Otwock: Renowacja pomnika przy zbiorowej mogile Żydów

W Otwocku rozpoczęła się renowacja pomnika przy zbiorowej mogile pomordowanych Żydów – mieszkańców miasta i okolic. "Tu w zbiorowych mogiłach spoczywa około 2000 otwockich Żydów rozstrzelanych w tym miejscu w sierpniu i wrześniu 1942 r. przez niemieckich okupantów. Pamiętamy o ich tragedii, a także o wszystkich wymordowanych żydowskich współobywatelach naszego miasta. Mieszkańcy Otwocka" – tak będzie brzmiał nowy napis w językach hebrajskim i polskim. Pojawi się on tuż przed 70. rocznicą zagłady otwockich Żydów na pamiątkowym kamieniu przy ul. Reymonta. Na granicach tego miejsca pamięci narodowej ułożone zostaną natomiast głazy narzutowe.

Te prace to początek procesu przywracania temu miejscu należnego mu charakteru. Tutaj bowiem nie tylko rozstrzeliwano otwockich Żydów, jest to także miejsce ich pochówku i nigdy nie przeprowadzono ekshumacji. A to oznacza, że pod ziemią spoczywają ciała mieszkańców Otwocka, rozstrzeliwanych przez Niemców w ciągu kilku tygodni po 19 sierpnia 1942 r.

Kamień pamięci przy ul. Reymonta został umieszczony w sierpniu 1949 r. z inicjatywy Zarządu Miasta Otwocka. Od tego czasu nie podlegał renowacji.
Plac przy ulicy Reymonta jest masowym grobem obywateli miasta. Jako zbiorowa mogiła miejsce to występuje w rejestrze cmentarzy wojennych prowadzonym przez Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Tymczasem w świadomości otwocczan miejsce to stało się tylko pomnikiem, obejmującym jedynie najbliższy teren wokół kamienia pamięci, otoczony niskim płotkiem.
Od początku 2007 r. Społeczny Komitet Pamięci Żydów Otwockich i Karczewskich podejmował starania na rzecz przebudowy tego miejsca pamięci narodowej. Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa zleciła wówczas dokonanie badań georadarem. Zostały one przeprowadzone w grudniu 2007 r. W ich konsekwencji 18 sierpnia 2008 r. sekretarz ROPWiM Andrzej Przewoźnik w piśmie do prezydenta Otwocka zalecił „uznanie dotychczasowego upamiętnienia w miejscu egzekucji za pomnik na zbiorowych mogiłach wojennych, w których spoczywają cywilne ofiary terroru”.

W rozmowach z p. Andrzejem Przewoźnikiem członkowie Komitetu rozważali wybudowanie w tym miejscu nowego pomnika. Powstał nawet projekt, z którego jednak zrezygnowano, ze względu na zbyt wysokie koszty. W tym roku, w porozumieniu z ROPWiM, wybrano rozwiązanie prostsze i tańsze: wytyczenie terenu miejsca pamięci narodowej poprzez ułożenie głazów narzutowych (analogicznie jak otoczenie cmentarza żydowskiego w Anielinie, którego dokonał Komitet) oraz przymocowanie na kamieniu nowej tablicy z nowym napisem.

Dotychczasowy napis głosił: „Miejsce straceń 5000 Żydów, którzy w dniu 19 VIII 1942 r. zginęli z rąk hitlerowskich ludobójców. Cześć ich pamięci!”. Wraz z upływem czasu stawał się on coraz mniej czytelny. Przede wszystkim jednak był częściowo niezgodny z prawdą historyczną.
Po pierwsze, napis zawierał zbyt wysoką liczbę ofiar rozstrzelanych w tym miejscu. Według dzisiejszych ustaleń historyków, liczba ta jest ponadwukrotnie niższa niż wyryto na kamieniu przed 63 laty. Po drugie, Żydzi byli tu rozstrzeliwani nie tylko 19 sierpnia, lecz w ciągu kilku tygodni po „likwidacji getta” w Otwocku. Po trzecie, dotychczasowy napis informował tylko, że jest to miejsce straceń, podczas gdy jest to także zbiorowa mogiła.

Z tych powodów Komitet przedstawił własną propozycję nowego napisu. O ostatecznej jego treści zdecydowała Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, a zgodę na „zamieszczenie nowej tablicy nagrobnej na mogile zbiorowej Żydów zamordowanych w 1942 roku” wydał Mazowiecki Urząd Wojewódzki.
Dotychczasowa renowacja miejsca pamięci otwockich Żydów została wykonana przy wsparciu finansowym Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa oraz Powiatu Otwockiego, a także przy pomocy organizacyjnej Miasta Otwock.
Wkrótce Komitet podejmie kolejne działania, zmierzające do przywrócenia świadomości, że teren przy ulicy Reymonta jest miejscem pamięci narodowej, masowym grobem żydowskich obywateli Otwocka, a nie zwykłą działką leśną z pomnikiem pośrodku.