Diakonat stały

Konferencja Episkopatu Polski podjęła decyzję o wprowadzeniu w naszym kraju diakonatu stałego. W czasie głosowania, które odbyło się 20 czerwca podczas 313. zebrania plenarnego KEP w Łowiczu dwie trzecie biskupów głosowało za tą decyzją.

Głównym zadaniem diakonów stałych jest wspomaganie duchowieństwa w posłudze duszpasterskiej. Mogą oni:
. udzielać sakramentu chrztu,
. rozdzielać Komunię świętą,
. błogosławić związki małżeńskie,
. głosić kazania podczas Mszy św.,
. przewodniczyć obrzędom żałobnym i pogrzebowym.
Nie mogą natomiast sprawować Eucharystii oraz spowiadać. Ponadto diakon jako katecheta może głosić słowo Boże i praktykować miłość w dziełach społecznych i charytatywnych.

*Co to jest diakonat stały?*
Ponad 35 lat temu Sobór Watykański II przywrócił po tysiącu latach nieobecności posługę (urząd) diakonatu stałego. Obecnie jest on integralną częścią Kościołów katolickich wszystkich kontynentów i odgrywa w nich znaczącą rolę, szczególnie w Ameryce Północnej i Europie Zachodniej. W Europie Środkowo-Wschodniej, w tym także w Polsce, posługa diakona stałego jest mało znana. Przypomniał o nim II Polski Synod Plenarny, zapowiadając wprowadzenie diakonatu stałego w polskim Kościele.
Tradycja diakonatu stałego sięga *czasów apostolskich*. Diakon pełnił funkcje liturgiczne, nauczycielskie i charytatywne w Kościele i w związku z tym musiał posiadać określone kwalifikacje moralne, które św. Paweł wymienia w Pierwszym Liście do Tymoteusza (1 Tm 3,1-13). Również pisma Ojców Kościoła potwierdzają od początku hierarchiczną strukturę Kościoła, łącznie z urzędem diakonatu.
Do V w. w Kościele zachodnim diakonat był instytucją kwitnącą, a jego rolę i pozycję potwierdzały liczne sobory oraz praktyka kościelna. W następnych wiekach, z różnych powodów diakonat zanikł, stając się jedynie stopniem przejściowym do kapłaństwa. W XVI w. Sobór Trydencki dążył do wskrzeszenia tego urzędu, lecz nie powziął żadnych konkretnych uchwał w tej sprawie.
Urząd i święcenia diakonatu zachowały *Kościół prawosławny* i związane z Rzymem Kościoły wschodnie (syryjski i koptyjski), w których diakoni pełnią nadal funkcje liturgiczne i charytatywne. W czasach *reformacji* Marcin Luter i Jan Kalwin zauważyli brak diakonatu w kanonie urzędów Kościoła, ale tylko ten ostatni wprowadził go u ewangelików reformowanych.
W *XX w.* w Kościele katolickim myśl o wznowieniu diakonatu stałego pojawiła się w latach trzydziestych w środowisku niemieckiego Caritasu. Lecz dopiero po II wojnie światowej potrzeba misji i sytuacja tamtejszego Kościoła katolickiego inspirowały konieczność jego reaktywowania. W 1951 r. Hannes Kramer założył we Fryburgu Bryzgowijskim pierwszy ośrodek diakonacki, grupujący małżeństwa, których mężowie pragnęli poświęcić się służbie diakońskiej jako ojcowie rodzin. Następnie ośrodki takie zaczęły powstawać również w innych regionach Niemiec, we Francji, Austrii, w Ameryce Łacińskiej.
W okresie przygotowującym *II Sobór Watykański* zamiar przywrócenia diakonatu stałego wspierał m.in. wybitny teolog niemiecki Karl Rahner SJ. To właśnie on jako jeden z soborowych ekspertów przyczynił się wniesienia tego problemu pod obrady soborowe. Ostatecznie II Sobór Watykański postanowił przywrócić diakonat stały, co zapowiedziała Konstytucja dogmatyczna o Kościele „Lumen Gentium” z 1964 r.
Vaticanum II przywracając diakonat Sobór Watykański II zadecydował, że należy przywrócić diakonat „jako właściwy i trwały stopień hierarchiczny” oraz że można go udzielać „mężom dojrzałym, również żyjącym w stanie małżeńskim, a także zdatnym do tego młodzieńcom, dla których jednak obowiązek celibatu winien pozostać w mocy” (LG 29).
Wskazania Soboru wypełnił *Paweł VI*. Najpierw 18 VI 1967 roku ogłosił motu proprio „Sacrum diaconatus ordinem” z ogólnymi normami przywrócenia diakonatu stałego. W rok później ten sam papież w konstytucji apostolskiej „Pontificalis romani recognito” zaaprobował ryt, w jakim należy udzielać święceń prezbiterów i diakonów oraz określił ich formę i treść. Ostatecznie 15 VIII 1972 r. w liście apostolskim „Ad pascendum” Paweł VI ustalił dokładne warunki dopuszczenia i wyświęcania kandydatów na diakonów.
Istotne elementy regulacji prawnych, dotyczących diakonatu stałego, zawartych w powyższych dokumentach weszły do ogłoszonego 25 I 1983 r przez Jana Pawła II nowego *Kodeksu Prawa Kanonicznego*. O diakonacie stałym mówi również ogłoszony 11 X 1992 roku nowy Katechizm Kościoła Katolickiego w artykule dotyczącym sakramentu święceń (punkty 1569-1571). W związku problemami wyświęcania świeckich na diakonów i kryzysem tej formy posługi w wielu krajach 22 II 1998 r. Kongregacje: ds. Duchowieństwa i Wychowania Katolickiego wydały wspólnie dokumenty dotyczące formacji diakonów stałych: „Podstawowe normy formacji diakonów stałych” („Ratio fundamentalis institutionis diaconorum permanentium”) oraz „Dyrektorium o posłudze i życiu diakonów stałych” („Directorium pro ministerio et vita diaconorum permanentium”). Oba dokumenty podkreślają odpowiedzialność biskupów i wspólnot kościelnych za przygotowanie diakonów stałych do przyjęcia święceń i do podjęcia wynikających z nich obowiązków. Dokumenty wyjaśniają status prawny diakona, jego prawa i obowiązki, inkardynację oraz wynagrodzenie.

