Kościół w Polsce – raport na 25-lecie KAI [streszczenie]

Społeczeństwo polskie pozostaje wciąż – zwłaszcza na tle gwałtownie sekularyzującej się Europy – bardzo religijne, aczkolwiek zagraża mu tzw. „pełzająca sekularyzacja”. Kościół w Polsce dysponuje olbrzymim kapitałem ludzkim i apostolskim. Systematycznie praktykuje niemal 37 proc. Polaków, liczba księży wynosi prawie 31 tys. i jest najwyższa w historii Polski, a 2,5 mln wiernych jest aktywnych w różnych kościelnych stowarzyszeniach i wspólnotach. Ponadto Kościół jest drugą po państwie instytucją pomocy społecznej.

Katolicka Agencja Informacyjna opublikowała raport dotyczący głównych kierunków działalności Kościoła w Polsce. Poniższy tekst stanowi jedynie streszczenie raportu. Całość dostępna jest TUTAJ.

Religijność Polaków

W 2017 r. do Kościoła rzymskokatolickiego należało w Polsce 32 mln 910 tys. 865 wiernych skupionych w 10 tys. 263 parafiach. Społeczeństwo polskie pozostaje wciąż – zwłaszcza na tle gwałtownie sekularyzującej się Europy – bardzo religijne. Chrzczone są niemal wszystkie nowo narodzone dzieci. Za ludzi wierzących uważa się ponad 90 proc. Polaków, jednak procent osób regularnie praktykujących jest już dużo mniejszy – około połowy, zaś grupa tych, którzy przynajmniej deklarują zgodne z nauczaniem moralnym postawy w takim zakresie jak etyka życia małżeńskiego, stanowi nie więcej niż jedną czwartą polskiego społeczeństwa. Mniej więcej taki procent. uznaje za niedopuszczalne współżycie seksualne przed ślubem i nie akceptuje używania środków antykoncepcyjnych. Wskaźniki religijności spadają dość powoli, co pozwala uznać za trafny termin zaproponowany przez wybitnego socjologa religii ks. prof. Janusza Mariańskiego – „pełzająca sekularyzacja”.

Poziom religijności jest jednak w polskim społeczeństwie dość zróżnicowany. Wyraźnie niższe wskaźniki notują osoby najmłodsze, najlepiej wykształcone oraz mieszkańcy największych miast.

Procent osób, dla których wiara stanowi w życiu istotny punkt odniesienia, pozostaje w ostatnich latach względnie stały, przybywa natomiast tych, którzy od wiary częściowo lub całkowicie odchodzą. Można w skrócie powiedzieć, że ubywa religijnie „letnich” – przybywa „zimnych”, „gorących” natomiast jest tyle samo.

Wydaje się, że istotną cezurą dla polskiej religijności pozostaje rok 2005 – odejście św. Jana Pawła II. Najwyraźniejszym tego znakiem jest ponad dwukrotny spadek odsetka ludzi deklarujących się jako wierzący i żyjący zgodnie ze wskazaniami Kościoła i niemal dwukrotny przyrost liczby tych, którzy deklarują wiarę na swój własny sposób. Gdy więc zabrakło Jana Pawła II, religijność znaczącego odsetka Polaków uległa swoistej prywatyzacji.

Zaufanie do Kościoła jako instytucji publicznej w badaniach CBOS w latach 2002 i 2004 pozostawało stabilne (odpowiednio 76 i 75 proc.), w 2008 r. wzrosło do 81 proc., następnie lekko spadło (79 proc. w 2008 r., 78 proc. w 2010 r.). W kolejnych latach badany poziom zaufania powoli, acz systematycznie spadał: w 2016 r. – 70 proc., w 2017 r. – 61 proc., a w 2018 r. – 54 proc.

Struktura diecezjalna

Kościół katolicki w Polsce w chwili uzyskania wolności w 1989 r. składał się z 27 jednostek terytorialnych, w tym 5 archidiecezji i 22 diecezji. Na mocy papieskiej bulli „Totus Tuus Poloniae populus” z 25 marca 1992 r. powołano 13 nowych diecezji, a 8 dotychczasowych podniesiono do rangi archidiecezji. W 1996 r. utworzono przemysko-warszawską metropolię obrządku bizantyńsko-ukraińskiego, w składzie z diecezją wrocławsko-gdańską. W 2004 r. powstały jeszcze dwie nowe diecezje: bydgoska i świdnicka.

