70 lat Sekcji Polskiej Radia Watykańskiego

Burzliwe dzieje XX wieku i dramatyczne wydarzenia w Europie, pontyfikaty ośmiu Papieży oraz zmieniające się wyzwania duszpasterskie znalazły swe odbicie w pracy Sekcji Polskiej Radia Watykańskiego.

Od początku kierują nią jezuici, a pracowało w niej ponad sto osób. 24 listopada mija 70 lat działalności tej watykańskiej instytucji.

Niewiele ponad miesiąc po swej inauguracji (12 lutego 1931 r.) Radio Watykańskie (RV) nadało pierwszy komunikat po polsku. Było to orędzie Piusa XI z okazji czterdziestolecia encykliki „Rerum novarum”. 20 marca 1931 r. odczytał je ks. Tadeusz Zakrzewski, rektor Papieskiego Instytutu Polskiego w Rzymie i późniejszy biskup płocki. Na regularne programy polskie trzeba było jednak poczekać jeszcze kilka lat. Oficjalnie Sekcja Polska Radia Watykańskiego (SPRV) zaczęła istnieć 24 listopada 1938 r. Jej pierwszym kierownikiem został o. Feliks Lasoń SJ. Początkowo audycje w języku polskim nadawano 1-2 razy w tygodniu. Tematyka dotyczyła głównie działalności papieskiej. Często na antenie gościła też tematyka hagiograficzna.

Przełomem w działalności SPRV był wybuch drugiej wojny światowej. Audycje w języku polskim (m.in. dzięki orędziom radiowym prymasa Augusta Hlonda) stały się ważnym narzędziem w informowaniu światowej opinii publicznej o prawdziwym obliczu hitlerowskiej i sowieckiej okupacji. Istotnym zadaniem było też niesienie otuchy i nadziei rodakom tak w kraju, jak na emigracji.

Wraz z ustaniem działań zbrojnych w Europie zmieniła się też zawartość programowa audycji w języku polskim. W pierwszym okresie powojennym sporo miejsca poświęcano komunikatom Papieskiego Biura Informacyjnego, związanym z poszukiwaniem osób zaginionych w czasie wojny. Większą uwagę zwracano na wydarzenia polonijne. Wyrażano zaniepokojenie z powodu rozwoju sytuacji w kraju rządzonym przez komunistów. Protest budziły takie wydarzenia jak zerwanie konkordatu, wprowadzenie rozwodów, czy propagowanie ateistycznej ideologii.

W 1947 r. SPRV przeszła na nadawanie codziennych audycji tematycznych o godz. 20:15. Jednocześnie w RV utworzono niezależną sekcję dziennikową nadającą jednolity popołudniowy serwis „Informacje Radia Watykańskiego” (IRVAT) w kilku językach europejskich, w tym po polsku o godz. 16:15. Szczególną rolę opiniotwórczą odegrała SPRV w momencie największego nasilenia „stalinowskiej nocy” w Polsce, tzn. po śmierci samego Stalina, gdy aresztowano prymasa Stefana Wyszyńskiego, skazano biskupa Czesława Kaczmarka i szereg innych osobistości kościelnych. W programach RV przekazywano protesty środowisk emigracyjnych przeciwko prześladowaniom, nadawano audycje historyczne przypominając ważne dla narodu wydarzenia i postacie. Powracano też do obrony Stolicy Apostolskiej przed propagandowymi atakami komunistów.

„Odwilż” w PRL z lat 1955-1957 znalazła swoje echo także w SRVP. Wiele uwagi w audycjach poświęcono takim wydarzeniom jak wypadki poznańskie w czerwcu 1956 r., zwolnienie prymasa Wyszyńskiego, czy przygotowania do milenium chrztu Polski.

