Kościoły wschodnie rozpoczynają jutro Wielki Post

Wierni Kościołów wschodnich – prawosławni i grekokatolicy – rozpoczynają 3 marca okres Wielkiego Postu. W tym roku będą oni obchodzić Wielkanoc tego samego dnia, co Kościół rzymskokatolicki – 21 kwietnia.

W tym roku Kościołach wschodnich Wielki Post zaczyna się w 3 marca. Okres przygotowania do świąt Zmartwychwstania Chrystusa rozpoczyna tzw. Czysty Poniedziałek, a nie, jak w Kościele katolickim – środa popielcowa, której prawosławni nie obchodzą.

Prawosławni przygotowują się do Wielkiego Postu już w ciągu dwóch niedziel poprzedzających Czysty Poniedziałek. Są to Niedziele: Mięsopustna i Seropustna. Tydzień między nimi w tradycji wschodniej jest nazywany Maslennicą. Jest to ostatni tydzień przed Wielkim Postem, kiedy można spożywać nabiał. Zgodnie z obyczajem, w tygodniu tym przygotowuje się bliny i naleśniki.

Przepisy postne w prawosławiu są o wiele bardziej rygorystyczne i zróżnicowane niż w u katolików. Pierwszy tydzień Wielkiego Postu to okres wyjątkowo surowego postu (podobnie jak Wielki Tydzień), w którym powinno się spożywać jedynie bardzo skromne posiłki. Potrawy z zawartością oleju są dozwolone we wszystkie soboty i niedziele Wielkiego Postu, gdyż te dni mają charakter świąteczny. Ryby można spożywać tylko w święta: Zwiastowania Bogarodzicy i w Niedzielę Palmową.

Stopień postu jest zróżnicowany i często dowolny. Pierwszego – niejedzenia mięsa – przestrzega zazwyczaj większość wiernych. Spotyka się też tradycje o wiele surowszego postu, na przykład niespożywania w ogóle pokarmów w piątki, a także powstrzymania się od jedzenia wszelkich produktów pochodzenia zwierzęcego, łącznie z nabiałem, przez cały Wielki Post.

Nabożeństwa wielkopostne różnią się od nabożeństw dnia powszedniego i świątecznego. Zostały tak ustalone, aby pobudzać wiernych do skruchy i postu. Są mniej uroczyste, całe wnętrze cerkwi jest ciemniejsze, również kapłani zmieniają szaty na ciemne. Słabsze jest oświetlenie cerkwi, większość modlitw i hymnów jest czytana. Wierni częściej klęczą i czynią pokłony. Częściej czyta się psalmy sprzyjające modlitwie i żalowi za grzechy. Przytacza się teksty z Księgi Rodzaju, mówiące o upadku pierwszych ludzi i o miłosierdziu Bożym wobec skruszonych grzeszników.

Wszystkie nabożeństwa wielkopostne zawierają modlitwę św. Efrema Syryjczyka z prośbą o usunięcie naszych przywar lenistwa, rozpaczy, pychy i gadulstwa oraz o darowanie mądrości, pokory, cierpliwości i miłości.

Wielki Post jest też nawiązaniem do starotestamentowej „dziesięciny”, czyli zwyczaju ofiarowania Bogu dziesiątej części ogółu dóbr osiągniętych swoją pracą. Po odliczeniu wszystkich sobót i niedziel od siedmiu tygodni postu i uwzględniwszy Wielką Sobotę do północy, otrzyma się trzydzieści sześć i pół dnia, czyli dziesiątą część roku. Ten okres jest poświęcony ofiarowaniu Bogu owoców pracy nad sobą: pokuty, wstrzemięźliwości i dobrych uczynków, aby dzięki nim otrzymać błogosławieństwo Boże na cały rok.

Czas trwania Wielkiego Postu był wszędzie jednakowy w starożytności, lecz nie we wszystkich kościołach zaczynał się i kończył jednocześnie. Od IV wieku na Wschodzie ustalono początek postu na poniedziałek po Niedzieli Seropustnej a zakończenie na Wielką Sobotę.

