Statystyki religijne Archidiecezji Białostockiej – debata

Nad rezultatami badań prowadzonych po raz pierwszy w archidiecezji białostockiej przez Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego dyskutowali księża, siostry zakonne i katecheci świeccy podczas paschalnego zjazdu naukowego. Konferencję poprowadził ks. dr Andrzej Proniewski, p.o. kierownika Katedry Teologii Katolickiej Uniwersytetu w Białymstoku.

Podstawowe wyniki badań, ukazujące „panoramę” religijności archidiecezji przedstawił ks. prof. Witold Zdaniewicz. Podkreślił, że ilość „dominicantes” i „comunicantes” w archidiecezji jest zdecydowanie wyższa niż średnia Polski. Zauważył, że 92 procent mieszkańców archidiecezji określa się jako wierzących lub głęboko wierzących, a praktykujących systematycznie bądź niesystematycznie jest tylko 85 procent. Prelegent wskazał to zjawisko jako podstawowy problem duszpasterski. Zwrócił uwagę, że w religijności archidiecezji nie ma znaczących przemian. „Nie w sensie krytycznym – mówił ks. prof. Zdaniewicz – ale bardziej jako znak zapytania, co zrobić, aby wierzących bardziej uaktywnić”.

Przedstawił wyniki uczęszczania na Mszę św., jej rozumienia oraz częstotliwości zamawiania intencji mszalnych. Wskazał na duszpasterską potrzebę pogłębiania rozumienia Mszy św. Prelegent podkreślił istotny wskaźnik religijności, jakim jest przystępowanie do spowiedzi kilka razy w roku. Deklarowało je 56 procent mieszkańców archidiecezji, czyli o 10 punktów procentowych więcej niż w skali kraju.

Ks. prof. Zdaniewicz, przywołując wyniki badań zauważył, że mniej badanych wierzy w istnienie piekła i w wieczną nagrodą w niebie niż w podstawowe dogmaty wiary w Boga, Trójcę Przenajświętszą i w zmartwychwstanie Chrystusa. Podkreślił, że jest to wynik porównywalny w skali krajowej. Odwołując się do badań wykazywał, że wskaźnik „miłości bliźniego” wyrażany w konkretnej pomocy pieniężnej, rzeczowej i osobistej jest niższy niż średnia w kraju i prosił o refleksję duszpasterzy nad jego przyczynami.

W kwestiach dotyczących moralności, etyki seksualnej i poszanowania życia referent wskazywał na duży procent wierzących niezdecydowanych w tym względzie. Zdaniem ks. prof. Zdaniewicza, jest to poważne wyzwanie duszpasterskie, gdyż „na tym polu rozgrywa się walka o katolicyzm w Polsce. Jeśli w tej dziedzinie będzie konsekwencja, zachowamy wiarę i Kościół będzie szanowany” – mówił.

W drugim referacie, przedstawiając demograficzny przekrój mieszkańców archidiecezji białostockiej dr Mateusz Tulak wskazywał, że większość stanowią osoby żonate i zamężne, z wykształceniem średnim, w większości robotnicy, którzy swoją sytuację materialną oceniają jako średnią. Prelegent zwrócił uwagę, że wraz z wiekiem wzrastają praktyki cotygodniowe lub częstsze. Podkreślił szczególnie specyfikę religijną mieszkańców dwóch największym po Białymstoku miast archidiecezji, jakimi są Sokółka i Mońki.

Wśród przebadanych osób wierzących i praktykujących, największe zaufanie miały one do papieża i księży proboszczów, najmniejsze do Konferencji Episkopatu Polski. Prelegent zauważył znaczną rozbieżność w opiniach dotyczących „mieszania się Kościoła do polityki” wśród osób wierzących praktykujących oraz wierzących i rzadko praktykujących lub niepraktykujących. Zarówno jedna, jak i druga grupa respondentów w znacznym stopniu zadeklarowała, że katolik może zagłosować w wyborach na osobę niewierzącą

Różnice w odpowiedzi na pytania o wiążące moralnie przykazania pomiędzy wierzącymi praktykującymi i deklarującymi się jako rzadko i niepraktykującymi była nieznaczna w przypadku przykazania III. Niewielkie różnice dotyczyły natomiast w kwestiach wiary w istnienie piekła oraz nagrody lub kary wiecznej.

