W przeddzień obchodów pogromu kieleckiego

Konferencja naukowa Instytutu Pamięci Narodowej na temat relacji polsko – żydowskich w XX w. oraz spotkanie na temat pamięci, dialogu i pojednaniu z Bogdanem Białkiem, organizatorem rocznicowych obchodów tragicznych wydarzeń z 1946 r. – zorganizowane zostały w przeddzień obchodów 71. rocznicy pogromu kieleckiego, które odbędą się 4 lipca w Kielcach.

Dwudniowa konferencja naukowa pt. „Relacje polsko – żydowskie w XX wieku. Badania – kontrowersje - perspektywy” zorganizowana została przez Delegaturę IPN w Kielcach oraz Instytut Historii UJK w Centrum Edukacyjnym „Przystanek Historia”.

Jeden z paneli konferencji poświęcony był problematyce pogromu kieleckiego. Dr Ryszard Śmietanka – Kruszelnicki (IPN Kielce) w swym referacie pt. „Inercja i stagnacja. Wokół bezradności badawczej nad pogromem Żydów w Kielcach 44 lipca 1946 r.” wskazywał na problemy jakie powstały z powodu zakończenia śledztwa prokuratorskiego przy badaniu zajść antyżydowskich, mających miejsce 71 lat temu w Kielcach.

– Polega to na tym, że to śledztwo, a właściwie postanowienie wydane przez prokuratora, wielu badaczy potraktowało jako quasi opracowanie naukowe. Moim zdaniem, takie postanowienie spowodowało bierność i zahamowanie dalszych badań – mówił historyk IPN.

Naukowiec zwrócił uwagę na to, że jeśli chodzi o wypowiedzi historyków zawarte w uzasadnieniu do prokuratorskiego postanowienia, to nie są to ich opinie, lecz protokoły ich przesłuchań. A to, zdaniem historyka, nie jest to samo i przez to wiele osób bezkrytycznie przyjęło wyniki informacji tam zawartych.

Badacz podkreślił, że jest zwolennikiem takiego podejścia do problemu zajść antyżydowskich w Kielcach, aby zacząć się przyglądać wszystkim wątkom od początku gdyż, jego zdaniem, prowadzone kwerendy i badania pokazują m.in. mnogość zaniechań, jakie w tej kwestii uczyniono, zarówno przez prokuratora, jak i badaczy.

W Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej odbyło się spotkanie z Bogdanem Białkiem, prezesem Stowarzyszenia im Jana Karskiego oraz prezentacja jego książki pt. „Pamięć – Dialog – Pojednanie”,  stanowiącej dokumentację obchodów ubiegłorocznej, 70. rocznicy pogromu kieleckiego.

Bogdan Białek odpowiadając na pytanie, dlaczego napisał i zredagował taką książkę, wyjaśniał, że ubiegłoroczne obchody 70. rocznicy pogromu kieleckiego miały wyjątkowy charakter.

– Wtedy wystartowaliśmy z programem nauczania o pogromie kieleckim i zagładzie adresowanym dla nauczycieli, nie jako o fakcie historycznym, lecz o fakcie moralnym. To znaczy takim fakcie, który dzieje się także dzisiaj. Mnie zresztą pogrom kielecki nigdy nie interesował jako fakt historyczny, lecz przede wszystkim jako moralny, czyli jako zdarzenie, do którego każdy z nas musi się odnieść – mówił organizator obchodów.

Zdaniem Bogdana Białka, należy pamiętać o czymś, co było tak dawno, że wydaje się już nieprawdą. Chodzi w tym o to, by ratować naszą tożsamość, okaleczoną totalitaryzmem XX wieku i degradacją człowieczeństwa.

– W 70. rocznicę bratobójczej zbrodni zapisanej w historii jako pogrom kielecki. Stowarzyszenie im. Jana Karskiego w powołanym przez siebie Instytucie Kultury Spotkania i Dialogu zaprosiło wielu ludzi do namysłu nad pamięcią, dialogiem i pojednaniem. Owocem tego jest niniejsza książka – wyjaśniał autor.

Główne uroczystości 71. rocznicy pogromu kieleckiego rozpoczną się 4 lipca o godz. 14.00 modlitwą przy grobie ofiar na cmentarzu żydowskim na Pakoszu. Poprowadzi je Michael Schudrich, naczelny rabin Polski. Pozostałe uroczystości odbywać się będą pod pomnikiem „Menora” i obok kamienicy przy ul. Planty 7/9. Głównymi prowadzącymi będą uczniowie kieleckich szkół.

Obchody zakończy o godz. 18 koncert kantorów żydowskich ze Stanów Zjednoczonych i z Polski przed budynkiem dawnej kieleckiej synagogi. Wówczas to Stowarzyszenie im. Jana Karskiego oficjalnie przyzna tytuł Vir Bonus dr. hab. Robertowi Kotowskiemu, dyrektorowi Muzeum Narodowego w Kielcach.

To honorowe wyróżnienie przyznawane jest osobom, które swymi dokonaniami, działalnością, postawą życiową czy niezłomnością charakteru przyczyniły się istotnie do realizacji idei stojących u podstaw celów działalności Stowarzyszenia im. Jana Karskiego.

Laureat otrzyma statuetkę. W ubiegłym roku tytuł przyznano bp. Mieczysławowi Cisło, przewodniczącemu Konferencji Episkopatu Polski ds. Dialogu z Judaizmem. Wśród laureatów są również m.in. Irena Sendlerowa i Maria Stoltzman.

4 lipca 1946 r. trwające wiele godzin zajścia antyżydowskie (z udziałem cywili, milicjantów, funkcjonariuszy UB i żołnierzy z różnych jednostek wojskowych) spowodowały, według śledztwa Instytutu Pamięci Narodowej, śmierć 37 Żydów oraz 3 Polaków. Rannych zostało 35 Żydów. W niektórych dokumentach i publikacjach liczba ofiar jest większa. W dziewięciu procesach oskarżonych zostało 38 osób. Wydarzenia te zostały wywołane plotką o porwaniu polskiego dziecka przez Żydów.

Po pogromie, pod zarzutem odpowiedzialności za tragiczne wydarzenia, władze komunistyczne przeprowadziły gwałtowną kampanię propagandową wymierzoną w podziemie niepodległościowe, Polskie Stronnictwo Ludowe, Kościół katolicki i władze RP na uchodźstwie.

Zdaniem naukowców IPN, problemem ciągle otwartym i spornym pozostaje pytanie – czy przebieg i dynamika zajść antyżydowskich w Kielcach spowodowane były szeregiem działań o charakterze prowokacyjnym, czy też były wynikiem spontanicznych działań tłumu lub poszczególnych grup ludzi.