Kościół 20 lat wolności – media katolickie po 1989 roku

W latach 1945-89 informacja religijna – ze względu na cenzurę i zamknięcie większości tytułów – docierała do czytelników z trudem.

Po 1989 r. dzięki upadkowi cenzury, wolnej sprzedaży papieru oraz uwolnieniu częstotliwości dla mediów elektronicznych nastąpił rozwój rynku prasowego, radiowego i telewizyjnego. Od połowy lat 90. nałożyła się nań „rewolucja cyfrowa”, pozwalająca na tworzenie mediów na poziomie nie tylko ogólnopolskim, ale i lokalnym.

Prasa

Po uzyskaniu wolności medialna świadomość była słabo ugruntowana wśród polskich katolików, zmuszanych przez lata PRL-u do pielęgnowania wiary w zaciszu domowym. Upadek komunizmu nie spowodował natychmiastowego wzrostu czytelnictwa prasy katolickiej. Rozwój rynku prasowego, był we wczesnych latach 90. chaotyczny. Dominowało prawo silniejszego: czytelników zaczęli zdobywać wydawcy ze znaczącym kapitałem zagranicznym, którzy schlebiali niewyszukanym gustom odbiorców. Czasopisma kierowane do wymagającego czytelnika nie zyskiwały inwestorów. Dlatego prasa katolicka, stopniowo doskonaląc swoją ofertę, powoli zyskiwała miejsce na szerokim rynku.

Po 20 latach wolnej Polski, najpoważniejsze miejsce na rynku prasy katolickiej zajmują dwa tygodniki: wydawany przez kurię metropolitalną w Katowicach „Gość Niedzielny” oraz częstochowska „Niedziela”. „Gość” skutecznie rywalizuje ze świeckimi tygodnikami opinii, sytuując się tuż za najpopularniejszą „Polityką”. Od wielu miesięcy jako jedyny w segmencie polskich tygodników notuje stały wzrost sprzedaży, która w marcu br. wyniosła aż 146 tys. egzemplarzy.

Sukces „Gościa” – obecnie kierowanego przez ks. Marka Gancarczyka – wiąże się z nazwiskiem jego poprzednika ks. Stanisława Tkocza. Gdy w 1974 r. obejmował redakcję, pracowały w niej cztery osoby. Po blisko 30 latach pismo zatrudnia ponad 100 osób, wydawane jest w kolorze, w nowoczesnej technologii, a jego wersję elektroniczną każdego dnia czytają tysiące internautów na całym świecie. „GN” łączy tematykę religijną ze sprawami społecznymi i kulturalnymi. Informuje o życiu Kościoła w Polsce i na świecie. Ma 18 dodatków diecezjalnych. Z „Małym Gościem Niedzielnym” dociera też do czytelnika najmłodszego.

Kierowana przez ks. Ireneusza Skubisia częstochowska „Niedziela”, poza numerem ogólnopolskim i 19 dodatkami diecezjalnymi, zamieszcza dodatki liturgiczne i młodzieżowe oraz dwumiesięcznik „Tęcza” dla dzieci. Rozwija także działalność wydawniczą: w serii „Biblioteka Niedzieli” od 1993 r. publikuje tomy poświęcone nauczaniu Jana Pawła II i ważnym postaciom Kościoła w Polsce.

Mający ponad stuletnią tradycję „Przewodnik Katolicki” sprzedaje się w niewielkiej, ale stałej ilości ok. 28,5 tys. egzemplarzy. Z kolei ukierunkowany na bardziej ambitne środowiska inteligencji i będący wciąż ostoją myśli soborowej „Tygodnik Powszechny”, mimo wsparcia inwestycyjnego ze strony koncernu ITI, niestety traci czytelników, a jego sprzedaż spadła do 19 tys. egzemplarzy.

W ub. roku pojawił się miesięcznik „Magazyn Familia” wydawany przez Edycję św. Pawła jako polska wersja popularnego włoskiego „Famiglia Cristiana”. Czasopismo porusza kwestie religijne, społeczne i kulturalne dotyczące wychowania. Jego celem jest pokazanie rodziny na tle współczesnych realiów życia w Polsce.

Zasłużone miejsce zajmują kierowane do inteligencji katolickiej elitarne miesięczniki: krakowski „Znak”, warszawska „Więź”, poznańskie „W drodze” i „Przegląd Powszechny”. Prezentują współczesną myśl chrześcijańską, podejmują debatę o przemianach Kościoła w Polsce i na świecie oraz krytyczny dialog z kulturą współczesną na płaszczyźnie teologii, filozofii i nauki. Natomiast forum wymiany myśli dla katolików bardziej tradycjonalistycznych jest dwumiesięcznik „Christianitas”.

