Polacy rozmawiali o religiach

W minioną niedzielę, 2 lutego odbyło się w Rzymie kolejne spotkanie z cyklu „Sobór Watykański II busolą nowej ewangelizacji”, organizowane wspólnie przez Ośrodek Dokumentacji i Studium Pontyfikatu Jana Pawła II oraz Duszpasterstwo przy kościele polskim św. Stanisława. Zostało ono poświęcone tematyce dialogu międzyreligijnego i było zatytułowane: „Duch Asyżu – rozmowy o religii”.

W pierwszej części ks. dr Andrzej Dobrzyński przedstawił rys historyczny stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich. Podkreślił, że problem był obecny już u początków chrześcijaństwa. Przypomniał naukę Ojców Kościoła o „ziarnach Słowa” obecnych w religiach pogańskich oraz właściwe rozumienie twierdzenia św. Cypriana, że poza Kościołem nie ma zbawienia, wskazujące przede wszystkim na Chrystusa jako jedynego Odkupiciela oraz na zbawczą misję Kościoła. Poznawanie świata, nowe odkrycia geograficzne przyczyniły się do dalszego pogłębienia zagadnienia relacji Kościoła do innych religii. Proces formowania się świadomości ludzi o tym, że każdy człowiek ma tę samą godność, bez względu na wyznawaną religię i że trzeba kierować się w życiu szacunkiem i tolerancją dla innych, trwał setki lat. Prelegent wspomniał także związek religii z polityką, co niejednokrotnie prowadziło w historii do wojen na tle religijnym. Budziły się niestety „demony” nietolerancji i pogardy dla innych religii. Doszły one do swego apogeum w XX wieku w ideologiach nazizmu i komunizmu, przynosząc prześladowania, a zwłaszcza Holokaust narodu żydowskiego dokonany przez hitlerowców.

Sobór Watykański II, jeśli miał wytyczyć drogi nowej ewangelizacji, musiał podjąć problematykę pluralizmu religijnego. Leżało to głęboko na sercu Janowi XXIII, który zlecił zredagowanie projektu o relacji Kościoła do Żydów. Ostatecznie powstała Deklaracja o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich „Nostra aetate”, w której wyrażono szacunek do tego, co w wielkich religiach świata jest prawdziwe. Zaznaczono w tym dokumencie szczególnie znaczenie religii hinduizmu, buddyzmu oraz islamu i judaizmu. Sobór podkreślił łączność Kościoła z Narodem Izraela, z którym wiąże go wspólna historia zbawienia, potwierdzono, że wybranie tego ludu jest wciąż aktualne, potępiono antysemityzm i postawy rasizmu.

Wspólnym mianownikiem wypowiedzi Soboru o religiach jest podkreślenie aspektu antropologicznego fenomenu religii. Ludzi może i winno łączyć doświadczenie poszukiwania prawdy, Boga i duchowość. Religie wyrażają szlachetne dążenia ducha ludzkiego. Stąd dialog Kościoła z religiami nie ma na celu stworzenia jednej religii, lecz wzajemne poznanie, by uczyć się szacunku i wspólnoty życia. Kościół na Soborze podkreślił, że wiara chrześcijańska łączy się z miłością do wszystkich ludzi. Wszyscy są powołaniu do zbawienia i dlatego każdy katolik ma obowiązek dawać świadectwo swej wierze, ale także szanować ludzi innych religii. Kościół w ten sposób wytyczył istotny kierunek swej misję we współczesnym świecie, by ewangelizując wnosić także wkład w tworzenie jedności rodziny ludzkiej.

W drugiej części prof. Zdzisław Kijas OFM Conv. przedstawił wkład bł. Jana Pawła II w dialog międzyreligijny. Dodał, że jego celem jest przede wszystkim działanie na rzecz promocji godności ludzkiej, pokoju między narodami i rozwoju kultur.

Następnie prelegent scharakteryzował trzy główne kręgi rozwoju tego dialogu rozwijane przed Jana Pawła II. Pierwszy obejmuje naród żydowski. Przełomowe i historyczne znaczenie miała wizyta Papieża w synagodze rzymskiej 25 maja 1986 r. i określenie wyznawców judaizmu „starszymi braćmi w wierze”. Profesor Kijas przywołał także słowa Ojca Świętego wygłoszone w Instytucie Yad Vashem, 23 marca 2000 r. oraz wspomniał jego modlitwę przy ścianie płaczu. Pogarda dla drugiego człowieka zaczyna się od pogardy dla Boga – jest to ważna przestroga dla współczesnego świata – uczył Ojciec Święty.

Drugi krąg tworzy dialog z islamem. Prelegent przypomniał jedno z przemówień bł. Jana Pawła II, wygłoszonych w Nigerii podczas pielgrzymki w 1982 r., w którym Papież mówił o tym, co łączy chrześcijan i muzułmanów. Trzy lata później w Maroku odbyło się pamiętne spotkanie z młodzieżą muzułmańską, która słuchała Ojca Świętego mówiącego o przeszłości nie wolnej od konfliktów, które miały swe źródło w złym rozumieniu się, i wskazującego drogę ku lepszej przyszłości ludzkości. „Mamy się szanować i pobudzać do dobrych dzieł”. Papież dostrzegał to, co łączy, na przykład doświadczenie modlitwy, i uczył w ten sposób szacunku i odpowiedzialności za pokój w świecie. Trzeci krąg stanowi dialogu z religiami Azji. Na przykład w spotkaniach z przedstawicielami buddyzmu Jan Paweł II podkreślał wymiar etyczny tej religii. Zaznaczał także, że bez uznania prawa naturalnego nie można zabezpieczyć pokojowego współistnienia narodów.

Niewątpliwie przełomowe znacznie miało spotkanie w Asyżu, które odbyło się 27 października 1986 r. i na które przybyło ponad 60 delegacji. Obecnych było 13 przedstawicielstw innych religii oprócz chrześcijaństwa. Profesor zaznaczył, że nie chodziło w Asyżu o wspólną modlitwę, lecz o to, by w tym samym miejscu i czasie przedstawiciele różnych religii modlili się w jednej intencji, o pokój. Ludzkość w całym swym zróżnicowaniu winna sięgać do życiodajnych źródeł, do duchowości, w której zakorzeniona jest moralność. Były głosy sprzeciwu dotyczące tego spotkania, pojawiły się posądzenia o sprzyjanie w ten sposób postawom relatywizmu czy irenizmu. Czas pokazał, że było to profetyczne spotkanie, ukazujące inną drogę do pokoju od tej, którą wytyczają politycy dążący niejednokrotnie do wykorzystania religii dla swych celów.

Spotkanie zakończyła rozmowa, w które głos zabrał m.in. ks. P. Ptasznik, przytaczając wiele wspomnień z podróży Jana Pawła II, które on mógł śledzić z bliska. Podkreślił, że Ojciec Święty umiał uszanować to, co w innych religiach jest prawdziwe i dobre, dlatego zasłużył sobie na uznanie i szacunek ze strony ich wyznawców.