Wielki Piątek – liturgia pod znakiem krzyża

Drugi dzień Triduum Paschalnego wierni przeżywają pod znakiem krzyża. Stoi on w centrum liturgii wielkopiątkowej.

Przed krzyżem, po wieczornym nabożeństwie, jak przed Najświętszym Sakramentem wierni klękają oddając mu swoją część i uwielbienie. W tym też dniu w wielu kościołach wierni gromadzą się na modlitwie Drogi Krzyżowej. Wielki Piątek i Wielka Sobota są dwoma dniami w roku liturgicznym Kościoła, w których nie odprawia się Mszy św.
Z Pamiętnika pątniczki Egerii, która podróżowała w IV w. po Ziemi Świętej dowiadujemy się jak chrześcijanie w Jerozolimie modlili się w Wielki Piątek. Na początku zbierali się w miejscu, w którym Jezus był ubiczowany. Potem wspólnie udawali się na Golgotę. Tam biskup ukazywał wiernym krzyż do adoracji, którzy podchodzili i go całowali.
Jak pisze w swoim Pamiętniku Egeria, wierni spotykali się na górze Kalwarii w tym dniu jeszcze raz w godzinach popołudniowych. Słuchali wtedy opisu Męki Pańskiej, śpiewali psalmy i uczestniczyli w modlitwach.
W Rzymie w VII w. papież udawał się do bazyliki na Lateranie gdzie były przechowywane relikwie krzyża. Wystawiał je na ołtarzu i wraz ze zgromadzonymi wiernymi adorował krzyż w ciszy.
Liturgia wielkopiątkowa pod wpływem tego co działo się w ówczesnej Galii i Hiszpanii w VIII w. wzbogaciła się o kolejne elementy. Najpierw wprowadzono odkrywanie i ukazywanie krzyża podczas liturgii tego dnia, a potem włączono do nabożeństwa komunię św. z postaci konsekrowanych w Wielki Czwartek.
Dzisiejsza liturgia Wielkiego Piątku składa się z czterech części: liturgii Słowa, adoracji krzyża, Komunii św. i procesji do grobu Pańskiego. Na początku liturgii celebrans ubrany w kapę a nie w ornat, w którym sprawuje się Mszę św. podchodzi do ołtarza w ciszy. Przed ołtarzem przez chwilę leży krzyżem. Po modlitwie wstępnej czytane jest proroctwo o Cierpiącym Słudze Jahwe i fragment Listu do Hebrajczyków. Następnie czyta się lub śpiewa, zwykle z podziałem na role, opis Męki Pańskiej według św. Jana.
Po homilii w bardzo uroczystej modlitwie wstawienniczej poleca się Bogu Kościół i cały świat, wyrażając w ten sposób pragnienie samego Chrystusa: aby wszyscy byli zbawieni. Szczególnie przejmujące są modlitwy o jedność chrześcijan, prośba za niewierzących i za Żydów.
Centralnym wydarzeniem liturgii wielkopiątkowej jest adoracja Krzyża. Zasłonięty fioletowym suknem krzyż wnosi się przed ołtarz w procesji ze świecami, tak jak normalnie niesie się Najświętszy Sakrament. Odsłaniając stopniowo ramiona krzyża celebrans śpiewa trzykrotnie: „Oto drzewo krzyża, na którym zawisło zbawienie świata”, na co wierni odpowiadają „Pójdźmy z pokłonem”. Po liturgii Krzyż zostaje w widocznym i dostępnym miejscu, tak by każdy wierny mógł go adorować.
Jest on w tym dniu najważniejszym punktem w kościele. Przyklęka się przed nim, tak, jak normalnie przyklęka się przed Najświętszym Sakramentem. Po adoracji Krzyża z ciemnicy przynosi się Najświętszy Sakrament i wiernym udziela się Komunii.
Ostatnią częścią liturgii Wielkiego Piątku jest procesja do Grobu Pańskiego. Na ołtarzu umieszczonym przy Grobie lub na specjalnym tronie wystawia się Najświętszy Sakrament w monstrancji okrytej białym przejrzystym welonem. Cały wystrój tej kaplicy ma kierować uwagę na Ciało Pańskie. W wielu kościołach przez całą noc trwa adoracja. O godz. 15 tego dnia w bardzo wielu parafiach wierni gromadzą się w świątyniach, by uczestniczyć w nabożeństwie Drogi Krzyżowej.