Ekologia integralna w Amazonii i Puszczy Białowieskiej

Ekologia integralna to ogłoszony w encyklice „Laudato si” projekt papieża Franciszka. Jest katolicką próbą odpowiedzi na trudne wyzwania XXI wieku, gdy widzimy zaburzone relacje pomiędzy człowiekiem, światem i Bogiem oraz głębokie zranienia więzi wspólnotowych. Proponujemy zatem projekt, który ma wymiar społeczny, ekologiczny, pedagogiczny i duchowy.

Ten projekt mocno zabrzmiał w czasie niedawnej pielgrzymki Franciszka do Chile i Peru. W Limie w przemówieniu do rządzących Papież promowanie i rozwój ekologii integralnej przestawił, jako alternatywę dla „zdezaktualizowanego już wzorca rozwoju stale wytwarzającego ludzką degradację społeczną i środowiskową”.

Warto zatrzymać się nad tą tezą a ja spróbuję w tekstach papieskich z tej pielgrzymki znaleźć odpowiedź na kilka pytań…

Dlaczego możemy mówić o dezaktualizacji realizowanego wzorca rozwoju?

Bo stary model uważa Amazonię za niewyczerpany magazyn państw, nie biorąc pod uwagę jej mieszkańców; bo wykorzystujemy władzę przeciwko dobru wspólnemu i „ogołacamy ziemię z zasobów naturalnych, bez których nie jest możliwa żadna forma życia”.

Bo „Amazonia, oprócz tego, że jest zasobem bioróżnorodności, jest także zasobem kulturowym, który musi zostać zachowany w obliczu nowych kolonializmów”. Bo mieszkańcy mają poczucie, że żyją na ziemi „zapomnianej, zranionej i zmarginalizowanej”.

Bo tworzy kulturę odrzucenia oraz chce wyciszać, ignorować i odrzucać wszystkiego, co nie służy jej interesom.  A „nowa fala przemysłu wydobywczego i silna presja dużych przedsiębiorstw, które kierują swoją zachłanność ku ropie naftowej, gazowi, drewnu, złotu, monokulturom rolno-przemysłowym” sprawiają, że pierwotne ludy Amazonii nigdy nie były tak zagrożone na swoich terytoriach, jak ma to miejsce obecnie.

Bo „złoto może stać się fałszywym bożkiem, który domaga się ludzkich ofiar. Fałszywi bogowie, bożki chciwości, pieniędzy, władzy, wszystko niszczą. Demoralizują osobę i instytucje, a także niszczą puszczę. Jezus powiedział, że aby wyrzucić pewne demony, trzeba wiele modlitwy. To jest jeden z nich”.

Jaka wygląda degradacja społeczna?

Kultura odrzucenia nie chce niczego więcej niż konsumować i Ziemia jest traktowana zgodnie z tą logiką. Wykorzystywane są lasy, rzeki i strumienie, wyzyskiwane do ostateczności, a następnie pozostawiane odłogiem i niezdatne do użytku. Według tej logiki traktowani są również ludzie: używani aż do wyczerpania, a następnie porzucani jako „bezużyteczni”.

Niszczymy środowisko Pueblos Indígenas en Aislamiento Voluntario (PIAV) – „Ludów pierwotnych w dobrowolnej izolacji”. Oni utrzymują bezpośrednią więź z terytorium, znają jego czasy i procesy. Znają zatem katastrofalne skutki, jakie w imię rozwoju powoduje wiele inicjatyw, zmieniając całą sieć żywotną, która stanowi naród. Niestety, degradacja środowiska jest ściśle związana z moralną degradacją naszych społeczności. Nie możemy o tym myśleć jako o dwóch kwestiach odrębnych.

Znamy cierpienie, jakie niektórzy z was znoszą z powodu emisji węglowodorów, które poważnie zagrażają życiu waszych rodzin i zanieczyszczają środowisko naturalne.

Istnieje niszczenie życia wywołane przez zanieczyszczenie środowiska spowodowane nielegalnym wydobyciem a przy tym handel ludźmi: zniewoloną siłę roboczą i wykorzystywanie seksualne zwłaszcza wobec nastolatków i kobiet…

Jaka wygląda degradacja środowiskowa i treść ekologiczna owego projektu?

„Amazonia, którą odwiedziłem stanowi w swoim kompleksie największą puszczę tropikalną i najobszerniejszy system rzeczny na naszej planecie. To „płuco”, jak zostało nazwane, jest jednym z obszarów wielkiej różnorodności biologicznej na świecie, ponieważ są tam najbardziej różnorodne gatunki.”