Wraz z rozpętaniem przez reżim pod koniec lat 50. kolejnej akcji przeciwko Kościołowi, na antenę wracają coraz częściej sprawy polskie i sytuacja Kościoła za „żelazną kurtyną”. Rzadziej natomiast mówi się o życiu Polonii. Ważnym elementem programowym są przygotowania do Soboru Watykańskiego II zapowiedzianego przez Jana XXIII, a szczególnie pierwsze kroki Kościoła katolickiego na drodze ekumenizmu. Okres soboru to czas, gdy Polacy zaczynają się pojawiać na kościelnych kongresach i spotkaniach międzynarodowych. Na antenie RV często goszczą polscy ojcowie soborowi, w tym kard. Stefan Wyszyński, arcybiskupi Antoni Baraniak, Bolesław Kominek, Adam Kozłowiecki, czy biskupi Jerzy Ablewicz, Michał Klepacz, Wilhelm Pluta i Karol Wojtyła . Audycje w tym czasie miały przede wszystkim przygotowywać wiernych do właściwego przeżywania i zrozumienia tego wielkiego wydarzenia kościelnego. Z kolei pontyfikat Pawła VI to dla RV nowe wyzwania. Obok wydarzeń soborowych stanowią je przede wszystkim papieskie podróże. W 1966 r. miejsce chorego o. Józefa Chechelskiego SJ na czele SPRV zajął o. Tomasz Rostworowski SJ. Sporo audycji poświęcono w tym czasie recepcji Vaticanum II i związanym z tym problemom. Szczególne miejsce na antenie (nie tylko w audycjach w języku polskim) zajęła sprawa odmowy przez władze komunistyczne pozwolenia na przyjazd papieża do Polski. Fakt ten włączył się w ogólne tło swoistej rywalizacji państwa z Kościołem, gdy chodzi o obchody milenijne.

W 1970 r. RV otrzymało nową siedzibę w Palazzo Pio, co pozwoliło na polepszenie warunków pracy SPRV i na zatrudnienie nowych pracowników. Antenowy czas w południe, przeznaczony na powtórkę audycji wieczornej, zaczęto traktować fakultatywnie, przygotowując czasem specjalne dodatkowe audycje tematyczne. Na początku lat 70. zacieśniono współpracę z Biurem Prasowym Episkopatu Polski, dzięki czemu powstał stały dział programowy poświęcony wydarzeniom w kraju. Było to szczególnie ważne w związku z dramatycznymi wypadkami na Wybrzeżu w grudniu 1970 r. i następującymi później zmianami politycznymi.

Rok 1978 jest kolejnym przełomem w dziejach SPRV. Główne wydarzenia tego czasu to śmierć Pawła VI, krótki pontyfikat Jana Pawła I i wybór Jana Pawła II . Zwłaszcza to ostatnie wydarzenie postawiło przed SPRV szczególne zadanie. Nie tylko na bieżąco informowano o wydarzeniach związanych z początkiem nowego pontyfikatu, ale także służono pomocą innym sekcjom językowym RV a nawet innym rozgłośniom. Od samego początku widać było „medialność” nowego papieża.

Czas antenowy audycji polskich nie uległ zmianie. Natomiast od 1979 r. rozpoczęto transmisje Mszy św. w języku polskim odprawianych w radiowej kaplicy w niedziele i obowiązujące święta liturgiczne. Zainaugurował ją sam papież 7 stycznia odprawiając dla słuchaczy RV Mszę w Kaplicy Sykstyńskiej.

Nowym zadaniem RV stała się medialna obsługa częstych podróży zagranicznych Ojca Świętego . Było to okazją do szerszego prezentowania odwiedzanych przez Jana Pawła II Kościołów lokalnych. Od tej pory papieżowi w jego pielgrzymkach stale towarzyszy ekipa sprawozdawcza RV. W podróżach poza teren Włoch zawsze bierze udział jeden z wysłanników sekcji polskiej.

RV towarzyszyło także ważnym wydarzeniom początku lat 80., jak powstanie „Solidarności”, wizyta w Watykanie delegacji związku (styczeń 1981 r.) , zamach na Jana Pawła II (13 maja 1981 r.) , śmierć prymasa Wyszyńskiego (28 maja 1981) czy wprowadzenie w Polsce stanu wojennego. To ostatnie wydarzenie było w SPRV początkiem szeregu działań „ku pokrzepieniu serc” cierpiących rodaków. Nagłaśniano opinie biskupów, informowano o zagranicznych inicjatywach solidarnościowych, nadano szereg audycji poświęconych chrześcijańskiemu życiu w trudnych czasach.