Dużą popularnością cieszą się kwartalniki „Fronda”, „First Things” i „Teologia Polityczna”. Podejmują tematy kontrowersyjne, adresując swoją zawartość do czytelnika o wyrazistych poglądach na wiarę, kulturę i sprawy społeczne. Pisma te stały się też miejscem wymiany poglądów intelektualistów, młodzieży akademickiej i artystów o poglądach konserwatywno-liberalnych.

W ostatnim dziesięcioleciu nastąpił dynamiczny rozwój prasy parafialnej. Jej celem jest ewangelizacja i integracja lokalnego środowiska. Istnieje ok. 2 tys. tytułów: tygodników, miesięczników i dwumiesięczników o nakładzie między kilkaset a 3 tys. egzemplarzy. Informują o najważniejszych wydarzeniach parafialnych, prowadzą kroniki i zapowiedzi duszpasterskie. Gazetki nie są nastawione na zysk, utrzymują się ze sprzedaży i wsparcia wiernych.

W 1993 r. powstała Katolicka Agencja Informacyjna powołana przez Konferencję Episkopatu Polski. Uznano, że na rynku medialnym niezbędna jest instytucja profesjonalnie informująca media o działalności Kościoła w Polsce i na świecie. Dziś KAI ma ponad 150 odbiorców medialnych, w tym największe redakcje prasowe, radiowe i telewizyjne. Dzięki ponad 50 korespondentom krajowym i zagranicznym wszystkie znaczące w życiu Kościoła wydarzenia odnotowywane są na bieżąco w serwisie płatnym kai.pl, na portalu e.kai.pl, serwisie dźwiękowym AudioKai oraz Internetowym Dzienniku Katolickim. Internetowy portal e.kai.pl jest obecnie jednym z najnowocześniej redagowanych serwisów religijnych w Polsce, którego liczba czytelników rośnie z każdym miesiącem.

Internet

Internet jest dla Kościoła w Polsce wciąż nowym, ale coraz odważniej wykorzystywanym środkiem ewangelizacji. Dzięki prostym i bezpłatnym metodom publikacji skłonił duchowieństwo i katolików świeckich do samodzielności. Od połowy lat 90. lawinowo zaczęły powstawać katolickie strony i serwisy.
Najstarszym katolickim portalem jest istniejący od 1996 r. „Mateusz” (www.mateusz.pl). Serwis zasłynął w 2001 r. publikacją pierwszej e-książki religijnej. W ślad za nim szybko poszły kolejne strony katolickie, rozbudowując się do poziomu multimedialnych portali.

Serwis wiara.pl „Gościa Niedzielnego” jest ambitnym połączeniem dziennika, forum i rozbudowanego systemu baz danych na temat Kościoła, wielkich religii świata i wyznań chrześcijańskich. Jego specyfika polega na zamieszczaniu informacji zarówno religijnych, jak i wszystkich istotnych newsów dotyczących polityki, gospodarki czy kultury. Zyskuje sobie stopniowo przydomek „katolickiego ONET-u”.

Portalem o największej oglądalności jest opoka.org.pl, serwis należący do Fundacji „Opoka”. Proponuje zawartość multimedialną: depesze europejskich agencji katolickich, materiały prasowe Konferencji Episkopatu Polski, pliki dźwiękowe Radia Watykańskiego, dokumenty Kościoła, bogate archiwum. W badaniach popularności witryn informacyjnych PBI Gemius, Opoka zajmuje 13. miejsce z 7,3 mln odsłon miesięcznie i 710 tys. stałych użytkowników.

Przykładem nowego modelu multimedialnego serwisu jest Opoka.tv – chrześcijański serwis kulturalny.

Internet jest dziś dla katolików podstawowym środkiem przekazu. Własną stronę mają tysiące polskich parafii, wszystkie diecezje, niemal każde zgromadzenie zakonne, katolickie ruchy i stowarzyszenia. To w Internecie najszybciej można znaleźć informacje o polskich świętych, dokumenty nauczania Jana Pawła II, zapowiedzi wydarzeń, materiały katechetyczne. Można czytać brewiarz, zapalić „wirtualną świeczkę” w intencji zmarłych, śledzić blog swojego proboszcza a nawet biskupa.

Radio

Rynek radiofonii katolickiej zaczął się kształtować po uchwaleniu 17 maja 1989 r. ustawy o stosunkach państwa z Kościołem, która przyznawała każdej diecezji prawo do posiadania własnej radiostacji. Nie od razu jednak diecezje zdecydowały się na uruchomienie rozgłośni. W pierwszych latach brakowało zarówno środków finansowych na stworzenie studia i zakup sprzętu, jak i ludzi: dziennikarzy, prezenterów i menedżerów zarządzających mediami. Obecnie rozgłośnie takie z mniejszym lub większym powodzeniem istnieją niemal w każdej diecezji.

