Abp Gądecki: Archiwa są świadectwem zmysłu tradycji Kościoła

Świadectwem zmysłu tradycji Kościoła nazwał archiwa kościelne abp Stanisław Gądecki podczas obchodów 85-lecia Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu, które odbyły się 16 listopada na poznańskim Ostrowie Tumskim.

W związku z 85. rocznicą erygowania przez Prymasa Polski kard. Edmunda Dalbora Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu, pierwszej tego typu placówki kościelnej w ówczesnych granicach Polski, w siedzibie Archiwum odbyła się uroczysta sesja naukowa.

Oprócz metropolity poznańskiego wzięli w niej udział m.in. bp prof. Jan Kopiec, biskup pomocniczy diecezji opolskiej, dyrektor tamtejszego archiwum, a także asystent kościelny Stowarzyszenia Archiwistów Kościelnych w Polsce z ramienia Episkopatu Polski oraz przedstawiciele polskich archiwów państwowych i kościelnych.

Przypominając początki Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu i zaangażowanych w jego działalność biskupów i kapłanów, dyrektor tej placówki ks. Roman Dworacki podziękował w sposób szczególny abp. Stanisławowi Gądeckiemu, „bez którego roztropności, odważnej decyzji i konsekwencji w działaniu nie świętowalibyśmy dzisiejszej uroczystości w nowej siedzibie Archiwum”.

Z kolei w wygłoszonej alokucji, metropolita poznański zaznaczył, że zgodnie z listem okólnym nt. duszpasterskiej funkcji archiwów kościelnych wydanym przez Papieską Komisję ds. Kościelnych Dóbr Kultury, „obowiązkiem biskupa diecezjalnego jest przygotowanie archiwum”. Podkreślił przy tym, że właśnie u początków Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu „stoi duch odpowiedzialności i poczucie obowiązku” bp. Stanisława Łukomskiego, sufragana poznańskiego.

Wyjaśniając następnie, „po co jest nam potrzebne archiwum?”, abp Gądecki zwrócił uwagę, że jest ono dla nas „księgą czynów minionych pokoleń, a więc umocnieniem pamięci o przodkach”. Wyraził również, za papieżem Pawłem VI, przekonanie, że to „sam Chrystus działa w świecie i pisze historię swojego przejścia przez ziemię”.

„A zatem roztaczać troskę nad dokumentami zgromadzonymi w archiwach to czcić samego Chrystusa, rozumieć Jego Kościół, dać nam samym oraz tym, którzy po nas przyjdą historię Jego przejścia” – wyjaśnił wiceprzewodniczący Konferencji Episkopatu Polski.

Metropolita poznański podkreślił jednocześnie, że archiwa są „świadectwem zmysłu tradycji Kościoła”, gdyż gromadzone w nich informacje pozwalają lepiej „zrekonstruować następujące po sobie epizody dziejów ewangelizacji i wychowania do życia chrześcijańskiego na danym terenie”.

Archiwa mogą również, jak zauważył hierarcha, ubogacić działalność duszpasterzy i świeckich zaangażowanych na rzecz misji ewangelizacyjnej przez dostarczanie informacji na temat wielorakich doświadczeń pastoralnych, które były udziałem Kościoła w bliższej bądź dalszej przeszłości.

Podczas sesji naukowej o początkach Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu mówił także jego kustosz ks. Rafał Rybacki. Natomiast dr Thomas Aigner, dyrektor Archiwum Diecezjalnego w St. Pölten w Austrii, przedstawił projekt Monasterium.Net mający na celu udostępnianie dokumentów archiwalnych w Internecie. Obecnie, jak zaznaczył, jest w niego zaangażowanych 80 archiwów i instytucji badawczych z 12 krajów europejskich.

Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu zostało założone w 1925 r. staraniem bp. Stanisława Łukomskiego, ówczesnego sufragana poznańskiego oraz archiwariusza diecezjalnego ks. Edmunda Majkowskiego, jako osobna instytucja diecezjalna, rządząca się własnymi prawami, posiadająca osobowość prawno-kościelną.

Dokument erekcyjny wystawił 13 października 1925 r. arcybiskup gnieźnieński i poznański kard. Edmund Dalbor, Prymas Polski, zgodnie z którym Archiwum rozpoczęło swoją działalności 1 listopada 1925 r. Na miejsce Archiwum wybrano budynek dawnej siedziby sławnej Akademii Lubrańskiego na Ostrowie Tumskim w Poznaniu.

Na przełomie stycznia i lutego 1945 r. ok. 250 dokumentów pergaminowych i co najmniej 25 tys. dokumentów papierowych z XVI-XVIII w. spłonęło w gmachu Archiwum Państwowego dokąd zostały wywiezione przez hitlerowskiego okupanta. Zniszczeniu i rozproszeniu uległy także bogate zbiory kartograficzne, mapy, plany, rysunki i znaczny zbiór dawnych pieczęci od XIII w. począwszy.

W okresie powojennym nastąpiła reorganizacja Archiwum. W 1964 r. wydzielono ostatecznie, w formie odrębnej instytucji, Muzeum Archidiecezjalne. Od 2007 r. Archiwum mieści się na Ostrowie Tumskim przy ul. ks. Ignacego Posadzego 2, w wyremontowanym budynku, przystosowanym do jego potrzeb i wyposażonym w nowoczesny sprzęt.

Obecnie w zbiorach Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu znajduje się 1085 dokumentów pergaminowych, z których najstarszy, wystawiony przez księcia Władysława Laskonogiego, pochodzi z 1231 r. Dokumentów papierowych jest ok. 14114, a listów 1078 sztuk.

Bardzo obszerny jest także zbiór z okresu staropolskiego, zawierający rękopiśmienne księgi ilustrujące działalność centralnych urzędów diecezjalnych, których liczba wynosi 2504 księgi. Obszerniejszy jest jeszcze zbiór akt nowożytnych. Oprócz akt pochodzących z urzędów centralnych znajdują się w nim także akta organizacji i stowarzyszeń kościelnych, których centrale w okresie międzywojennym znajdowały się w Poznaniu. Przechowuje się tu także ogromny zbiór akt parafialnych, z których wydzielono osobny zbiór, ponad 1,7 tys. ksiąg metrykalnych.

W latach 70. XX w. zorganizowano w Archiwum pierwszą pracownię introligatorsko-konserwatorską. Cały zbiór archiwaliów z okresu staropolskiego został też zmikrofilmowany, podobnie jak zbiór ksiąg metrykalnych, co łącznie stanowi ok. 1,1 tys. rolek. Od 1997 r. Archiwum posiada własną stronę internetową (www.aap.poznan.pl), na której oprócz najpotrzebniejszych informacji o funkcjonowaniu instytucji znajdują się także odsyłacze do katalogu ksiąg metrykalnych.