Obecnie Kościół katolicki w Polsce składa się z 44 diecezji, w tym dwóch Kościoła bizantyjsko-ukraińskiego i Ordynariatu Polowego.

Duchowieństwo

W 2017 r. wszystkich duchownych katolickich (diecezjalnych i zakonnych) było w Polsce 30 tys. 807, w tym 64 duchownych Kościoła greckokatolickiego. Kapłanów zakonnych było 9 tys. 300.

Episkopat

Konferencja Episkopatu Polski jest instytucją wspomagającą biskupów w pełnieniu przez nich misji duszpasterskiej. Do głównych zadań KEP należy szukanie „najstosowniejszych metod ewangelizacji w uwarunkowaniach i okolicznościach życia Kościoła w Polsce”.

Konferencja Episkopatu Polski liczy obecnie 95 członków. Łącznie z 59 emerytami (seniorami), którzy do KEP już nie należą obecnie jest w Polsce 154 biskupów, w tym 151 obrządku łacińskiego i trzech obrządku bizantyjsko-ukraińskiego. Jest wśród nich 3 kardynałów, 29 arcybiskupów i 122 biskupów. Pełnią oni funkcję: metropolitów – 15 (w tym 1 kardynał), biskupów diecezjalnych – 29 (w tym 1 arcybiskup), biskupów pomocniczych – 51. Ośmiu biskupów mianował jeszcze bł. Paweł VI, jednego Jan Paweł I, 93 – św. Jan Paweł II, 24 – Benedykt XVI, a 29 – Franciszek.

Statystyczny polski biskup liczy 68 lat, pochodzi z rodziny chłopskiej i ma doktorat z teologii. Wśród urzędujących biskupów średnia wieku ordynariusza diecezji wynosi 64 lata, a pomocniczego – 59 lat. Najstarszym ordynariuszem diecezji jest 74-letni bp Ignacy Dec ze Świdnicy, a najmłodszym 49-letni bp Wiesław Śmigiel z Torunia.

Życie konsekrowane

Obecnie mamy w Polsce ponad 32 tys. osób konsekrowanych. Część z nich pracuje za granicą. Najliczniejszą grupę stanowią siostry zakonne w zgromadzeniach czynnych (17 tys. 858). Sióstr w zgromadzeniach kontemplacyjnych jest 1330, zakonników w instytutach męskich – 11 tys. 613 (9 tys. 200 kapłanów, 1300 braci, 830 kleryków i 264 nowicjuszy), członków Instytutów świeckich – 1250. Ciekawostką jest odradzanie się indywidualnych form życia konsekrowanego znanych ze starożytności, które na przestrzeni stuleci zanikły: w Polsce jest już 250 dziewic konsekrowanych, 300 wdów i jeden pustelnik.

Osoby konsekrowane zaangażowane są w szereg dzieł o charakterze duszpasterskim i charytatywnym. Prowadzą m.in. ponad 400 przedszkoli i ok. 200 szkół, 7 szpitali, 14 hospicjów i kilkadziesiąt innych placówek związanych z ochroną zdrowia a także ok. 50 domówi opieki. Angażują się w pomoc dzieciom, samotnym matkom, niepełnosprawnym i ubogim. Pracują w duszpasterstwie, katechizują (1107 zakonników i 2012 sióstr zakonnych). 708 polskich parafii to parafie zakonne. Osoby konsekrowane ewangelizują też poprzez media – prowadzą m.in. 42 wydawnictwa, 3 stacje TV, czy około tysiąca stron internetowych.

Liczba chętnych do podjęcia życia zakonnego niestety spada. W przypadku sióstr w zgromadzeniach czynnych – nawet drastycznie. Należy jednak na to zjawisko patrzeć w szerszym kontekście: po II wojnie światowej, a zwłaszcza w latach 70. i 80. XX w. mieliśmy w Polsce do czynienia z ogromnym wzrostem powołań, swoistym „boomem powołaniowym” – spadek, w sensie liczbowym, jest więc raczej powrotem do stanu poprzedniego. Obecne zmiany społeczne i kulturowe są jednak dla zakonów, również w Polsce, sygnałem do odnowy, w duchu potrzeb współczesnego Kościoła. Być może wpłyną one także na powstanie i rozwój nowych form życia konsekrowanego.