„Utrata puszcz i lasów oznacza nie tylko utratę gatunków żywych, które mogłyby również oznaczać w przyszłości bardzo ważne bogactwo, ale także utratę życiodajnych relacji, które doprowadzają ostatecznie do zmiany całego ekosystemu.”

Przykładowo, nielegalne wydobycie złóż stało się zagrożeniem, które niszczy ludzkie życie. „Niszczone są lasy i rzeki wraz z całym ich bogactwem. Ten proces degradacji pociąga za sobą i umacnia organizacje nielegalne, które niszczą wielu naszych braci podporządkowując ich handlowi ludźmi – nowej formie niewolnictwa – nielegalnej pracy, przestępczości… i innym formom zła, które są poważnie wymierzone w ich godność, a jednocześnie w godność tego narodu.”

„Mamy też niestety wypaczenia niektórych polityk, które promują „ochronę” natury, nie biorąc pod uwagę człowieka. Zdajemy sobie sprawę z ruchów, które w imię ochrony puszczy zawłaszczają duże połacie lasów i nimi handlują, tworząc sytuacje ucisku dla rdzennych ludów, dla których w ten sposób znajdujące się tam grunty i zasoby naturalne stają się niedostępne. Ten problem dławi wasze ludy i powoduje migrację młodszego pokolenia w obliczu braku alternatyw lokalnych.”

Jaka jest jego treść religijna?

Misją, którą Bóg powierzył nam wszystkim jest troszczyć się ziemię jako nasz wspólny dom.
Obrona ziemi jest obroną życia, jest działalnością pro life.
Nie jesteśmy absolutnymi panami stworzenia.

Tu „znajduje się jedna z najbardziej bujnych erupcji życia na planecie. Miłujcie tę ziemię, czujcie, że jest wasza. Powąchajcie ją, posłuchajcie jej, podziwiajcie ją. Bądźcie zakochani w tej ziemi Madre de Dios, angażujcie się i strzeżcie jej, brońcie jej. Nie używajcie jej jak zwykłego przedmiotu, który można odrzucić, ale jako prawdziwego skarbu, którym można się cieszyć, uprawiać i przekazywać waszym dzieciom”.

„Pochwalony bądź Panie za to wspaniałe dzieło ludów amazońskich i za całą różnorodność biologiczną, jaką zawierają te ziemie! Ta pieśń pochwalna załamuje się, gdy słyszymy i widzimy głębokie rany, jakie niesie ze sobą Amazonia i jej ludy. Chciałem przybyć, aby was nawiedzić i wysłuchać, aby być razem w sercu Kościoła, aby zjednoczyć się z waszymi wyzwaniami oraz wraz z wami potwierdzić raz jeszcze szczerą opcję na rzecz obrony życia, na rzecz obrony ziemi i na rzecz obrony kultur.”

Z Amazonii do Puszczy Białowieskiej

Odpowiedzią na moje pytania są cytaty z przemówień, jakie Franciszek wygłosił dnia 19.01.2018 w Puerto Maldonado w czasie spotkania z pierwotnymi ludami Amazonii, z mieszkańcami prowincji Madre de Dios oraz z rządzącymi w Limie.

Czy mogą one nam pomóc w konflikcie o sposoby ochrony Puszczy Białowieskiej? Myślę, że tak. Mogą być punktem wyjścia do dialogu i do zbudowania w 2018 właściwych narzędzi do jej pełnej ochrony, bez ideologicznej agresji i nakręcania wzajemnych oskarżeń. Wierzę, że twórczy potencjał może w tym zadaniu wnieść papieski projekt ekologii integralnej.

O. Stanisław Jaromi OFM Conv.

absolwent teologii i ochrony środowiska, doktor filozofii, od lat zaangażowany w chrześcijańską edukację ekologiczną, wieloletni delegat franciszkanów ds. sprawiedliwości, pokoju i ochrony stworzenia, przewodniczący Ruchu Ekologicznego św. Franciszka z Asyżu - REFA i szef portalu www.swietostworzenia.pl. Interesuje się sprawami dialogu pomiędzy nauką i wiarą, kulturą i duchowością, chrześcijańską wizją świata i różnymi nurtami ekofilozofii. Pracował duszpastersko w Czechach oraz w międzynarodowych centrach franciszkanów w Asyżu, Rzymie i Krakowie; obecnie mieszka w Radomsku.