Białystok: konferencja „Nauka a wiara” – dyskusje teologów i przedstawicieli nauk przyrodniczych

Polscy naukowcy – znane autorytety w dziedzinie teologii, nauk przyrodniczych i medycyny, dyskutowali w Białymstoku na temat różnych aspektów relacji pomiędzy wiarą a nauką. W trzydniowej konferencji, która odbyła się 6-8 marca na Uniwersytecie Medycznym w Białymstoku, w ośmiu wykładach poruszone zostały tematy dotyczące m.in. dialogu nauki i wiary, złożoności ludzkiej egzystencji a także bioetyki, medycyny regeneracyjnej i eutanazji.

Metropolita białostocki abp Edward Ozorowski otwierając konferencję stwierdził, że problem, który ona podejmuje dotyka tzw. pytań granicznych, które zawsze występowały zarówno po stronie wiary jak i po stronie nauki. Wyraził przy tym nadzieję, że „sesja ta będzie podróżą w nieznane zarówno dla tych, którzy w dziedzinie nauk przyrodniczych i empirycznych dążą do odkrycia prawd powszechnych i koniecznych, jak i dla tych, którzy korzystają na co dzień z osiągnięć badaczy”.

Odczytał również list od kard. Zenona Grocholewskiego, skierowany do uczestników sympozjum. Prefekt Kongregacji ds. Wychowania Katolickiego wyraził w nim radość z podjętej inicjatywy, która wpisując się w przezywanie Roku Wiary podejmuje bardzo ważny problem. Życzył, aby to naukowe spotkanie „przyczyniło się do pogłębienia dialogu między wiarą a rozumem, na których duch ludzki – niczym na dwóch skrzydłach – unosi się ku kontemplacji prawdy”. „Niech ta sesja ostatecznie prowadzi do umiłowania tej prawdy, którą Bóg objawił nam w swoim Synu, Odkupicielu człowieka i świata” – pisał kard. Grocholewski. Zapewnił również o modlitwie w intencji organizatorów i uczestników konferencji.

Sympozjum zainaugurował wykład ks. prof. Andrzeja Maryniarczyka z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego zatytułowany „Nauki przyrodnicze – metafizyka – wiara”. W swoim wystąpieniu ks. prof. Maryniarczyk przedstawił autonomię porządków poznawczych, odrębne metody, punkty wyjścia i cele tych nauk, a także możliwy dialog pomiędzy nimi. „Człowiek jest tym, który poznaje świat rozumowo, ale jest też tym, który wierzy" – mówił. „Akt wiary jest z dziedziny łaski i jest bardzo osobistym aktem człowieka, a jednocześnie jest również aktem poznania” – wyjaśniał. Ks. Maryniarczyk przybliżył również zebranym znaczenie metafizyki, jej związek z naukami przyrodniczymi i teologią i jej wykorzystanie na gruncie tych nauk.

Po wykładzie z dziedziny filozofii odbyły się jeszcze dwie prelekcje prowadzone przez prof. Jerzego Janika i prof. Józefa Dulaka. Prof. Janik z Instytutu Fizyki Jądrowej PAN przedstawił dwa obszary, w których fizycy dopatrują się dowodów na istnienie Boga. Wymienił tu mechanikę kwantową, w której znane są zjawiska zachodzące bez przyczyny i tzw. osobliwość początkową wielkiego wybuchu. Przytaczając różne opinie i spekulacje naukowców stwierdził, że wszystkie one powinny cechować się pokorą, gdyż pomimo doskonałych narzędzi, którymi mogą się posługiwać, sam mechanizm wielu zjawisk pozostaje niezrozumiały. „Ponadto, cóż możemy powiedzieć o naszej wiedzy o wszechświecie wobec faktu, że znamy tylko kilka procent wszechświata?” – pytał prof. Janik.