Świeccy w Kościele

Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego szacuje, że wiernych zaangażowanych – czyli będących członkami różnych stowarzyszeń bądź grup apostolskich – jest ok. 8 proc. ogółu, czyli prawie co dziesiąty katolik. W liczbach bezwzględnych jest to 2,5-2,6 mln.

Wśród świeckich, aktywnie angażujących się w życie Kościoła, przeważają kobiety. Według danych ISKK w Polsce jest 1038 organizacji typowo kobiecych, gromadzących 41 tys. członkiń. Kobiety należą też do niemal wszystkich (poza typowo męskimi) wspólnot obecnych w parafiach. Zdecydowaną większość spośród 2,5-2,6-milionową grupą aktywnych wiernych aż 69 proc. – w liczbach bezwzględnych 1,85 mln – to kobiety.

W Polsce ruchy i wspólnoty laikatu mają kilkusetletnią historię, np. świeckie wspólnoty franciszkańskie, dominikańskie, karmelitańskie. Są inicjatywy rdzennie polskie, np. Ruch „Światło – Życie”, zwane Oazami oraz Domowy Kościół, powołany przez ks. Franciszka Blachnickiego czy Ruch Rodzin Nazaretańskich, zainicjowany przez ks. Tadeusza Dajczera.

Są też liczne wspólnoty, które zostały przeszczepione na polski grunt z zagranicy, takie jak Akcja Katolicka, Odnowa w Duchu Świętym, Droga Neokatechumenalna, zainicjowana przez Hiszpana Kiko Arguello, czy Ruch Wiara i Życie, założona przez Jeana Vaniera, Prałatura Świętego Krzyża i Opus Dei, powołana przez ks. Escriva de Balaguera w Hiszpanii czy jezuickie Wspólnoty Życia Chrześcijańskiego. Najliczniejsza grupa, obecna od końca XIX w. to przeszczepiony z Francji Żywy Różaniec. Szacuje się, że należą do nich ok. 2 mln osób.

Kościół katolicki odgrywa ważną rolę w wolontariacie. Wolontariusze angażują się w liczne i różnorodne projekty: wolontariat hospicyjny, misyjny, inicjatywy Caritas. Parafialne Zespoły Caritas są obecne w blisko połowie parafii, czyli 4,5 tys. z nich. Pracuje w nich ok. 26 tys. wolontariuszy. Działa też 4,2 tys. Szkolnych Kół Caritas. Ponadto na różnych polach kościelnej pomocy społecznej, w ramach szeroko pojętej struktury Caritas, działa ok. 100 tysięcy indywidualnych wolontariuszy.

W ostatnich latach można zaobserwować nowe inicjatywy świeckich, które stają się wydarzeniami ogólnopolskimi, nawet przekraczają granice kraju. Na początku tego roku po raz dziesiąty w Polsce przeszedł Orszak Trzech Króli, w którym wzięło udział 1,2 mln osób, w Warszawie 80 tys.

Należy też zasygnalizować obecność w życiu publicznym grupy katolików świeckich – filmowców, aktorów, piosenkarzy, kompozytorów, wydawców i dziennikarzy, twórców mediów katolickich, portali internetowych, którzy w pracy zawodowej inspirują się wiarą i nie wahają się dawać o niej publiczne świadectwo.

Duszpasterstwa specjalistyczne

Duszpasterstwa specjalistyczne skierowane są do poszczególnych grup wiernych, oferując im posługę i formację uwzględniającą ich specyfikę, potrzeby, oczekiwania i potencjał. Działaniem duszpasterstw specjalistycznych objęte są miliony wiernych.

