Męczennicy II wojny światowej – świadkowie wiary XX wieku

Jednym z głównych punktów programu pielgrzymki Diecezji Włocławskiej w dniach 17-19 września 2013 do Rzymu, z okazji Roku Wiary, jest „stacja męczenników” w bazylice św. Bartłomieja Apostoła na Wyspie Tyberyńskiej, gdzie z woli Jana Pawła II ustanowione zostało sanktuarium „nowych męczenników”.

We wtorek 17 września, o godz. 18.00, w czasie Mszy św., której będzie przewodniczył w bazylice św. Bartłomieja w Rzymie bp Wiesław Mering, dla zaznaczenia obecności włocławskich Męczenników, zostanie złożona w kaplicy męczenników nazizmu symboliczna Księga Pamięci Kościoła Włocławskiego, połączona z relikwiami bł. Józefa Kurzawy i bł. Wincentego Matuszewskiego, kapłanów z Osięcin, czczonych jako „męczenników jedności kapłańskiej” oraz jako relikwia ex indumentis – sznur od krzyża biskupiego bł. bp. Michała Kozala.

Kim są „nowi męczennicy”?

To świadkowie wiary XX wieku. Ideę ukazania ich Kościołowi oddają słowa Jana Pawła II z 7.V.2000: „Wspominać bohaterskich świadków wiary XX wieku, znaczy przygotowywać przyszłość, budując mocne fundamenty nadziei. Nowe pokolenia muszą wiedzieć, jak wiele kosztowała wiara, która otrzymały w dziedzictwie, aby umiały przejąć z wdzięcznością pochodnię Ewangelii i oświecać nią nowe stulecie i nowe millennium”.

Sprawa wypłynęła bezpośrednio w kontekście przygotowań do Wielkiego Jubileuszu 2000, kiedy Papież zlecił Kościołom lokalnym na całym świecie, jako pilne zadanie, sporządzenie wielkiego Martyrologium dla Kościoła powszechnego, by zachować pamięć o męczeńskim świadectwie wielkich rzesz chrześcijan dwudziestego stulecia, które jak nigdy dotąd, stało się wprost wiekiem męczenników. Ocenia się, że liczba ich przekroczyła nawet trzy miliony. Byli to męczennicy reżimów totalitarnych: komunizmu różnych denominacji, nazizmu hitlerowskiego, ofiary pogromu katolickich Ormian ze strony imperium osmańskiego.

Wiek XX był w ogóle trudnym stuleciem dla mniejszości chrześcijańskich w krajach zdominowanych przez inną religię większościową, zwłaszcza w państwach muzułmańskich. Masowych mordów na chrześcijanach dokonywano jednak i w krajach o wielowiekowej tradycji katolickiej, jak w Hiszpanii czy w Meksyku w czasie wojen domowych. Za tymi prześladowaniami stały ideologie ateistyczne, antyklerykalne, głoszące kult państwa. Ale nie zawsze. Nierzadko brutalna przemoc uderzała w chrześcijan za stawianie oporu złu, niesprawiedliwym strukturom politycznym i społecznym, deptaniu godności człowieka. Nawet dzieła miłosierdzia i promocji godnego życia, – ten aspekt życia Kościoła, na który jest najwięcej przyzwolenia poza Kościołem – miały swoich bardzo licznych męczenników. Sama już tylko działalność ewangelizacyjna czy charytatywna, bez jakichkolwiek form otwartego występowania przeciwko niesprawiedliwościom, wystawiała rzesze misjonarzy, sióstr zakonnych na ryzyko utraty życia. Tak ginęły całe rzesze świadków wiary, bohaterów miłości.

Sugestie Papieża spotkały się z żywym odzewem ze strony episkopatów poszczególnych krajów świata. W ten sposób do Rzymu napłynęła dokumentacja niemal 13 tysięcy przypadków męczeństwa za wiarę, nie objętych dotychczas procedurą prawno-kanoniczną. Był to głos Kościoła powszechnego potwierdzający konieczność ocalenia pamięci o swoich świadkach wiary. Do nowego Martyrologium Kościoła XX w. włączono w sumie 12.692 osoby ze wszystkich kontynentów i kręgów Kościoła, obejmując biskupów, duchowieństwo diecezjalne i zakonne, wiernych świeckich oraz kilkunastu katechumenów.