*Jak zostać diakonem stałym?*
O przystąpieniu do diakonatu stałego decydują normy Kodeksu Prawa Kanonicznego i wytyczne krajowych konferencji biskupich. Warunkami wstępnymi przystąpienia do diakonatu stałego są odpowiednie kwalifikacje duchowe i fizyczne, m.in.:
. zdrowie fizyczne i psychiczne,
. głęboka religijność,
. łatwość nawiązywania kontaktów międzyludzkich,
. zaangażowanie w prace charytatywne.
Według prawa kanonicznego kandydat do diakonatu stałego:
. gdy zobowiązuje się do celibatu, musi mieć ukończonych 25 lat życia;
. gdy jest żonaty, musi mieć ukończonych 35 lat i mieć pisemną zgodę żony. Nie ma możliwości zawarcia małżeństwa po święceniach diakonatu.
Episkopaty danego kraju mogą wydać zarządzenie o podwyższeniu wieku kandydatów do diakonatu (KPK 1031 § 2, 3). Prawo kanoniczne nie wyznacza górnej granicy święceń. Zazwyczaj konferencje biskupie ustalają ten wiek na 50 lat dla mężczyzny, który całkowicie poświęca się posłudze diakonackiej oraz 55 lat dla tego, który oprócz diakonatu pracuje zawodowo.
Kandydaci, zgodnie z przepisami Konferencji Episkopatu, powinni otrzymać odpowiednią formację. Jeśli nie ukończyli studiów teologicznych, powinni odbyć specjalny, co najmniej trzyletni kurs, podczas którego zdobędą odpowiednią wiedzę teoretyczną i praktyczną. W ostatnim roku nauki przyszły diakon powinien odbyć praktykę we wspólnocie parafialnej, sprawując m.in. posługę lektora i akolity.
Diakoni żonaci, którzy całkowicie oddali się posłudze na rzecz Kościoła, powinni otrzymywać odpowiednie wynagrodzenie wystarczające na utrzymanie ich oraz ich rodzin. (KPK 281 § 3) Głównym zadaniem diakonów stałych jest wspomaganie duchowieństwa w posłudze duszpasterskiej.

*Diakonat w liczbach*
Jak dotychczas na diakonów stałych wyświęcono na świecie ponad 25 tys. mężczyzn. 68 proc. z tej liczby żyje w Ameryce Północnej, 29 proc. w Europie oraz 3 proc. w Azji i Afryce. 90 proc. diakonów to mężczyźni żonaci.
Najwięcej posługujących, ponad 11 tys., ma Kościół katolicki w Stanach Zjednoczonych. W Europie najwięcej diakonów pracuje w Niemczech – ok. 2 tys., we Włoszech – prawie 2 tys., we Francji – ponad tysiąc.
W ostatnich latach w krajach Europy Zachodniej oraz w Ameryce Łacińskiej obserwuje się stały spadek liczby księży, przy jednoczesnym wzroście diakonów stałych.

*Problemy z diakonatem*
Przywracając po ponad tysiącu lat diakonat stały, Ojcowie Soborowi kierowali się trzema względami:
. potrzebą odkrycia służebnego wymiaru Kościoła;
. potrzebą uregulowania sytuacji tych, którzy funkcję diakona faktycznie wykonywali;
. potrzebą umożliwienia duszpasterstwa w regionach, w których brakuje kapłanów.
Mimo tych argumentów, zarówno w czasie Soboru, jak i dzisiaj diakonat stały wzbudza nadal gorące dyskusje. Pojawiają się następujące wątpliwości:
. brak powołań kapłańskich może doprowadzić do zastąpienia prezbiterów (czyli księży) diakonami stałymi;
. ośrodki diakonackie mogą zdobyć zbyt mocną pozycję i doprowadzić do diaspory;
. diakonat stały żonatych mężczyzn może podważać zasadność celibatu;
. powraca problem diakonatu kobiet.

*Diakonat w Polsce*
Jeszcze do niedawna biskupi polscy byli zdania, że nie ma potrzeby wprowadzenia diakonatu stałego w Polsce ze względu na dużą liczbę powołań kapłańskich i czynnych w duszpasterstwie księży. Zwolennicy wprowadzenia tej posługi zwracali jednak uwagę, że diakoni są potrzebni Kościołowi właśnie jako świadectwo, a także jako jeden z czynników aktywizacji i wzrostu roli świeckich katolików. II Polski Synod Plenarny, wychodząc naprzeciw tym postulatom, w dokumencie o liturgii zapowiedział przywrócenie święceń diakonatu także ludziom żyjącym w związkach małżeńskich.