Przed 60 laty zmarł Pius XII

60 lat temu, 9 października 1958 roku zmarł w Castel Gandolfo papież Pius XII. Rządził Kościołem przez 19 lat – od 2 marca 1939 r., w okresie II wojny światowej i następnie w okresie podporządkowania Europy środkowej Związkowi Sowieckiemu.

Wybór kard. Pacellego oznaczał kilka swego rodzaju „premier” w dotychczasowej praktyce konklawe. Był on mianowicie pierwszym sekretarzem stanu, wybranym na najwyższy urząd w Kościele, od czasu Giulio Rospigliosiego – papieża Klemensa IX (1667-69), pierwszym kamerlingiem od czasu Vincenzo G. Pecciego – Leona XIII (1878-1903), pierwszym kurialistą od czasu Bartolomeo A. Cappellariego – Grzegorza XVI (1831-46) i wreszcie pierwszym Rzymianinem na tronie papieskim od Emilio Altieriego – Klemensa X (1670-76).

Był też pierwszym biskupem Rzymu, który wcześniej odwiedził Stany Zjednoczone – w październiku 1936 był wizytatorem apostolskim 12 prowincji kościelnych w tym kraju. Zadzierzgnięte tam wówczas znajomości i przyjaźnie zaowocowały później m.in. znacznym rozszerzeniem obecności hierarchów amerykańskich w Kolegium Kardynalskim (na dwóch konsystorzach mianował łącznie 5 purpuratów z tego kraju).

Pius XII urodził się 2 marca 1876 w Rzymie jako syn Filippo Pacellego i Virginii z d. Graziosi. Na chrzcie otrzymał imiona Eugenio Maria Giuseppe. Jego rodzina była od dawna blisko związana z Kurią Rzymską, gdyż jego ojciec był przez szereg lat dziekanem adwokatów konsystorialnych, a brat Francesco był doradcą prawnym Stolicy Apostolskiej i członkiem Komisji Watykańskiej, która przygotowywała ostateczną wersję Układów Laterańskich (w 1929).

Święcenia kapłańskie przyszły papież przyjął 2 sierpnia 1899, po czym od razu rozpoczął pracę w służbie dyplomatycznej Stolicy Apostolskiej. Pracował w ówczesnej Kongregacji Nadzwyczajnych Spraw Kościelnych (poprzedniczce dzisiejszego Sekretariatu Stanu), której w latach 1914-17 był sekretarzem, następnie był nuncjuszem apostolskim w Bawarii (1917-20) i w Niemczech (1920-29).

Mianowany arcybiskupem tytularnym 20 kwietnia 1917, przyjął sakrę 13 maja tegoż roku – w dniu 1. objawienia Matki Bożej Fatimskiej, której był później wielkim czcicielem. Na konsystorzu 16 grudnia 1929 Pius XI włączył go w skład Kolegium Kardynalskiego, a 9 lutego 1930 mianował go swoim sekretarzem stanu. 1 kwietnia 1935 kard. Pacelli został jeszcze dodatkowo kamerlingiem Świętego Kościoła Rzymskiego. 2 marca 1939 objął najwyższy urząd w Kościele katolickim.

Kard. Ouellet odpowiada na zarzuty abp. Viganò

Jego pontyfikat przypadł na bardzo trudny okres w dziejach Kościoła i świata – II wojnę światową, a następnie zimną wojnę między Wschodem a Zachodem. Pius XII, wychowany w duchu cywilizacji chrześcijańskiej, przede wszystkim katolickiej, był świadkiem jej upadku w wielu częściach świata wskutek pojawienia się ideologii totalitarnych, które m.in. doprowadziły do najstraszniejszych wojen w dziejach ludzkości i do wielkich prześladowań Kościoła na rozległych obszarach.

Na jego rządach cieniem położyło się jego milczenie na temat okrucieństw wojennych, zwłaszcza przypisywany mu przez Żydów, ale dopiero począwszy od lat sześćdziesiątych, a więc już po jego śmierci, brak stanowczej reakcji w obliczu holokaustu. Chociaż sprawy te wielokrotnie wyjaśniała i prostowała Stolica Apostolska, środowiska żydowskie i lewicowe nadal je wysuwają. Uważa się, że pod jego wpływem przyjął chrześcijaństwo Wiel­ki Rabin Rzymu, znany biblista prof. Izra­el Zolli, który na chrzcie przyjął imię Piusa XII – Eugenio. Natomiast w dniu śmierci Piusa XII – 9 października 1958 r. – minister spraw zagranicznych Izraela Golda Meir napisała: „Opłakujemy wielkiego sługę pokoju”.

Pius XII miał na swym koncie wiele osiągnięć. Za jego pontyfikatu znacznie rozszerzyła się działalność międzynarodowa i dyplomatyczna Stolicy Apostolskiej, wzrosła liczba państw, które nawiązały z nią stosunki dyplomatyczne. Jako czciciel i propagator kultu maryjnego i orędzia fatimskiego 31 października 1942, w pełni działań wojennych, powierzył ludzkość Niepokalanemu Sercu Maryi, którego święto wyznaczył na 22 października. 1 listopada 1950 ogłosił dogmat o Wniebowzięciu Najświętszej Maryi Panny; na mocy encykliki „Ad Caeli Reginam” z 11 października 1954 ustanowił uroczystość Maryi Królowej a cały ten rok był Rokiem Maryjnym.

Pius XII na dwóch konsystorzach (18 II 1946 i 12 I 1953) kreował łącznie 56 kardynałów, w tym dwóch Polaków: Adama Stefana Sapiehę i Stefana Wyszyńskiego. Mianował ponadto 42 biskupów polskich – pierwszym z nich był późniejszy męczennik bł. Michał Kozal (1893-9143), mianowany już 10 czerwca 1939, ostatnim – bp Michał Blecharczyk (1908-65), 6 lipca 1958. Dwa dni wcześniej – 4 lipca 1958 papież mianował trzech innych biskupów dla Kościoła w Polsce, w tym Karola Wojtyłę.

Papież Pacelli doskonale zdawał sobie sprawę z zagrożeń systemu komunistycznego. Dlatego mianował w krajach zdominowanych przez Związek Sowiecki młodych i mężnych przywódców Kościoła: Stefana Wyszyńskiego w Polsce (w chwili nominacji miał 47 lat); Josefa Berana w Pradze (w chwili nominacji miał 58 lat); Józsefa Mindszenty’ego w Budapeszcie (w chwili nominacji miał 53 lata). Dzięki niemu, pomimo cofnięcia uznania przez wielkie mocarstwa uznania dla rządu Rzeczpospolitej Polskiej w Londynie, Stolica Apostolska utrzymywała z nim stosunki dyplomatyczne.

Papież Pacelli zmarł po krótkiej chorobie w swej letniej rezydencji w Castel Gandolfo 9 października 1958. 18 listopada 1965, w czasie ostatniej sesji Soboru Watykańskiego II, Paweł VI ogłosił oficjalnie rozpoczęcie procesu beatyfikacyjnego Piusa XII (wraz z Janem XXIII). Proces posuwał się wolno, gdyż papież w ciągu swego długiego pontyfikatu pozostawił po sobie obszerną spuściznę (m.in. 43 encykliki), ostatecznie jednak 19 grudnia 2009 Benedykt XVI podpisał dekret o heroiczności cnót sługi Bożego.