Zdaniem prof. Dulaka, kierownika Zakładu Biotechnologii Medycznej na Uniwersytecie Jagiellońskim, który mówił o wykorzystaniu komórek macierzystych do celów terapeutycznych, religia rości sobie prawo do tłumaczenia tego, co wyjaśnia nauka. Stwierdził on, że w dyskusjach nad etycznymi aspektami nauki nie powinny się pojawiać argumenty religijne, a badania nad ludzkimi zarodkami i komórkami macierzystymi nie powinny być ograniczane ze względu na religię. Prof. Dulak twierdził ponadto, że sprzeciwiający się tym badaniom nie biorą pod uwagę konkretnego człowieka, któremu nie są w stanie zaproponować nic, poza zachętą do cierpienia. W opinii naukowca nauka powinna mieć charakter merytoryczny, a nie odwoływać się do wierzeń.

Poglądy wyrażone przez prof. Dulaka wzbudziły wiele kontrowersji wśród pozostałych uczestników spotkania. Zarzucili mu ignorancję w zakresie wiedzy o zasadach wiary i jednostronne, skrajnie ateistyczne podejście do faktów. W żywej dyskusji odnieśli się do wyników badań, na które wcześniej powoływał się i postulowali inną ich interpretację. Przedstawili jednocześnie etyczną alternatywę pozyskiwania komórek macierzystych.

W drugim dniu konferencji trójgłos naukowców zainicjował abp prof. Edward Ozorowski, kierownik Międzywydziałowej Katedry Teologii Katolickiej Uniwersytetu w Białymstoku. Abp Ozorowski stwierdził, że w dialogu prowadzonym przez ludzi nauki z teologami spór najczęściej rodzi się na obszarze nauk przyrodniczych i dotyczy głownie pytań granicznych. „W polemice przedstawiciele nauk przyrodniczych zarzucają zwolennikom wiary niekompetencję, ci ostatni natomiast oskarżają niektóre hipotezy naukowe o pochopność i brak dowodów. Dobrze jest więc przypomnieć i uświadomić sobie, czym jest nauka i czym jest wiara” – mówił. W wykładzie pt. „Anatomia wiary – przyczynek do dialogu nauki z wiarą” metropolita białostocki przedstawił problem wiary w trzech aspektach: wiary przedpojęciowej, wiary wysłowionej i wiary uzasadnionej. Wskazując na niebezpieczeństwo scjentyzmu i przeakcentowanie pojęć w rzeczywistości wiary pytał o możliwość werbalizacji doświadczenia Boga oraz czy tworzenie pojęć religijnych pobudza wiarę czy ją usypia. Uzasadniając potrzebę rozumnej wiary mówił: „Praca umysłu nie usuwa treści tajemnicy, nie można jednak religii sprowadzić jedynie do pojęć i katechizmowych prawd”. Abp Ozorowski podkreślał, że nie można mieszać kompetencji nauki i wiary, gdyż każda jest kompetentna w swoim przedmiocie, jednak obie powinny służyć odkrywaniu prawdy.

Następnie głos zabrał prof. Mieczysław Chorąży z Zakładu Biologii Nowotworów Centrum Onkologii Instytutu im. Marii Skłodowskiej-Curie, Oddziału w Gliwicach. W swoim wystąpieniu pt. „Złożoność życia – nauka a wiara” podkreślał, że największym wyzwaniem dla nauk biologicznych jest fenomen życia i droga ewolucji. Stwierdził, że istnienie fenomenu struktur emergentnych stwarza miejsce dla sfery duchowej w ramach tych nauk. Zwrócił uwagę na redukcjonistyczne podejście do istoty wielu chorób, które jedynie w genach upatruje czynnik sprawczy. Przekonywał, że informacje w genach nie są informacjami ostatecznymi zawartymi w komórce.

