Opole: organoznawcy po raz drugi dyskutowali o śląskim dziedzictwie organowym

Naukowcy, muzycy i kulturoznawcy z kilku województw, spotkali się 30 marca na konferencji organoznawczej „Śląskie Organy”, zorganizowanej po raz drugi na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Opolskiego. Kilkunastu specjalistów poświęciło swoje wystąpienia problematyce konserwatorskiej, a także aspektom historycznym i technicznym śląskiej organistyki.

Jak mówi ks. dr hab. Grzegorz Poźniak, dyrektor opolskiego Studium Muzyki Kościelnej, celem i marzeniem badaczy śląskiej kultury muzycznej jest stworzenie dużego dzieła o historii budownictwa śląskich organów. Do jego powstania konieczne jest wykonanie tzw. pracy przyczynkarskiej. W jej ramach przeprowadza się gruntowne studium badawcze obejmujące zarówno badania instrumentologiczne jak i archiwalne poszczególnych organów, a także badanie działalności firm organmistrzowskich i konkretnych organmistrzów. Publikacje
naukowe, będące owocem tych prac i takie konferencje, jak ta, istotnie przyczyniają się do powstania tego dzieła – zaznaczył ks. Poźniak.

Prof. Julian Gembalski z Akademii Muzycznej w Katowicach, który swoją prelekcję poświęcił problematyce konserwatorskiej najstarszych pozytywów archidiecezji katowickiej, przyznaje, że ochrona dziedzictwa minionych epok poprzez ratowanie instrumentów „to pewien rodzaj archeologii”. „Czasami chodzi o określenie autora, datowania, czy wreszcie przyjęcia pewnej strategii konserwatorskiej. Organy są instrumentem bardzo skomplikowanym, o bardzo długiej i często burzliwej historii, dlatego łatwo też o pomyłkę” – wyjaśnił prof. Gembalski zaznaczając, że procesy konserwatorskie najczęściej są długie i kosztowne.

Zdaniem prof. Gembalskiego trudno jest wskazać na najcenniejsze spośród śląskich organów, gdyż kryteria oceny wartości poszczególnych instrumentów są bardzo zróżnicowane. „Nie ma przełożenia wprost, który instrument jest lepszy. Każdy z nich osadzony jest zawsze w jakimś konkretnym stylu, jakiejś
konkretnej epoce. Jeżeli ktoś na przykład przyjmuje kryterium przydatności instrumentu do wykonania konkretnej literatury muzycznej, to może uznać, że pozytyw siedemnastowieczny, który ma 6 głosów, jest nieprzydatny, a więc jest mniej wartościowy. Tymczasem to błędne podejście” – podkreśla prof. Gembalski
i dodaje, że „czasem małe instrumenty, które nadają się do wykonania niewielkiego zakresu muzyki organowej, mogą być unikatowymi zabytkami oraz świadectwami kultury muzycznej i materialnej danej epoki. I to kryterium jest wówczas najważniejsze”.

Opolski wojewódzki konserwator zabytków, Iwona Solisz, podkreśla, że Opolszczyzna bogata jest w te cenne instrumenty. „Trudno dziś znaleźć zabytkowy kościół na terenie Śląska Opolskiego, aby nie było w nim również zabytkowych organów” – mówi Solisz. Zauważa ona też znaczny wzrost zainteresowania problematyką organową na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat. Dzięki temu, jak mówi wojewódzka konserwator zabytków, „nasza wiedza jest coraz większa i potrafimy coraz lepiej rozwiązywać problemy konserwatorskie”. Przybywa też specjalistów.

Konserwator zauważa także zmianę w podejściu do tematu przez wspólnoty parafialne, które coraz częściej wolą podjąć się renowacji starych organów niż ich wymienić na nowe instrumenty. Zdaniem Solisz przyczyniają się do tego również coraz szersze możliwości pozyskania dofinansowania na te renowacje, których koszt idzie często w dziesiątki, a czasem i w setki tysięcy złotych.

Konserwator poinformowała też, że w województwie opolskim obecnie do ewidencji organów wpisanych jest ponad 270 obiektów, z czego 70 figuruje także w rejestrze zabytków, a wnioski o dopisanie do niego kolejnych instrumentów składane są systematycznie.

Od 2002 roku na Śląsku Opolskim wyremontowano ok 100 instrumentów. – Każdy z nich wcześniej został szczegółowo opisany, a od 2 lat cyfrowo rejestruje się także ich brzmienia, by utrwalać niezwykłe dziedzictwo budownictwa organowego na Śląsku – dodaje ks. Poźniak.