Grekokatolickie obchody Wielkiego Tygodnia

Święta Zmartwychwstania są najważniejszym wydarzeniem w roku dla wiernych wszystkich Kościołów wschodnich, w tym także dla grekokatolików. W tym roku Wielkanoc, liczona według kalendarza juliańskiego (starego stylu), będzie obchodzona 5 maja.

Oczekiwanie na radosne zawołanie z troparionu paschalnego „Christos woskrese” trwa wiele tygodni. Wierni tego obrządku przygotowują się do tej chwili w ciągu czterech tygodni poprzedzających Wielki Post i przez sześć tygodni Wielkiego Postu.
Cztery niedziele poprzedzające nazywane są Niedzielami Celnika i Faryzeusza oraz Syna Marnotrawnego (gdyż podczas liturgii odczytywane są w cerkwiach te fragmenty Ewangelii). Począwszy od Niedzieli Mięsopustnej wierni przestają spożywać pokarmy mięsne, a w Niedzielę Syropustną wzajemnie przebaczają sobie winy.
Podczas Wielkiego Postu, który zaczyna się w poniedziałek po Niedzieli Syropustnej, wierni zobowiązani są do dodatkowej praktyki ascetycznej – po znaku krzyża (z wyjątkiem soboty i niedzieli) czynią pokłon na kolanach, dotykając czołem ziemi. W świątyniach śpiewa się Akatyst Strastej Chrystowych (Akatyst o Męce Pańskiej), a od poniedziałku do piątku nie sprawuje się liturgii. Ciało Pańskie rozdzielane jest jedynie w środy i piątki, aby nie pozbawiać wiernych łaski Komunii.
Od I tygodnia Wielkiego Postu śpiewane są fragmenty Kanonu Pokutnego św. Andrzeja z Krety. Całość Kanonu śpiewa się w czwartek 5. Tygodnia Wielkiego Postu – nabożeństwo trwa wtedy około 2 godzin, a zgromadzeni w świątyni wykonują 250 pokłonów na kolanach.
Pierwsza niedziela tego okresu liturgicznego nosi nazwę Niedzieli Triumfu Ortodoksji (Prawosławia; chodzi o ostateczne zwycięstwo nauki prawowiernej). Jest to pamiątka zwycięstwa zwolenników czczenia świętych obrazów – ikonoklastów. Spór między obrazoburcami (ikonodulami) a zwolennikami kultu ikon (ikonoklastami) wybuchł w IX wieku w Bizancjum, miał bardzo gwałtowny przebieg i po kilkudziesięciu latach niekiedy krwawych walk zakończył się zwycięstwem tych ostatnich.
III niedziela nosi w Kościele greckokatolickim nazwę Niedzieli Pokłonu przed Krzyżem. Jest to jedyny dzień w roku, gdy wierni przez liczne pokłony oddają cześć nie Męce Pańskiej, ale Krzyżowi Chrystusa. Wówczas w świątyniach śpiewany jest troparion „Krzyżowi Twojemu kłaniamy się, Władco i święte Zmartwychwstanie Twoje wychwalamy”.
W sobotę poprzedzającą Niedzielą Palmową odczytywany jest w świątyniach greckokatolickich fragment Ewangelii, opisujący wskrzeszenie Łazarza. W tym dniu następuje zmiana ksiąg liturgicznych – dotychczas najczęściej używany był tzw. Tridion Pokutny. Tridion Kwietny zapowiada, że zbliżają się Niedziela Palmowa i Wielki Tydzień. O nadejściu Wielkiego Tygodnia świadczą także otwarta w cerkwiach Brama Królewska (lub Rajska, gdyż symbolizuje przejście człowieka z ziemi do raju; po starosłowiańsku „carskije wrota”) – symbol otwarcia niebios na przyjście Chrystusa.
W Wielki Czwartek rano odprawiana jest liturgię św. Bazylego na pamiątkę ustanowienia przez Jezusa Chrystusa sakramentu kapłaństwa i Eucharystii. Wieczorem natomiast odprawiana jest Utrenja Strastiej (Jutrznia Męki Pańskiej), podczas której odśpiewuje się dwanaście fragmentów z czterech Ewangelii opisujących Pasję Chrystusa.
W Wielki Piątek w cerkwiach wynoszone są płaszczanice – rodzaj ikon-całunów z wizerunkiem Chrystusa złożonego do grobu. Płaszczanica – umieszczana na ogół na środku cerkwi – jest adorowana przez wiernych także w Wielką Sobotę do późnej nocy. W dniu tym, podobnie jak to jest u łacinników, grekokatolicy święcą pokarmy. Wierni wkładają do koszyków nie tylko malowane i zdobione jaja, pieczywo i wędliny, ale także chrzan, sól i masło.
Okres postów, dodatkowych umartwień i wyciszenia, kończy się uroczystą jutrznią wielkanocną, która rozpoczyna się zazwyczaj o 6 rano. Podczas nabożeństwa śpiewany jest nieustannie troparion paschalny: „Christos woskrese” (Chrystus zmartwychwstał).
W poprzedzającej liturgię procesji we wszystkich cerkwiach greckokatolickich noszona jest wraz z Ewangelią ikona Chrystusa Zmartwychwstałego. Celebransi wraz z procesją wiernych zatrzymują się przed zamkniętymi drzwiami świątyni. Kapłan stuka trzy razy do drzwi, po czym zgromadzeni wchodzą do cerkwi, w której nie ma już Grobu Pańskiego, a płaszczanica zostaje przeniesiona na ołtarz.
Podczas tego nabożeństwa święci się artos – chleb pszenny, na którym naznaczony jest wizerunek Chrystusa zmartwychwstałego. Artos przez cały tydzień jest wystawiony w cerkwiach aż do niedzieli św. Tomasza, tzw. antypaschy, po czym chleb rozdaje się wiernym.
Dopiero w tę niedzielę po okolicach rozlega się uroczyste bicie dzwonów, które od kilku dni milczały, gdyż od Wielkiego Piątku używa się w świątyni tylko kołatek. „Na te dzwony czekamy cały rok” – powiedział KAI ks. Grzegorz Nazar, rzecznik prasowy Kurii Metropolitalnej Przemysko-Warszawskiej w Przemyślu. Zgodnie z tradycją ludową w okresie po Wielkiejnocy ludność wiejska śpiewa typowe piosenki – „haiłki” – wychwalające budzenie się przyrody i „wesnjanki”, które wykonuje się w Oktawie Zmartwychwstania.
Tak jak w całej Polsce święta wielkanocne są dla grekokatolików okazją do wspólnego świętowania, spotkań w gronie najbliższej rodziny, sąsiadów i przyjaciół.
Grekokatolicy są najliczniejszą grupą wśród katolickich kościołów wschodnich. Jest ich ok. 7 mln wiernych na całym świecie. Kościół ten trwa w jedności z biskupem Rzymu Janem Pawłem II i uznaje jego prymat, zachowując jednocześnie obrządek wschodni, zbliżony do prawosławnego. W Polsce jest ok. 200 tys. grekokatolików.