Mówiąc o postawach moralnych u osób deklarujących się jako wierzące i rzadko lub niepraktykujące podkreślił duży „sytuacjonizm moralny” u przebadanej grupy osób odnośnie antykoncepcji, in vitro i współżycia przed ślubem. Dr Tulak wskazywał tu na szerokie duszpasterskie pole działania. Wskazywał jednocześnie na spore rozbieżności pomiędzy religijnością zdeklarowanych jako wierzących i głęboko wierzących osób starszych, powyżej 65. roku życia i młodych, czyli pomiędzy 18. a 25. rokiem życia w czterech kategoriach (deklaracja wiary, deklaracja praktyk, uczestnictwo we Mszy św. i stanowisko wobec tego uczestnictwa).

Przedstawiając zagadnienia wychowania religijnego i odniesienia do księży w opinii mieszkańców archidiecezji, kolejny referent – dr Rafał Lange wskazywał, że w wychowaniu religijnym dzieci i młodzieży dominują strategie bierne, czyli składanie odpowiedzialności za nie na szkołę lub Kościół. Prelegent podkreślił, że stosunkowo bardzo dobre opinie o księżach wskazują na występowanie wyższego od średniej krajowej wymiaru intelektualnego i wspólnotowego religijności mieszkańców archidiecezji białostockiej.

„Pozytywne opinie o duchownych najbardziej oscylują wokół cech interpersonalnych, osobistych i duszpasterskich” – wymieniał według kolejności dr Lange. Negatywne cechy, jak podkreślał, mają odniesienie materialne, interpersonalne i obyczajowe.

W ostatnim referacie dotyczącym funkcjonowania parafii ks. Wojciech Sadłoń wskazywał na charakter więzi pomiędzy świeckimi a duchownymi; mówił o fundamentach tej więzi; oceniał, na ile w parafiach realizuje się Kościół jako wspólnota; jakie aspekty w niej niedomagają i jakie grupy społeczne najczęściej są z niej wykluczone.

Prelegent podkreślał, że najsilniejsza więź, jaka łączy wiernych z parafią to więź emocjonalno-duchowa, dużo wyższa niż średnia w Polsce. Zauważył jednak dużą dysproporcję pomiędzy związkiem z parafią przez praktyki religijne a osobistym zaangażowaniem. Zwrócił uwagę na niewielkie zaangażowanie wiernych we wspólnotach, niższe niż w innych archidiecezjach w skali kraju, choć średnia ilość wspólnot w parafiach wzrasta w ostatnich latach, co wynika ze wzrostu liczby parafii miejskich.

Ks. Sadłoń zauważył wynikający z badań duży potencjał parafii wiejskich oraz fakt, że miasto nie sprzyja osobistym formom związku z parafią. Dostrzegł, pomimo deklaracji, małą świadomość parafii i Kościoła jako wspólnoty oraz fakt, że osoby określające się jako niewierzące częściej wykazują się chęcią bezinteresownej pomocy na rzecz innych.

Sugerował duszpasterzom refleksję nad taką formę posługi, która byłaby bardziej budowaniem więzi z Bogiem i między ludźmi niż punktem „sakralno-usługowym”. Zachęcał do zmniejszenia dystansu, jaki dzieli duchownych i wiernych i do stworzenia „przestrzeni zaangażowania osobistego” zwłaszcza dla przedsiębiorców i osób w wieku produkcyjnym oraz ludzi młodych, gdyż oni najmniej czują się związani z parafią, jednak najczęściej deklarują gotowość zaangażowania.

Na zakończenie konferencji, po wielu pytaniach skierowanych do prelegentów, głos zabrał arcybiskup Edward Ozorowski. „Dziś otrzymaliśmy dużo wiadomości na temat sposobu myślenia i praktyk religijnych mieszkańców archidiecezji białostockiej. Myślenie potrzebuje weryfikacji, gdyż większość nie zawsze ma rację. Natomiast nad praktykami religijnymi należy się zastanowić, dlaczego są niskie i dyskutować nad nimi na konferencjach dekanalnych, radach parafialnych i we wspólnotach” – mówił abp Ozorowski.

Dziękując zespołowi Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego, a zwłaszcza ks. prof. Zdaniewiczowi zapowiedział, że w najbliższym czasie ukaże się książkowa publikacja wyników badań.

W Archidiecezji co roku odbywają się dwa zjazdy naukowo-pastoralne: kolędowy i paschalny. Służą one stałej formacji kapłanów i katechetów w zakresie wiedzy teologicznej oraz działalności duszpasterskiej i katechetycznej. Zjazdy organizuje Międzywydziałowa Katedra Teologii Katolickiej Uniwersytetu w Białymstoku przy współudziale Wydziału Katechetycznego Kurii Metropolitalnej Białostockiej.