W przygotowaniu Martyrologium nie chodziło o rozpatrywanie męczeństwa na taki sposób, jaki jest wymagany do beatyfikacji i kanonizacji. Nie obejmuje ono przeto już beatyfikowanych czy kanonizowanych męczenników za wiarę, choć istotnie z nimi się łączy. Teraz akcent spoczywał na zrozumieniu i kontemplowaniu doświadczeń żyjącej w naszych czasach szerokiej rzeszy chrześcijan, mężczyzn i kobiet, którzy na różny sposób złożyli świadectwo heroicznej wierności Chrystusowi. Taka formuła pozwoliła dołączyć do ich grona także świadectwa wiary chrześcijan innych wyznań, dla przypomnienia prawdy, że ekumenizm męczenników przewyższa podziały wprowadzone przez ludzi osłabionej wiary.

Zachowanie pamięci o „nowych męczennikach”

Komisja Nowych Męczenników prowadziła swoje prace przy bazylice św. Bartłomieja Apostoła na Wyspie Tyberyńskiej, powierzonej rzymskiej Wspólnocie apostolatu świeckich Stant’Egidio. Zwieńczeniem dzieła była jubileuszowa celebracja „stacji męczeństwa” w Colosseum 7 maja 2000. Było życzeniem Papieża, aby to dzieło właśnie przy bazylice św. Bartłomieja znalazło również formę stałej pamięci. W taki sposób bazylika Apostoła na Wyspie od 2002 r. stała się sanktuarium Męczenników XX stulecia. Tegoż roku w trakcie uroczystej celebracji ekumenicznej z udziałem prawosławnego patriarchy Rumunii, Teoktysta, dokonano intronizacji okazałych rozmiarów „Ikony świadków wiary XX wieku”, namalowanej przez Renatę Sciachi, oraz przygotowano sześć ołtarzy bocznych – kaplic na przyjęcie najbardziej wymownych świadectw chrześcijan, pogrupowanych według rejonów geograficznych: Afryki, Azji i Oceanii, Hiszpanii i Meksyku, Ameryki Łacińskiej oraz okresów historii: nazizm i komunizm. Od tej pory bazylika nie przestaje się ubogacać o wciąż nowe wyrazy pamięci o męczennikach, jak relikwie, znaki materialne związane ze świadectwem wiary męczenników, przedmioty z zakresu ich życia religijnego, zapisy.

Tytułem przykładu, na ołtarzu kaplicy męczenników nazizmu zostały zamieszczone następujące świadectwa:

1) List Franciszka Jägerstättera z Austrii, ojca trójki małych dzieci, skazanego na śmierć za publiczny sprzeciw wobec ideologii nazistowskiej z motywów wiary; list był pisany do rodziny na trzy dni przed egzekucją w Berlinie.

2) Małe naczynko na komunikanty Eugena Boltza, zgładzonego w Berlinie 23 stycznia 1945 r., przesyłane mu potajemnie do więzienia przez żonę.

3) List ewangelickiego pastora, Paula Schneidera, napisany do rodziny z obozu w Buchenwald, gdzie zmarł 18 lipca 1939 r.

4) Relikwia bł. kard. Klemensa Augusta von Galen, abp. diec. Münster.

5) Jeden z kamieni, którymi był obrzucany przez członków SS bp Rottenburga-Stuttgartu, Joannes Baptista Sproll.

6) List – wyznanie wiary – Henryka Rustera, katolika niemieckiego, napisany z obozu w Sachsenhausen do rodziny, gdzie został zamordowany 23 października 1942 r. List ten został przekazany w czasie uroczystej celebry w bazylice przez kard. Joachima Meisnera, abp. Kolonii, 10.I.2005.

19 października 2012 r. pamiątki o męczennikach nazizmu poszerzyły się o list bł. Stanisława Starowieyskiego, świeckiego apostoła laikatu, który poniósł śmierć za wiarę w Dachau 13.IV.1941 r. (w dniu Wielkanocy), a kaplica męczenników komunizmu o relikwie bł. ks. Jerzego Popiełuszki i relikwie bł. Karoliny Kózkówny. Relikwie te przekazano w czasie okolicznościowej celebracji, której przewodniczyli kard. Stanisław Dziwisz i kard. Kazimierz Nycz.

