszony 5 lutego br.