Przemyśl: w Dniu Judaizmu otwarcie wystawy o Żydach

Otwarcie wystawy „Żydzi w Przemyślu – różne aspekty przeszłości” w przemyskim ratuszu zainaugurowała niedzielne uroczystości 14. Dnia Judaizmu w Kościele katolickim. Gospodarzem centralnych obchodów jest w tym roku Przemyśl.

W wernisażu w Muzeum Narodowym Ziemi Przemyskiej wzięli udział m.in. abp Józef Michalik metropolita przemyski obrządku łacińskiego, bp Mieczysław Cisło, przewodnicząc Komitetu do spraw Dialogu z Judaizmem przy Konferencji Episkopatu Polski, naczelny rabin Polski Michael Schudrich, rabini Edgar Gluck i Boaz Pash z Krakowa oraz prezydent Przemyśla Robert Choma. Wystawę będzie można oglądać do końca lutego.

Zaraz po otwarciu wystawy rozpoczął się wykład Jacka Błońskiego, pracownika Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej pt. „Sytuacja Żydów w kontekście wielonarodowej wspólnoty Przemyśla”.

Ludność żydowska związana była z Przemyślem już od XI w. I chociaż dziś może trudno to sobie wyobrazić, zwłaszcza młodym mieszkańcom, Żydzi wywarli duży wpływ na życie miasta i jego rozwój. W pewnym momencie ich liczba sięgała 40 proc. całej ludności Przemyśla i stanowiła najliczniejszą grupę narodową. Według danych z XV w. nadsański gród zamieszkiwało 20 rodzin tej narodowości. W 1559 r. król Zygmunt August nadał Żydom przemyskim przywileje, zezwalając na swobodne osiedlanie się oraz prowadzenie działalności gospodarczej. To spowodowało dość powolny, lecz systematyczny wzrost ich liczebności w kolejnych wiekach. Największy na przełomie wieków XVIII i XIX. W 1857 r. Żydzi w liczbie ok. 4180 osób, stanowili 40 proc. mieszkańców miasta, stając się najliczniejszą grupą narodowościową Przemyśla. W roku 1910 liczba żydowskich mieszkańców miasta wynosiła już 16 tysięcy osób, jednak jej procentowy udział zmalał z 40 proc. do 30 proc. mieszkańców miasta. W dniu rozpoczęcia II wojny światowej Przemyśl zamieszkiwało ponad 19 tys. Żydów.

Wraz ze wzrostem liczebności ludności żydowskiej, w siłę rósł także ich status gospodarczy. Prowadzili wiele zakładów i sklepów, przez co należeli do zamożniejszych mieszkańców. Ich wkład w rozwój ekonomiczny miasta jest niewątpliwy, wiele dużych zakładów było w rękach żydowskich, m.in. jedna z największych obecnie fabryk „Polna” powstała w 1925 r. jako „Polna Fabryka Maszyn i Odlewnia Żelaza Joachim Klagsbald i Synowie”. Produkowano w niej maszyny rolnicze, maszyny do szycia, rowery itp. Przez wiele lat istniał także Szpital Żydowski, w którym leczono także pacjentów innych narodowości. W latach 1924 – 1939 leczyło się tu w sumie 12 tys. osób.

Do szczególnie istotnych budowli należy zaliczyć cztery synagogi. Dwie z nich stojące w centrum miasta przy ul. Jagiellońskiej zostały zniszczone podczas II wojny światowej. W synagodze przy ul. Słowackiego mieści się obecnie biblioteka, a w bożnicy na Zasaniu istniał najpierw zakład komunikacji, potem kolumna transportu sanitarnego. W ostatnich kilkunastu latach obiekt niszczeje. Tego stanu nie zmienił nawet fakt, że od pięciu lat znajduje się w prywatnych rękach. Ważnym miejscem był również kirkut, czyli cmentarz żydowski, znajdujący się przy ul. Słowackiego.

Żydzi posiadali także w Przemyślu własny Dom Starców, Ochronkę dla Dzieci, prowadzili Kuchnię dla Ubogich – jedną z najstarszych instytucji charytatywnych w mieście, która wydawała dziennie ok. 250 posiłków. Założyli kilka szkół, instytucje kulturalne, wydawali nawet własną prasę.

Większość z budynków wybudowanych z inicjatywy społeczności Żydowskiej istnieje do dziś. Na przykład w dawnej Bursie Młodzieży Rękodzielniczej przez wiele lat istniał Dom Dziecka, a obecnie znajduje się Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, a w przedwojennej Szkole Zawodowej dla Dziewcząt istnieje teraz Kolegium Nauczycielskie.