Więzy historii

Dla pełniejszego obrazu należałoby jeszcze powiedzieć o więzach, jakie łączą bazylikę św. Bartłomieja z Kościołem w Polsce. Została ona bowiem wybudowana jako fundacja cesarza Ottona III dla uczczenia św. Wojciecha, biskupa Pragi, który poniósł śmierć męczeńską w 997 r., w czasie misji pruskiej. W trakcie dwukrotnych pobytów w Rzymie, św. Wojciech zatrzymywał się w pobliskim klasztorze benedyktyńskim na Wzgórzu Awentyńskim. W tym czasie zawiązały się więzy serdecznej przyjaźni między Ottonem i bp. Wojciechem. Cesarz chciał teraz uczcić swego świętego przyjaciela, męczennika, którego relikwie przywiózł osobiście z Gniezna w 1000 r., a także zgromadzić tu relikwie innych sławnych męczenników, zwłaszcza św. Bartłomieja Apostoła, ewangelizatora Armenii. Choć świątynia ze zrozumiałych względów nosiła dedykację Apostoła, była miejscem kultu św. Wojciecha. Okazało się to później opatrznościowe, gdy po wykradzeniu relikwii męczennika i profanacji katedry w Gnieźnie w XI w., właśnie z Rzymu można było sprowadzić na powrót do Polski część relikwii św. Wojciecha.

Męczennicy Kościoła Włocławskiego w Rzymie

Kościół Włocławski, który w czasie prześladowania ze strony nazizmu hitlerowskiego, stracił spośród swojego duchowieństwa 220 osób, postrzega bazylikę św. Bartłomieja w Rzymie jako miejsce pamięci także o swoich męczennikach za wiarę.

Pośród nich jest pokaźne grono osób już beatyfikowanych: biskup pomocniczy, osiem osób z duchowieństwa diecezji oraz dziewięć jeszcze innych, bezpośrednio związanych z diecezją poprzez pracę w niej czy pochodzenie.

Imiona tych świadków wiary, których Kościół włączył do katalogu błogosławionych: bł. bp Michał Kozal, bł. al. Tadeusz Dulny, bł. ks. Edward Grzymała, bł. ks. Dominik Jędrzejewski, bł. ks. Henryk Kaczorowski, bł. al. Bronisław Kostkowski, bł. ks. Józef Kurzwa, bł. ks. Wincenty Matuszewski, bł. ks. Leon Nowakowski, bł. ks. Józef Straszewski; związani z Diecezją Włocławską: franciszkanie bł. o. Narcyz Jan Turchan, bł. o. Krystyn Wojciech Gondek, bł. br. Marcin Jan Oprządek, bł. br. Bruno Jan Zembol, bł. o. Anastazy Jakub Pankiewicz, bł. o. Pius Bartosik, bł. ks. Franciszek Drzewiecki – orionista, s. Maria Klemensa Staszewska, bł. Franciszek Stryjas.

Diecezja włocławska przedstawiła natomiast do Martyrologium XX stulecia siedmiu kapłanów: Henryka Brzuskiego, Czesława Domachowskiego, Franciszka Rawickiego, Wiktora Rysztogi, Józefa Szymaka, Romualda Tomca, Antoniego Tymińskiego, jednego alumna Seminarium Duchownego: Stanisława Grzesitowskiego, oraz troje wiernych świeckich: Karolinę i Stanisława Kaszyńskich, Zygmunta Kinowskiego. Do tej grupy ponadto zostały dołączone matka i siostra Biskupa Włocławskiego: Henryka i Małgorzata Dembowskie.

We wtorek 17 września, o godz. 18.00, w czasie okolicznościowej Liturgii, której będzie przewodniczył w bazylice św. Bartłomieja Pasterz Kościoła Włocławskiego, ks. bp Wiesław Mering, dla zaznaczenia obecności naszych Męczenników, zostanie złożona w kaplicy męczenników nazizmu symboliczna Księga Pamięci Kościoła Włocławskiego, połączona z relikwiami bł. Józefa Kurzawy i bł. Wincentego Matuszewskiego, kapłanów z Osięcin, czczonych jako „męczenników jedności kapłańskiej” oraz jako relikwia ex indumentis – sznur od krzyża biskupiego bł. bp. Michała Kozala.

W ten sposób, w Mieście męczeństwa Apostołów, zostanie złożony na świadectwo dla Kościoła powszechnego znak wiary Kościoła Włocławskiego, który w latach pokoju jak doświadczeń dziejowych trwa w jedności z Piotrem.

Obszerne przedstawienie problematyki męczeństwa i męczenników Kościoła Włocławskiego znajduje się w książce: Ks. Tomasz Kaczmarek, Świadkowie wiary, Włocławek 2013, s. 230 (Wydawnictwo Duszpasterstwa Rolników).