Różnica w dacie obchodów Wielkanocy między chrześcijanami Zachodu i Wschodu wynika zarówno z powodu korzystania z kalendarza juliańskiego i gregoriańskiego, jak i – bardziej jeszcze – z odmiennego sposobu obliczania daty Wielkanocy w obu nurtach chrześcijaństwa.

W Kościołach wschodnich i zachodnich wypada ona w pierwszą niedzielę po wiosennej pełni księżyca, ale prawosławni dodają do tego jeszcze zastrzeżenie: nie może to być wcześniej niż wiosenne zrównanie dnia z nocą (co wiąże się z obchodami Paschy żydowskiej). W efekcie zdarzają się lata, kiedy Wielkanoc obchodzi się wspólnie – i tak będzie właśnie w tym roku – ale bywa też, że różnica w dacie obchodów może dochodzić do pięciu tygodni.

Rzecz znamienna, że różnice te wynoszą najczęściej tydzień lub 5 tygodni, a bardzo rzadko zdarzają się inne odstępy czasowe. Na przykład różnica dwóch tygodni wystąpi dopiero w r. 2725 (!), nie było dotychczas różnicy 3-tygodniowej a 4 tygodnie dzieliły święta na Wschodzie i Zachodzie po raz ostatni w 1997 a najbliższy taki okres będzie dopiero w r. 2021. Ponadto w r. 2437 zdarzy się po raz pierwszy odstęp 6-tygodniowy.

Dodajmy jeszcze, że najwcześniej Wielkanoc w Kościele wschodnim wystąpiła dotychczas 22 marca (według kalendarza juliańskiego) – tak było w 2010, a następnie będzie w 2105. W Kościele zachodnim najwcześniejsza data to 23 marca – było tak ostatnio w 2008. Najpóźniej natomiast Wielkanoc obchodzono na Zachodzie 25 kwietnia – po raz ostatni zdarzyło się to w 1943 a najbliższa taka data jest przewidziana w roku 2038.

Liczbę wyznawców prawosławia w naszym kraju hierarchowie Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego oceniają na 550-600 tysięcy. Największe ich wspólnoty żyją w województwie podlaskim – w Białymstoku oraz w jego części południowo-zachodniej: Hajnówce, Bielsku Podlaskim, Gródku, Michałowie. Kościół dzieli się na 6 diecezji (warszawsko-bielska, białostocka-gdańska, lubelsko-chełmska, wrocławsko-szczecińska, łódzko-poznańska, przemysko-nowosądecka). Głową PAKP jest metropolita Warszawy i całej Polski arcybiskup Sawa.

Okres wielkiego postu rozpoczynają jutro także wierni Kościoła greckokatolickiego. Dwie ostatnie niedziele przed Wielkim Postem u grekokatolików, podobnie jak u prawosławnych, noszą nazwy Mięsopustna i Seropustna i mają przypominać o zbliżających się dniach pokuty. Wiąże się to z tym, że w dniach ścisłego postu chrześcijanie wschodni nie jedzą ani mięsa, ani nabiału. Niektórzy powstrzymują się od tych pokarmów nawet przez 40 dni.

Dzisiaj przypada Niedziela Przebaczenia Win. Wieczorem w cerkwiach odprawiane są nieszpory połączone z obrzędem przebaczenia sobie win. Głównym gestem jest wzajemne podanie sobie rąk kapłana z wiernymi i wiernych między sobą. Ma on pomóc wewnętrznie oczyszczonym wejść w okres Wielkiego Postu i przygotować się do świąt wielkanocnych. W cerkwiach, gdzie nie ma możliwości odprawienia nieszporów, obrzęd przebaczenia odbywa się po Eucharystii.

W Polsce Kościół greckokatolicki liczy obecnie ok. 50 tys. wiernych i tworzy metropolię, złożoną z archidiecezji przemysko-warszawskiej, którą kieruje metropolita abp Jan Martyniak i diecezji wrocławsko-gdańskiej pod przewodnictwem bp. Włodzimierza Juszczaka. Kościół ten jest w jedności z papieżem i uznaje jego prymat.