Prawosławny minisłowniczek

Publikujemy najważniejsze terminy dotyczące prawosławia.

Archimandryta – godność nadawana przełożonym największych monasterów męskich lub nadawana honorowo. Archimandryci tradycyjnie mają prawo do noszenia mitr.

Batiuszka (ros. ojczulek) – tradycyjny sposób zwracania się do prawosławnego duchownego
przez wiernych, wypierany obecnie przez zwroty „ojcze”. W prawosławiu (podobnie jak w katolicyzmie) istnieją trzy stopnie kapłaństwa: diakonat, prezbiterat i episkopat. Prawosławnemu
duchownemu przysługuje zwyczajowo tytuł „ksiądz”. Absolutnie niedopuszczalne jest określanie prawosławnego duchownego mianem „pop” – jest to określenie pogardliwe, podobne w swoim wydźwięku do słowa „klecha”, ani tym bardziej zwracanie się do niego w ten sposób.

Biskup – w Kościele prawosławnym posiada najwyższy stopień chirotonii (święceń) i musi być mnichem. Zdarza się, że chirotonię biskupią przyjmuje kapłan wdowiec. Musi on wcześniej
zostać postrzyżony na mnicha. W razie konieczności – istnieje możliwość zaproponowania
święceń biskupich żonatemu kapłanowi. Wtedy musi on rozstać się z małżonką, wstąpić do stanu zakonnego, a następnie może przyjąć chirotonię (święcenia) biskupie.

Celibat – jest dopuszczalny w Kościele prawosławnym, jednak większość duchowieństwa diecezjalnego jest duchowieństwem żonatym. Ważne jest jednak, że to żonaci mężczyźni przyjmują święcenia, nie zaś księża zawierają związki małżeńskie. Nieżonaty ksiądz z chwilą przyjęcia chirotonii kapłańskiej (święceń) nie może zawrzeć związku małżeńskiego, również kapłan wdowiec lub rozwodnik nie może zawrzeć kolejnego związku – w przeciwnym razie zostanie wykluczony ze stanu kapłańskiego.

Cerkiew – świątynia prawosławna. Mówiąc o lokalnym, bądź powszechnym Kościele prawosławnym
używamy słowa „Kościół” – Niedopuszczalne jest używanie frazy „Cerkiew prawosławna”
jest to niepoprawne tłumaczenie frazy rosyjskiej: „Cerkow prawoslawnaja”. Znaczenie rosyjskiego słowa „Cerkow” jest dużo szersze niż polskiego „Cerkiew”, oznacza bowiem każdy
Kościół – nie tylko prawosławny. Stąd określenia „rimokatoliczeskaja Cerkow”, „Cerkow’ christian baptistow” itp. Określenie „Cerkiew prawosławna” jest rusycyzmem – choć trzeba przyznać, funkcjonuje on w języku polskim, np. jako przeciwwaga dla określenia „Cerkiew greckokatolicka”.

Eminencjo, Ekscelencjo… – Oficjalne tytuły, przy pomocy których można zwracać się do biskupów (ekscelencjo), metropolity – zwierzchnika Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego (eminencjo). Wierni tradycyjnie zwracają się do swoich biskupów słowem „Władyko”.

Język liturgiczny oraz język kazań. Język staro-cerkiewno-słowiański – najstarszy literacki język słowiański, formujący się od połowy IX wieku i oparty głównie na słowiańskich gwarach
Sołunia (dzisiejsze Saloniki). Misjonarze Słowian, Cyryl i Metody, uczynili go językiem liturgicznym chrześcijan obrządku słowiańskiego. Używany niemal we wszystkich cerkwiach w Polsce i w Rosji i innych krajach słowiańskich. W Polsce często językiem kazań jest język rosyjski, zbliżony do niego lub gwara.

Ławki w cerkwi – jest ich niewiele, zwykle pod tylną i bocznymi ścianami. Przeznaczone są dla ludzi starszych, schorowanych,

Matuszka – żona kapłana. Nie pełni żadnych funkcji liturgicznych, jednak jest osobą ważną
dla parafii swojego męża. Powinna stanowić dobry przykład dla kobiet w swojej parafii. Wierni mogą zwracać się do matuszki w Polsce per „matuszko”. Niedopuszczalne jest określanie
małżonki kapłana mianem „popadia”.

Metropolita – tytuł ten przysługuje w Polsce zwierzchnikowi całego Polskiego Autokefalicznego
Kościoła Prawosławnego. W Rosji jest tytułem przysługującym biskupom stojącym na czele najważniejszych diecezji. Zarówno w Polsce, jak i w Rosji noszą biały kłobuk (nakrycie głowy) z welonem. Pozostali biskupi i mnisi noszą czarne kłobuki i welony.

Mitra – nakrycie głowy biskupa, archimandryty lub wybranego kapłana z dużym stażem pracy w Kościele w kształcie cebuli. Prezbiter otrzymujący prawo noszenia mitry określany jest słowem „mitrat”.

Mnich, mniszka – w Kościele prawosławnym jest osobą, która przyjęła postrzyżyny mnisze i prowadzi życie w celibacie, służąc Bogu zgodnie z wolą jego/jej biskupa. Mnich może przyjąć
chirotonię (święcenia), a diakon lub kapłan może zostać postrzyżony na mnicha.

Prawosławny chrześcijanin – W języku potocznym czasem używa się tylko przymiotnika „prawosławny” – np. w zdaniu „Prawosławni obchodzą święto…” „Jestem prawosławny…”. W języku pisanym należy używać frazy „Prawosławni chrześcijanie” – w zdaniu „Prawosławni
chrześcijanie obchodzą święto”.

„Sława Isusu Christu” – tłumaczenie katolickiego „Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus”
w ramach wymiany kultury wschodu z zachodem na naszych terenach zostało przyjęte – a czasem wręcz się uważa, że jest jedyne i obowiązkowe. Osoba spoza Cerkwi może zwrócić się do kapłana słowami „Dzień dobry” lub „Witam”.

Świątobliwość – tytuł przysługujący zwierzchnikom patriarchatów – np. Jego Świątobliwość Bartłomiej I, Arcybiskup Konstantynopola Nowego Rzymu i Ekumeniczny Patriarcha. Zwracając
się do patriarchy należy mówić „Wasza Świątobliwość”

Wejście do prawosławnej świątyni – prawosławni chrześcijanie kupują świeczkę, podchodzą
do leżącej na środku ikony, która jest ikoną święta lub świętego, pod którego wezwaniem została cerkiew wniesiona i oddają jej cześć, a świeczkę stawiają jako ofiarę na specjalnych świecznikach. Dopuszczalne jest przyklęknięcie i przeżegnanie się (jak w Kościele katolickim,
bądź inny sposób wyrażenie szacunku świętemu miejscu).

Oprac. Tomasz Tarasiuk, cerkiew.pl