Są duszpasterstwa dla rodzin, ale także dla małżeństw w kryzysie, związków niesakramentalnych czy osób samotnych oraz aktywnie działające duszpasterstwa akademickie. Szczególnie po roku 1989 zaczęto organizować specjalne duszpasterstwa dla poszczególnych grup zawodowych (np. policjanci, bankowcy, pszczelarze, leśnicy, myśliwi, elektrycy, nauczyciele, kolejarze, radcy prawni, pracownicy wodociągów i kanalizacji, strażnicy miejscy i celnicy, rzemieślnicy, parlamentarzyści czy samorządowcy). Powstają również stowarzyszenia zaangażowanych katolików (np. prawników, wychowawców, energetyków, wydawców, farmaceutów). Ważnym aspektem działalności duszpasterstw jest integracja i formacja, dzięki czemu często są one atrakcyjne również dla osób mniej zaangażowanych w życie Kościoła i mają potencjał ewangelizacyjny.

Działalność charytatywna

W Polsce Kościół katolicki jest największą po państwie instytucją pomocy potrzebującym. Posługa charytatywna (caritas) stanowi ważną część jego misji. Działalność dobroczynna Kościoła katolickiego w Polsce jest realizowana na trzech poziomach: instytucji diecezjalnych, zakonów oraz organizacji i wspólnot parafialnych.

Z raportu Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego z 2015 r. wynika, że w ramach Kościoła działa 835 instytucji charytatywnych. Największą z nich jest Caritas Polska oraz Caritas diecezjalne (w 44 diecezjach). Zakony żeńskie prowadzą 432 instytucje charytatywne, a męskie – 249. Działalności instytucjonalnej towarzyszy mniej sformalizowana działalność kilkudziesięciu katolickich fundacji i ok. 7 tys. charytatywnych zespołów i wspólnot parafialnych. Należy do nich 665 tys. osób.

Wsparcie instytucji kościelnych dociera do ok. 3 mln beneficjentów, nie licząc tych, którym pomagają organizacje parafialne.

W kościelnych instytucjach charytatywnych zatrudnionych jest 33 tys. osób, a w ramach wolontariatu pracuje dalsze 100 tys. Przeciętna charytatywna instytucja katolicka zatrudnia 41 osób na umowę o pracę oraz pomaga jej 112 wolontariuszy. Łączną liczbę godzin przepracowanych rocznie przez wolontariuszy można szacować na 2,8 mln – co daje 1,7 tys. etatów przeliczeniowych.

Organizacje kościelne prowadzą m.in.:

• Dla dzieci i młodzieży obciążonych ubóstwem: 92 domy dziecka, 27 domów matki i dziecka, 27 burs, 378 świetlic terapeutycznych, 30 centrów interwencji kryzysowej, 105 podwórkowych klubów, 257 ośrodków kolonijnych, 21 telefonów zaufania i 65 funduszów stypendialnych.
• Dla osób starszych: 160 domów pomocy społecznej, 69 klubów seniora, 67 środowiskowych domów samopomocy.
• Dla osób uzależnionych: 62 punkty konsultacyjne dotyczące problemów alkoholowych, 21 ośrodków terapii uzależnień dla dorosłych, a 10 dla dzieci.
• Dla osób niepełnosprawnych: 116 wypożyczalni sprzętu rehabilitacyjnego, 108 warsztatów terapii zajęciowej oraz 18 zakładów aktywności zawodowej, 81 gabinetów rehabilitacyjnych, 16 centrów opieki dziennej i 34 ośrodki wychowawcze.
• Dla bezdomnych: 302 punkty pomocy doraźnej, 286 punktów wydawania odzieży, 121 mieszkań chronionych, 61 schronisk dla kobiet i mężczyzn, łaźnie, przytuliska, ogrzewalnie i noclegownie.
• Dla bezrobotnych: osiem centrów aktywizacji, 12 klubów integracji społecznej, sześć świetlic i 20 spółdzielni socjalnych (łącznie 82 dzieła).
• Dla migrantów i uchodźców: 29 dzieł, w tym 15 diecezjalnych centrów pomocy migrantom i uchodźcom, dwa domy dla repatriantów oraz 12 innych ośrodków.

Ponadto instytucje kościelne prowadzą 122 stacje opieki medycznej, 63 zakłady opiekuńczo-lecznicze, 61 hospicjów domowych, 40 hospicjów stacjonarnych, 270 jadłodajni, 19 aptek i 21 poradni środowiskowych. Działa również 110 magazynów w ramach programu dystrybucji nadwyżek żywności PEAD i 92 magazyny do przechowywania ubrań i sprzętu.

