Papież a kultura

Szczególne związki Jana Pawła z kulturą – zwłaszcza z twórczością artystyczną – są od dawna powszechnie znane. Znamienne wydaje się, że to właśnie ten Papież – były aktor, dramaturg i poeta – powołał w maju 1982 r. Papieską Radę Kultury.

Jan Paweł II ustanowił urząd, który sam wymyślił i zaprojektował. Służyć ma intensyfikacji działań na rzecz ewangelizacji kultur ale też dialogu między nimi i pogłębieniu przez wierzących „sposobu myślenia i odczuwania innych, sobie współczesnych ludzi”. Chodzi bowiem o to, by niezależnie od światopoglądu czy rasy budować kulturę, która pomoże człowiekowi w pełni realizować swoje człowieczeństwo.
W rozumieniu kultury Jan Paweł II wychodzi oczywiście poza obszar twórczości artystycznej. „Kultura nazywa się najpierw wszystko, co przyczynia się pozytywnie do postępu człowieka – omawia papieski zamysł powołania Rady włoski teolog o. Hervé Carrier SJ – Chodzi tu tak o kulturę wykształcona, mądrą czy estetyczną, jak i żywą, spontaniczną”. Przemawiając w 1980 r. w UNESCO Jan Paweł II wskazywał zaś: „Kultura jest tym przez co człowiek jako człowiek staje się bardziej człowiekiem, bardziej jest”.

*Synteza wiary i kultury*
Pytanie o związek wiary i kultury (czy też religii i kultury) nie jest bowiem problemem teoretycznym, lecz w naszych czasach szczególnie wręcz aktualnym.
Podczas wystąpienia w UNESCO w 1980 roku Jan Paweł II mówił: „Ażeby tworzyć kulturę, trzeba do końca i integralnie widzieć człowieka jako szczególną, samoistną wartość, jako podmiot związany z osobową transcendencją”. Chodzi tu zatem o głęboko humanizującą funkcję kultury, w której człowiek będzie afirmowany dla niego samego w której jego dobro i godność będą najważniejsze i ponad wszystkim dlatego, że jest człowiekiem.
Warunkiem tworzenia takiej kultury – pisze s. Zdybicka analizując papieskie teksty – jest pełna prawda o człowieku, „właściwa wizja ludzkiego życia uwzględniająca wszystkie jego wymiary, również i te, które nie są dostępne nauce, a które ujawnia jedynie religia”.
Jan Paweł II niejednokrotnie wskazywał na zagrożenia, jakie także w życiu społecznym przynieść może ignorowanie ponaddoczesnego wymiaru ludzkiej egzystencji. W 1980 r. w Brazylii przypomniał, iż „wszystkim znane są szkody, jakie przyniosły człowiekowi samowystarczalność kultury i techniki, zamkniętych na transcendencję, sprowadzanie człowieka do roli prostego narzędzia produkcji, ofiary ideologii zrodzonych z uprzedzeń lub zimnej logiki praw ekonomicznych(…)”. W ostatnich latach, już po upadku Muru Berlińskiego Jan Paweł II przypominał o tym szczególnie często podczas podróży do naszej części Europy.

*Ponad religiami i ideologiami*
W dokumencie powołującym Papieską Radę Kultury Jan Paweł II szczególnie silnie akcentuje konieczność bardziej intensywnego dialogu z kulturami. Zgodnie bowiem z misją Kościoła ewangelizacja powinna objąć swym oddziaływaniem nie tylko wszystkie obszary geograficzne ale też kręgi społeczne, gdzie rodzą się nowe modele życia ludzkiego, kryteria oceny, nawyki myślowe. Jan Paweł II podkreślając, że Kościół jest przekonany o kulturotwórczej wartości Ewangelii główne zadanie Rady widzi w dialogu z kulturami. Wszystkimi kulturami, bowiem wychodzi z założenia, że tym co je spaja jest – zgodnie z jej definicją – autentyczna troska o godność i dobro każdego człowieka i zapewnienie mu jak najlepszych możliwości własnego rozwoju.
W liście powołującym Radę Papież wyraźnie wskazuje na „konieczność dogłębnego zrozumienia przez wierzących sposobu myślenia i odczuwania innych, sobie współczesnych ludzi, tak jak wyraża on się w ich kulturach”.
O. o. Hervé Carrier trafnie konkluduje, że działalność Papieskiej Rady Kultury „nie zatrzymuje się na żadnej granicy, przekracza wszelka ideologię, odwołując się do integralnej godności człowieka, indywidualnej jak i zbiorowej, oraz do jego religijnego przeznaczenia”.

*Dążenia i rzeczywistość*
Wizja kultury w kształcie o jakim myśli Jan Paweł II w dzisiejszym świecie narażona jest na bolesne konfrontacje z rzeczywistością kreowaną przez ludzi i środowiska, dla których godność ludzkiej osoby zostaje podporządkowana doraźnym celom politycznym czy ekonomicznym. Podczas wystąpienia na forum ONZ w Nowym Jorku papież przypomniał, że podczas swoich podróży apostolskich nawiązał dialog z wielką grupą narodów i kultur w każdej części świata. „Niestety, świat musi się jeszcze uczyć, jak żyć z różnorodnością, o czym boleśnie przypomniały nam niedawne wydarzenia na Bałkanach i w Afryce Środkowej – mówił Papież. „Strach przed „innością”, powiększony za sprawą historycznych krzywd i zaogniony z powodu manipulacji ludzi pozbawionych skrupułów, może prowadzić do odmawiania „innemu” cech ludzkich – mówił Jan Paweł II. Ojciec Święty zwrócił uwagę, że jeżeli na sprawę spojrzy się obiektywnie to można dostrzec, iż obok wszelkich różnic pomiędzy jednostkami i ludami istnieje fundamentalna wspólnota. „Różne kultury są bowiem tylko różnymi sposobami podejmowania zagadnienia sensu egzystencji osoby – mówił Papież do przedstawicieli niemal wszystkich krajów świata – To właśnie tutaj znajdujemy źródło szacunku należnego każdej kulturze i każdemu narodowi: każda kultura jest wysiłkiem zastanowienia nad tajemnicą świata, a w szczególności tajemnicą osoby ludzkiej. Jest sposobem wyrażania transcendentnego wymiaru ludzkiego życia. W sercu każdej kultury jest jej stosunek do największej ze wszystkich tajemnic: tajemnicy Boga”.
Taka właśnie wizja kultury leży u podstaw papieskiego nauczania zawartego zarówno w encyklikach, adhortacjach i listach apostolskich jak i podczas jego zagranicznych pielgrzymek na wszystkie kontynenty.