Pod koniec lat 90. powstała prężna sieć stacji diecezjalnych Radia Plus. W 2002 r. inwestorem strategicznym sieci został fundusz inwestycyjny Dresdner Kleinwort Capital. Po dwóch latach sieć znalazła się jednak w kryzysie. Wkrótce pojawili się nowi inwestorzy – sieć kapitałowa CR Media oraz Zjednoczone Przedsiębiorstwa Rozrywkowe (ZPR). Cztery diecezje wybrały jako inwestora ZPR, tworząc sieć Radia VOX FM. Trzy diecezje założyły spółkę Radio Plus Polska-Zachód, do której weszło 6 stacji. Związały się one kapitałowo z grupą radiową Ad.Point, której właścicielem był CR Media. W 2007 r. właścicielem Ad.point, w tym Radia Plus, został koncern Eurozet.

Obecnie Radio Plus tworzą rozgłośnie w Bydgoszczy, Gdańsku, Gliwicach, Głogowie, Gnieźnie, Gorzowie Wlkp., Inowrocławiu, Jeleniej Górze, Kielcach, Legnicy, Opolu, Radomiu, Słubicach, Toruniu, Wałbrzychu, Warszawie i Zielonej Górze.

Udziałowcami Radia Plus są: Radio Plus Polska Sp. z o.o., której celem jest finansowanie działalności grupy, pozyskiwanie nowych stacji do sieci, sprzedaż czasu reklamowego sieci oraz dystrybucja programu radiowego do poszczególnych stacji; Spółka Producencka Plus Polska Sp. z o.o. – odpowiedzialna za produkcję programu dla sieci; Radio Plus Polska – Zachód Sp. z o.o., będąca spółką operatorską stacji radiowych Plus w Gdańsku, Bydgoszczy, Gnieźnie, Gorzowie, Zielonej Górze i Głogowie oraz Kościelne Osoby Prawne, czyli diecezje reprezentowane przez swoich biskupów: metropolitę gnieźnieńskiego, metropolitę gdańskiego, biskupa bydgoskiego, zielonogórsko-gorzowskiego, gliwickiego, radomskiego i opolskiego. Dodatkowo właścicielem koncesji w Warszawie jest spółka Nadawca, należąca do zakonu franciszkanów.

W każdym z miast Radio Plus prezentuje lokalne informacje i prognozę pogody. Program ogólnopolski rozpoczyna się od „Ewangeliarza” i „Patrona Dnia” oraz „Myśli na dobry dzień” autorstwa ks. Jerzego Kownackiego, wykładowcy gdańskiego seminarium duchownego. W tygodniu Plus proponuje m.in. wieczorną audycję „Twarzą w twarz”, podczas której autor, Piotr Zworski rozmawia ze znanymi osobistościami Kościoła, życia społecznego i politycznego. Jego gośćmi byli już m.in. kard. Stanisław Dziwisz, abp Kazimierz Nycz oraz publicyści katoliccy. W innej wieczornej audycji „Plus znaczy więcej” pytań i odpowiedzi na trudne tematy szuka Iwona Demska. Z kolei w rodzinno-weekendowym, sobotnim programie „Sobotnie porządki” Krystiana Karwaszewskiego z Radiem Plus współpracuje miesięcznik „Magazyn Familia”.

Ponadto stacja zorganizowała m.in. akcje „Cała Polska śpiewa kolędy z Radiem PLUS”, rekolekcje adwentowe, obchody Dnia św. Patryka w Toruniu, zachęca do wspólnego spędzania Sylwestra, a wraz z Fundacją Świętego Mikołaja wspiera także ideę tworzenia rodzinnych domów dziecka.

Należące do Zjednoczonych Przedsiębiorstw Rozrywkowych Radio VOX FM to stacje w Białymstoku, Gryficach, Koszalinie, Krakowie, Krośnie, Lipianach, Łodzi, Piotrkowie Trybunalskim, Rabce, Rzeszowie, Sieradzu, Sanoku, Szczecinie, Świnoujściu, Tarnowie, Toruniu, Ustrzykach Dolnych, Warszawie i Zakopanem. Razem z Radio ESKA i ESKA Rock wchodzi w skład projektu radiowego TIME. Rozgłośniami współzarządzają odpowiednie diecezje.