O czynnym wpływaniu na długość życia ludzkiego mówił prof. Stanisław Pużyński z Instytutu Neurologii i Psychiatrii w Warszawie. W wykładzie zatytułowanym „Eutanazja – punkt widzenia psychiatry” przedstawił motywacje usankcjonowania prawnego eutanazji w poszczególnych krajach. Podkreślił, że wszystkie religie monoteistyczne odrzucają eutanazję w odróżnieniu od zaprzestania uporczywej i nieskutecznej terapii. Prof. Pużyński zastanawiał się gdzie przebiega granica pomiędzy wiedzą lekarza, jego doświadczeniem, wyznawanymi zasadami etycznymi a wolą chorego. Wskazał na coraz większą rolę lekarza – psychiatry w podejmowaniu decyzji o eutanazji. Zauważył, że w wielu krajach Europy Zachodniej obecność zaburzeń psychicznych i przewlekłej depresji u pacjentów nie wyklucza możliwości zastosowania eutanazji, co wiąże się z tym, że jest ona często stosowana u całkowicie zdrowych somatycznie osób.

W trzecim dniu konferencji jako pierwszy głos zabrał bp prof. Józef Wróbel z Instytutu Teologii Moralnej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. W wykładzie pt. „Bioetyka a wiara” przedstawił założenia metodologiczne bioetyki, które wskazują na jej filozoficzny charakter, nie określają jednak konkretnego systemu filozoficznego. Prelegent podkreślał, że bioetyka „nie może być uprawiana w warunkach sterylnych” i jako nauka normatywna odwołująca się do sumienia potrzebuje wiary. „I odwrotnie – twierdził biskup profesor – wiara potrzebuje bioetyki, gdyż wiara nie tylko jako przekonanie, ale wiara wyrażająca się w postawach i czynach bez bioetyki jest niepełna”. Mówiąc o relacjach pomiędzy bioetyką naturalną a bioetyką chrześcijańską wskazywał na ich wspólny przedmiot zainteresowania, jakim jest całościowo rozumiany człowiek i jego dobro. Bp Wróbel przedstawił problem kryteriów, w oparciu o które orzeka się dobro konkretnych działań medycznych. Stwierdził, że w bioetyce powinny być one odniesione do godności człowieka i zbudowanej na niej normie personalistycznej.

Konferencję zakończył wykład prof. Mariusza Ratajczaka z Uniwersytetu w Louisville zatytułowany „Komórki macierzyste w medycynie regeneracyjnej – nadzieje i zagrożenia”. Prelegent wyjaśnił czym są komórki macierzyste, jakie mają cechy i jakie zastosowania w medycynie. Zaznajomił słuchaczy z ich nowymi potencjalnymi zastosowaniami klinicznymi. Prof. Ratajczak objaśnił różne metody pozyskiwania komórek macierzystych podając argumenty za i przeciw konkretnej metody. Stwierdził, że pozyskiwanie ich z zarodków nie ma przyszłości, gdyż stwarza duże zagrożenie wystąpienia nowotworów (potworniaków), wyniki tych badań są przereklamowane, a także dlatego, że pojawiają się alternatywne, dużo lepsze metody. Opowiedział się za uzyskiwaniem komórek macierzystych z dorosłych tkanek, co jest metodą skuteczną, nie powoduje niepożądanych efektów ubocznych i niweluje problemy natury medycznej i etycznej. Ponadto, prof. Ratajczak wskazał, że współczesne innowacyjne metody badawcze domagają się opracowania szczegółowych norm etycznych.

W dyskusji kończącej konferencję uczestnicy pytali prelegentów m.in. o udział bioetyki w tworzeniu prawa medycznego, miejsce etyki w badaniach farmakologicznych i obecność Boga w różnych formach życia oraz w przygodnych zjawiskach fizycznych i biologicznych. Dyskutowali również o tematach poruszanych w wykładach podczas dwóch poprzednich dni sesji.

Sympozjum jest czwartą tego typu konferencją organizowaną przez Międzywydziałową Katedrę Teologii Katolickiej Uniwersytetu w Białymstoku i Katedrę Biostruktury Zakładu Patomorfologii Lekarskiej Uniwersytetu Medycznego. Corocznie cieszy się dużym zainteresowaniem środowiska naukowego Białegostoku, a dzięki otwartemu charakterowi wykładów na spotkania przybywa również wielu mieszkańców stolicy Podlasia.