Św. Józef Bilczewski – jedyny święty, który mówił po wilamowsku

Pochodzący z Wilamowic św. Józef Bilczewski musiał umieć mówić po wilamowsku, brzmiącym jak mieszanka języka flamandzkiego, angielskiego, górnoniemieckiego, fryzyjskiego i anglosaskiego – uważa Tymoteusz Król, młody badacz zwyczajów i języka mieszkańców miejscowości założonej w XIII wielu przez przybyszy z Fryzji i Flandrii. 18-letni uczeń liceum właśnie został zwycięzcą polskich eliminacji Konkursu Prac Młodych Naukowców Unii Europejskiej.

Jak podkreśla młody etnograf, metropolita lwowski był jedynym świętym, który znał wilamowski. „Abp Bilczewski prawdopodobnie poznał język polski w szkole podstawowej, tak jak inne dzieci wilamowickie. Znane są mi też relacje wielu wilamowiczan, którzy podczas odwiedzin arcybiskupa we Lwowie, rozmawiali z nim po wilamowsku” – wyjaśnia podkreślając, że wilamowiczanie byli zawsze bardzo religijni, co także odzwierciedlało się w stroju, który na poszczególne święta miał odmienne wersje.

„Arcybiskup był też wyjątkowo przywiązany do wilamowickiego stroju swojej matki, Anny. Dlatego, gdy pewnego dnia przyjechała do niego ubrana inaczej, w ogóle jej nie poznał i poprosił, by włożyła tradycyjny strój wilamowski” – opowiada w rozmowie z KAI.

Religijność mieszkańców Wilamowic miała także odzwierciedlać się w języku. Nie ma w nim na przykład wyrażenia „do widzenia” tylko „w imię Boże”. Podobnie, zamiast zwrotu „mam nadzieję” używa się „oby Pan Bóg dał”.

Król przypomina, że pod koniec XIX wieku większość mieszkańców Wilamowic używało języka wilamowskiego jako podstawowego. „Dzieci w wieku 6-7 lat, kiedy szły do szkoły, właściwie nie znały innego języka. W szkole zaś poznawały, w zależności od czasów, język niemiecki lub polski” – zauważa.

Zdaniem Króla, bardzo dobrze po wilamowsku potrafi obecnie mówić około 60 osób, a około 500 rozumie ten język i jest w stanie porozmawiać w nim na podstawom poziomie. Dzięki inicjatywie badacza język wilamowski oficjalnie uznała Biblioteka Kongresu USA. Po niej zrobiły to inne instytucje, jak UNICEF. Język został zaliczony tych, którym wciąż grozi wymarcie, jednak zauważono, że posługuje się nim coraz więcej osób.

Język wilamowski, zwany wymysojer, jest etnolektem należącym do rodziny języków germańskich. W rejon Beskidów przywieźli go osadnicy, którzy zamieszkali w okolicach Starej Wsi i Wilamowic.

Józef Bilczewski urodził się 26 kwietnia 1860 r. w Wilamowicach koło Bielska-Białej. Zamiast medycyny wybrał krakowskie seminarium duchowne i czteroletnie studia na Uniwersytecie Jagiellońskim. 6 lipca 1884 r. został wyświęcony na kapłana w Krakowie przez kard. Albina Dunajewskiego. Studiował w Wiedniu, Rzymie oraz Paryżu. W 1891 r. został profesorem teologii dogmatycznej na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, piastując przez pewien okres funkcję dziekana fakultetu teologicznego, a także rektora Uniwersytetu. 17 grudnia 1900 r. papież Leon XIII mianował go arcybiskupem lwowskim obrządku łacińskiego.

Arcybiskup zmarł 20 marca 1923 r. Beatyfikował go w 2001 roku Jan Paweł II. Kanonizacji dokonał 23 października 2005 r. w Rzymie Benedykt XVI. Datę kanonizacji wyznaczył jeszcze Jan Paweł II, podobnie jak przyszły metropolita lwowski – wychowanek wadowickiego gimnazjum.