Poznań: konferencja o kapitułach diecezji poznańskiej w okresie staropolskim

Rola kapituły katedralnej i kolegiackiej w diecezji poznańskiej, jej organizacja i funkcjonowanie w okresie staropolskim były przedmiotem dyskusji podczas konferencji „Kapituły diecezji poznańskiej w okresie staropolskim. Stan, potrzeby i perspektywy badań”. Sympozjum odbyło się 14 grudnia na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

– Dla tego niełatwego tematu otwierają się nowe możliwości badań – mówił podczas rozpoczęcia obrad ks. prof. Leszek Wilczyński z Wydziału Teologicznego UAM.
Zauważył, że warto podejmować ten temat z uwagi na rolę, jaką odgrywały nieistniejące już kapituły. Wspomniał o znaczącej kolegiacie mariackiej z kościołem zamkowym w Poznaniu, która warta jest restauracji.
W alokucji bp Zdzisław Fortuniak, odwołując się do definicji sformułowanej w Kodeksie Prawa Kanonicznego, przypomniał, że działalność kapituł katedralnych była znana już od samego początku istnienia chrześcijaństwa w Polsce. Kolegium kapłanów miało swój udział w bardzo uroczystych czynnościach pełnionych w kościele katedralnym.

– Służyły pomocą w pracy biskupa, pełniły zaszczytną służbę chórową – mówił biskup pomocniczy archidiecezji poznańskiej. Zwrócił uwagę, że działały w oparciu o reguły życia wspólnotowego. Znajdowało to swoje potwierdzenie we wspólnym zamieszkiwaniu, modlitwach, czytaniu Pisma Świętego. Bp Fortuniak podkreślił, że z biegiem lat wiele z nich przestało istnieć. Obecnie udało się wskrzesić kapitułę średzką i szamotulską. Powstała też nowa kapituła – leszczyńska. – Trudno opisać dzieje diecezji, nie uwzględniając historii kapituł – zaznaczył biskup pomocniczy archidiecezji poznańskiej.

Prof. Andrzej Radzimiński z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu przedstawił stan polskich badań nad kolegiatami katedralnymi i kolegiackimi. Jego zdaniem prze półtora stulecia, do 2000 r., dominuje typ biograficzny. – Warunkiem poprawności badań jest natomiast uwzględnienie badań społeczno-osadniczych – podkreślił prelegent. Jak zauważył prof. Radzimiński, szerszy ogląd stanu badań można znaleźć w publikacjach z przełomu lat 80. i 90. XX w. – Prace naukowe prezentują wówczas nie tylko prostą biografię, ale i cząstkowe opracowania, choć nadal brakuje pełnych ujęć społecznych – stwierdził naukowiec. Szerszy kontekst podejmują dopiero prace monograficzne publikowane po 2000 r.

Z kolei Paweł Dembiński z PAN przedstawił wykład na temat poznańskiej kapituły katedralnej w XV w. Jego zdaniem, zachował się bardzo wiarygodny materiał dotyczący tego tematu. – Kapituła katedralna w XV w. miała do 45 prebend, ale niewielu kanoników rezydowało przy katedrze – podkreślił Dembiński. Prelegent przedstawił szczegółowe opracowanie na temat kanoników kapituły. Przypomniał, że biskup miał prawo wpływać na członków kolegiaty. Związani byli oni przede wszystkim z dworem królewskim, pochodzili z bogatych, wielkopolskich rodzin. Niektórzy byli skoligaceni z biskupem.

Powstanie i rolę kapituły kolegiackiej w Głuszynie w epoce średniowiecza zaprezentowała Magdalena Lange z archiwum Drukarni i Księgarni św. Wojciecha. Jej fundatorem w 1296 r. był Mikołaj Przepełkiewicz. – Był to niezwykły wybór niewielkiej wówczas wsi leżącej pod Poznaniem. Fundator wzorował się na praktyce znanej w ówczesnej Małopolsce – podkreśliła prelegentka. Kapituła powstała przy kościele św. Jakuba, który został podniesiony do rangi kolegiaty. Lange zauważyła, że głuszyńska kapituła składała się zaledwie z czterech osób. Mimo to kolegiata przetrwała aż do okresu reformacji. Jej likwidacja nastąpiła dopiero w XVII w.
W swoim wystąpieniu Wioletta Pawlikowska z Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu pt. „Prałaci i kanonicy poznańscy w szesnastowiecznej kapitule wileńskiej” przedstawiła rolę, jaką odegrali poznańscy dostojnicy kościelni. – Mieli różne pochodzenie społeczne, różne wykształcenie i różną liczbę beneficjów – podkreśliła prelegentka. Ich potencjał intelektualny był wykorzystywany, choć pełnili bardziej funkcje tytularne niż rezydencjalne. Zdaniem prelegentki świadczy o tym dorobek naukowy wydany przez oficyny krakowskie.

Konferencję zorganizowali: PAN, Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu i w Gnieźnie, poznański oddział IPN, Instytut Historii UAM.