Ze stacją współpracują znani prezenterzy radiowi i ludzie mediów jak Roman Czejarek, Marek Sierocki i Jolanta Fajkowska. Czejarek wspólnie z Katarzyną Kozimor od poniedziałku do piątku prowadzi audycję „Kto rano wstaje”, w której nie brakuje zabawnych rozmów i konkursów. Marek Sierocki w piątek i sobotę prowadzi „Listę Marka Sierockiego” oraz „Markowy Mix Przebojów”, w których prezentuje muzykę na życzenie oraz z lat 60., 70. i 80. Z kolei Jolanta Fajkowska w programie „Autografy” prowadzi rozmowy z postaciami świata kultury i mediów.

Stacja angażuje się m.in. w edukacyjno-informacyjny „Serce na nowo”, promujący aktywność osób z chorobami układu krążenia, wspiera też akcję „Zaginieni” prowadzoną przez Centrum Poszukiwań Ludzi Zaginionych „ITAKA”.

Nadające od 1991 r. Radio Maryja jest rozgłośnią o charakterze religijno-społecznym, od lat uważaną za fenomen religijny i medialny. Czasem budzi kontrowersje i niepokój Kościoła o zbytnie upolitycznienie. Radiu udało się trafić w wielką społeczną potrzebę. Jego audycje pogłębiają wiarę, ale też dają poczucie więzi. Drogą do tego sukcesu było otwarcie na słuchaczy. Dzięki niemu wielu ludzi uzyskało społeczną tożsamość, m.in. tworząc Rodzinę Radia Maryja i wspólnie pielgrzymując na Jasną Górę. Jest też najchętniej słuchaną polską radiostacją wśród rozproszonej po świecie Polonii.

Popularne wśród młodzieży i ruchów katolickich stało się od 1994 r. Radio Józef, ewangelizująca rozgłośnia archidiecezji warszawskiej. Radio zyskało wymiar wspólnotowy, co dało o sobie znać podczas protestu słuchaczy w 2008 r. przeciwko włączeniu stacji w sieć Radia Plus i częściowej rezygnacji z treści religijnych na rzecz komercyjnej muzyki.

Telewizja

Początki telewizji katolickiej w Polsce to rok 1996, gdy ruszyła franciszkańska TV Niepokalanów. Nadawała ona na ograniczonych warunkach koncesyjnych do 2000 r. Na bazie stacji powstała spółka „Telewizja Familijna” emitująca program Puls. W założeniu miała to być telewizja rodzinna, wolna od epatowania przemocą i sensacją. Trudności kapitałowe doprowadziły ją jednak w 2003 r. do upadłości.
W 2006 r. we franciszkańską telewizję zainwestował światowy potentat medialny News Corporation Ruperta Murdocha. Obok rodzinnej rozrywki i ambitnego bloku informacyjnego TV PULS była początkowo nastawiona na promocję wartości chrześcijańskich. Po zmianie koncesji ze specjalistycznej na uniwersalną programów religijnych było jednak coraz mniej. W 2008 r. Murdoch wycofał się z inwestowania w PULS, zwolniono dużą część redakcji, oglądalność spadła. Obecnie TV PULS poszukuje nowego inwestora. W maju br. jej udziały w rynku wynosiły ok. 1,15 proc. – stację ogląda średnio 62 tys. widzów.

Nadzieje na stworzenie nowoczesnej telewizji katolickiej pojawiły się ponownie w październiku 2007 r., gdy ruszył kanał religia.tv produkowany przez ITI Neovision. Jego szefem jest ks. Kazimierz Sowa, a dyrektorem programowym – Szymon Hołownia. Stacja proponuje polskie i zagraniczne produkcje podejmujące tematykę moralną i religijną. Znaczną część ramówki stanowią także programy własnej produkcji, a wśród nich m.in. dokumenty, formaty poradnikowe, talk showy, a także propozycje kulturalne i popularno-naukowe.

Ks. Sowa został w 2009 r. laureatem Nagrody Dziennikarskiej „Ślad” im. bp. Jana Chrapka za „stworzenie nowoczesnego medium poświęconego religiom, kulturze i wartościom duchowym”. Stacja była też nominowana do międzynarodowej nagrody mediów satelitarnych Hot Bird TV Award. Od jesieni 2008 religia.tv dostępna jest w kilku ogólnopolskich sieciach kablowych i na platformach cyfrowych. Według danych AGB, w styczniu, lutym i marcu br. oglądało ją codziennie ok. 1-1,2 mln widzów.

W lutym 2003 r. rozpoczęła nadawanie TV Trwam. Program stacji jest zbieżny z linią programową Radia Maryja. Trwam nadaje regularnie programy informacyjne oraz publicystykę, filmy fabularne i dokumentalne. Jest często jedyną polską stacją transmitującą na żywo ważne wydarzenia religijne w Polsce i na świecie.