Czy zakaz modlitwy w szkole jest naruszeniem Konstytucji?

Modlitwa w szkole jest jednym ze sposobów ekspresji religijnej, który jest chroniony aktami prawa międzynarodowego i krajowego, w tym Konstytucją RP. W przypadku braku jednomyślności co do praktykowania modlitwy rozwiązaniem niezgodnym z prawem jest zarówno jej zupełne zaniechanie, jak i zmuszanie do jej odmawiania tych, którzy tego nie chcą – wskazuje w swojej analizie Instytut na rzecz Kultury Prawnej „Ordo Iuris„.

Spór o praktykowanie modlitwy w szkołach i przedszkolach występuje coraz częściej w przestrzeni publicznej. Sprawy te są często nagłaśniane przez media. Instytut Ordo Iuris w przygotowanej analizie przypomina, że wolność sumienia i religii jest fundamentalnym prawem człowieka.

Zgodnie z Konstytucją RP z 1997 r. wolność religii obejmuje m.in. jej uzewnętrznianie indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie poprzez modlitwę (art. 53 ust. 2 Konstytucji RP). Stąd też modlitwa w publicznej szkole, zarówno prywatna, jak i sprawowana wspólnie z innymi, jest korzystaniem z konstytucyjnie gwarantowanej wolności.

Czytaj także: „Chrońmy Dzieci”. Najnowsza kampania Ordo Iuris

Biorąc pod uwagę, że przepisy ustawy zasadniczej stosuje się bezpośrednio, realizowanie zapisanych w niej praw oraz wolności człowieka nie wymaga uszczegółowienia ani potwierdzenia w żadnym innym akcie normatywnym i każdy może powoływać się wprost na swoje konstytucyjne prawa oraz wolności, w tym wolność uzewnętrzniania religii i swobodę manifestowania przekonań religijnych.

Niezależnie od tego uprawnienia, sposób organizacji modlitwy w szkole reguluje §12 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach, zgodnie z którym modlitwa w szkole może być odmawiana przed i po zajęciach.

Inicjatywa odmawiania modlitwy w szkole może pochodzić zarówno od pojedynczego ucznia czy rodzica lub ich grupy, jak i rady samorządu uczniowskiego czy rady rodziców. Wydaje się, że te dwa organy – będące instytucjonalną reprezentacją społeczności uczniów i rodziców – są szczególnie uprawnione do przedstawienia dyrekcji szkoły tego typu propozycji.

Należy pamiętać, że dyrektor szkoły (przedszkola) jest organem władzy publicznej, a więc w sytuacji zwrócenia się przedstawicieli społeczności szkolnej z wnioskiem o zorganizowanie modlitwy, ma on obowiązek umożliwienia realizacji praw osób wierzących w publicznej placówce oświaty. W przypadku zaś uniemożliwiania lub utrudniania przez władze szkoły odmawiania modlitwy przez uczniów, dochodzi do naruszenia art. 53 ust. 6 Konstytucji RP, zgodnie z którym nikt nie może być zmuszany do uczestniczenia ani do nieuczestniczenia w praktykach religijnych.

Nie oznacza to w żadnym wypadku konieczności udziału wszystkich uczniów w modlitwie, ani jednomyślności (konsensu) w podjęciu tego typu inicjatywy. Trzeba wspomnieć również, że sprzeciw części uczniów czy rodziców wobec modlitwy innych uczniów w szkole (przedszkolu) nie może uniemożliwiać w żaden sposób jej praktykowania. Poszanowanie praw osób niechcących uczestniczyć w modlitwie nie może bowiem oznaczać uniemożliwienia innym realizacji ich prawa do uczestniczenia w modlitwie. Jak wskazał Sąd Najwyższy „osoba, która deklaruje się jako niewierząca, nie może […] oczekiwać, że nie będzie miała kontaktu z osobami wierzącymi, ich praktykami i symbolami religijnymi”.

Czytaj także: Ordo Iuris przypomina posłom o petycji ws. ochrony życia

W sytuacji braku jednomyślności co do praktykowania modlitwy w szkole (przedszkolu), rozwiązaniem niezgodnym z prawem w takim samym stopniu jest jej zupełne zaniechanie, jak i zmuszanie do niej czy jakaś forma wykluczenia ze społeczności szkolnej tych, którzy nie chcą jej podjąć. Istotą życia w pluralistycznym społeczeństwie jest umiejętność współistnienia ze sobą osób o różnych poglądach – także religijnych – a co za tym idzie, możliwość wykonywania przysługujących im konstytucyjnie praw. W przypadku niejednomyślności społeczności szkolnej w kwestii publicznej modlitwy w trakcie zajęć, władze szkolne powinny wykorzystać tę sytuację do edukacji uczniów w zakresie tolerancyjnego współżycia w społeczeństwie osób wyznających różne przekonania religijne.

Instytut Ordo Iuris przygotował dla rodziców ulotkę na temat możliwości praktykowania modlitwy w placówkach szkolnych.