Zainicjowana przez Michaiła Gorbaczowa w ZSRR „pierestrojka” zaczęła dawać się odczuć także w innych krajach Europy Wschodniej, w tym również w Polsce. Kościół stanął wobec nowych wyzwań: kolejnych prób porozumienia z rządem, potrzeby pośredniczenia w konflikcie między władzą a społeczeństwem, wymogów związanych z rosnącą demoralizacją i laicyzacją, z masową emigracją z kraju. To wszystko znajdowało swój wyraz w audycjach RV. Zdawano sobie sprawę, że uroczysty jubileusz 50-lecia SPRV , zbiegający się w czasie z obchodami 10-lecia pontyfikatu Jana Pawła II, stanowi nie tylko podsumowanie pewnego burzliwego okresu, ale i otwiera na nowe czasy.

Te nowe czasy nadeszły wraz z symbolicznym runięciem muru berlińskiego. Powstały lepsze możliwości kontaktu z krajem, a zarazem zaistniała potrzeba szybszego i nowocześniejszego przekazu wiadomości. W samym RV upowszechniała się technika komputerowa i satelitarna, umożliwiająca zdobycie nowych źródeł informacji i dotarcie z własnymi informacjami do nowych odbiorców. Z drugiej strony technika fal krótkich, na których głównie operuje RV, zaczęła przeżywać wyraźny schyłek. Dominującym medium była telewizja, powoli znajdująca konkurencję w nowych technologiach multimedialnych.

Pierwszym posunięciem zachodnich rozgłośni nadających na teren Europy Wschodniej było wówczas otwarcie swych przedstawicielstw w poszczególnych krajach. Kierujący SPRV o. Pełka zaproponował w 1989 r. rozpowszechnioną wówczas formułę kościelnej fundacji. „Fundacja Przyjaciół Radia Watykańskiego” (FPRV) była warszawskim biurem korespondenta RV, a jednocześnie instytucją pośredniczącą w kontakcie ze słuchaczami. Zajmowała się m.in. rozprowadzaniem polskojęzycznych materiałów promocyjnych o RV, zagospodarowując w tym celu m.in. fundusze nadsyłane przez słuchaczy. Kierujący FPRV Tomasz Wełnicki przekazywał telefoniczne korespondencje z kościelnych wydarzeń w kraju, ze szczególnym uwzględnieniem działalności nuncjatury otwartej na nowo w Warszawie.

Drugim posunięciem zachodnich rozgłośni było wejście z własnym serwisem informacyjnym na anteny krajowych nadawców dysponujących lepszą jakością transmisji (fale długie i ultrakrótkie). Okazało się, że program I Polskiego Radia (PR) był zainteresowany retransmisją popołudniowego dziennika RV. Odpowiednią umowę zawarto w 1990 r. i latem tego roku ruszyła retransmisja. Z czasem retransmisję programów Sekcji Polskiej Radia Watykańskiego podjęło również szereg rozgłośni katolickich w Polsce, w tym Radio Maryja.

Od kilku lat są on również dostępne w Internecie. Istnieje własna strona internetowa, a codzienny biuletyn informacyjny dociera pocztą elektroniczną do ponad tysiąc odbiorców. Od 2001 r kierownikiem Sekcji Polskiej Radia Watykańskiego jest ks. Józef Polak SJ. Jego zastępcą jest ks. Tadeusz Cieślak SJ. Aktualnie pracownikami są Aleksander Kowalski, Barbara Marczewska, Beata Zajączkowska, Krzysztof Bronk oraz Mateusz Ignacik SJ (stażysta). Ponadto o. Andrzej Koprowski SI jest od 2005 r. dyrektorem programowym rozgłośni (wcześniej był wicedyrektorem w tym samym dziale). Zajął on miejsce ks. Federico Lombardiego SI, którego papież mianował nowym dyrektorem generalnym Radio Vaticana.