Niepokalana – z koroną z gwiazd czy bez? – artyści na wykładzie o wizerunkach Matki Bożej w sztuce

To środowisko hiszpańskich artystów z XVII wieku odegrało wyjątkową rolę w utrwaleniu ikonograficznego kanonu prezentacji tajemnicy o Niepokalanym Poczęciu – podkreśla ks. prof. Andrzej Witko z Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie. Ten teolog duchowości i historyk sztuki wygłosił 18 czerwca w Bielsku-Białej specjalny wykład dla twórców i artystów poświęcony tajemnicy Niepokalanego Poczęcia w sztuce.

Ks. profesor wyjaśniał, że wiek XVII w Hiszpanii był czasem najbardziej znaczącego rozwoju kultu Niepokalanego Poczęcia zarówno na płaszczyźnie teologicznej jak i artystycznej. „To właśnie wtedy najwięksi artyści, muzycy, poeci, dramaturdzy, poeci i malarze, poświęcali swe działa na chwałę Matki Bożej bez grzechu poczętej” – zwracał uwagę duchowny, przypominając, że od 1615 roku rozwijał się w Hiszpanii kult immaculistyczny, obejmujący osoby prywatne i instytucje, które zabiegały u Stolicy Apostolskiej o wprowadzenie oficjalnego kultu Niepokalanego Poczęcia w całym Kościele.

Ks. prof. Witko przedstawił kolejne etapy ewolucji ikonografii Niepokalanego Poczęcia na przykładzie konkretnym obrazów i rzeźb. Wykładowca zwracał uwagę, że to wizja opisana w Apokalipsie św. Jana, opowiadająca o „niewieście odzianej w słońce, z księżycem pod stopami w koronie z dwunastu gwiazd” miała największy wpływ na kształtowanie się ikonografii przedstawienia Niepokalanej.

Naukowiec podkreślił, że jako pierwszy w 1610 r. Francisco Pacheco opisał dokładnie, jak powinna wyglądać Maria Panna Niepokalanie Poczęta. Hiszpański teoretyk sztuki i malarz stwierdził, że Niepokalana w prezentacjach artystycznych nie może mieć więcej niż dwanaście lat, przymknięte oczy, zaróżowione policzki, złociste włosy, ubrana powinna być w białą tunikę i niebieski płaszcz. Powinna też być obleczona słońce, na głowie mieć koronę z gwiazd, a pod stopami sierp księżyca.

Natomiast twórcą ostatecznego i najbardziej znaczącego kanonu prezentacji Maryi, urodzonej wolnej od grzechu pierworodnego, dokonał Bartolomé Esteban Pérez Murillo. „To właśnie jego zasługą jest ukształtowanie się ikonografii Niepokalanie Poczętej, takiej jaka jest nam znana współcześnie. On wskazał obowiązujące do dziś standardy w tej kwestii” – zaznaczał ks. Witko.

Według tej koncepcji Immaculata nie nosi korony z gwiazd, nie zawsze jest też widoczny sierp księżyca pod stopami. Natomiast postać Niepokalanej wznosi się w przestworzach w otoczeniu zastępów anielskich, z dłońmi skrzyżowanymi na piersiach, twarzy pełnej delikatności, pokory i piękna.

„To, co dała nam Hiszpania, jako Kościołowi powszechnemu, w utrwaleniu ikonografii Niepokalanego Poczęcia pozostało do dzisiaj. Wciąż korzystamy z tych kanonów” – konkludował autor „Iskry Bożego Miłosierdzia”, sugerując, że najbliższe dziesięciolecia pokażą, czy w przedstawianiu Immaculaty artyści będą wierni kanonowi utrwalonemu przez Hiszpanów, czy też pójdą własną drogą.

Pochodzący z krakowskich Łagiewnik ks. prof. Andrzej Witko, doktor habilitowany nauk humanistycznych , doktor teologii duchowości, członek Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych San Telmo w Hiszpanii, Rady Naukowej Instytutu Sztuki PAN, Komisji Historii Sztuki Polskiej Akademii Umiejętności, napisał ponad trzydzieści książek, wydanych w Polsce, Niemczech, Austrii, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, Włoszech, Irlandii i na Słowacji. Prace 46-letniego duchownego poświęcone są problematyce Bożego Miłosierdzia, historii kultury i sztuki. Jest laureatem pierwszej nagrody w ogólnopolskim konkursie krasomówczym, nagrody im. ks. Szczęsnego Dettloffa.

rk/Bielsko-Biała