Największą instytucją pomocy w ramach Kościoła jest Caritas Polska wraz z Caritas diecezjalnymi, które prowadzą przeszło 900 placówek oraz ponad 1100 różnych działań, projektów, akcji – nie tylko w Polsce, ale także poza granicami. Na arenie międzynarodowej Caritas Polska współpracuje z Papieską Radą „Cor Unum”. Jest też członkiem Caritas Internationalis i Caritas Europa.

Kultura

Do kultury katolickiej, czy szerzej, chrześcijańskiej „zaliczyć” można nie tylko te dzieła – architektoniczne, malarskie, filmowe, literackie czy muzyczne – które wyraźnie odnoszą do sfery sacrum, ale także i te, które – bardziej czy mniej wyraźnie – stawiają fundamentalne pytania dotyczące człowieka, jego przeznaczenia, sensu życia, cierpienia, śmierci. Tak więc kultura chrześcijańska – w świecie i w Polsce – wychodzi poza ramy Kościoła instytucjonalnego.

Spośród ponad 70 tys. polskich zabytków wpisanych do ogólnokrajowego rejestru, blisko 13 tys. (ok 18,5 proc.) stanowią zabytkowe zespoły kościelne. Warto zauważyć, że, jak wynika z najnowszego raportu Narodowego Instytutu Dziedzictwa, najlepiej zachowaną grupą zabytków są obiekty sakralne.

Istotnym elementem kultury katolickiej w Polsce są muzea kościelne. Obecnie w Polsce działa około 100 tego typu placówek: diecezjalnych, zakonnych i parafialnych.

Każdego roku w Polsce odbywają się setki inicjatyw różnego szczebla: przeglądów, festiwali, targów – prezentujących kulturę i sztukę chrześcijańską – zarówno dawnych wieków jak i tworzoną współcześnie. Organizują je osoby lub instytucje katolickie w oparciu o instytucje kultury a niekiedy przy oficjalnym udziale Kościoła.

Przy całej mnogości inicjatyw prezentujących kulturę chrześcijańską, odczuwa się jednak brak wielkiego wydarzenia o charakterze cyklicznym, które gromadziłoby najwybitniejszych twórców oraz badaczy i teoretyków kultury. Tę lukę zamierza wypełnić Kongres Kultury, którego ideę zaprezentował niedawno bp Michał Janocha, przewodniczący Rady KEP ds. Kultury i Ochrony Dziedzictwa Kulturowego.

Szkoły katolickie

Rozkwit katolickiego szkolnictwa rozpoczął się po roku 1991, gdy umożliwiły to zmiany prawne, a w szczególności ustawa o systemie oświaty. Od tego czasu trwa stały wzrost liczby szkół katolickich w Polsce. W 1994 roku została powołana Rada Szkół. Zrzesza szkoły katolickie prowadzone przez kościelne osoby prawne oraz szkoły, które zostały uznane za katolickie dekretem biskupa diecezjalnego i są prowadzone przez inne osoby prawne lub fizyczne.

W roku szkolnym 2016/2017 w Polsce było 567 szkół katolickich. Najwięcej w archidiecezji krakowskiej – 53 i w obu stołecznych diecezjach – 59. Najmniej szkół katolickich – trzy – było w diecezjach łomżyńskiej i zamojsko-lubaczowskiej.

Po reformie oświatowej w roku szkolnym 2017/2018 były 263 katolickie szkoły podstawowe, 42 szkoły specjalne, 136 liceów, 18 techników i osiem szkół artystycznych. Uczyło się w nich ok. 67,5 tys. młodych.

Katolickie uczelnie i wydziały teologiczne

Zgodnie z Konkordatem, Kościół katolicki może zakładać i prowadzić szkoły wyższe, w tym uniwersytety i seminaria duchowne. W ramach katolickich szkół wyższych wyróżnia się wyższe szkoły papieskie oraz uniwersytety. Po 1989 r., poza istniejącymi dwoma uniwersytetami katolickimi Katolickim Uniwersytetem Lubelskim oraz Uniwersytetem Papieskim Jana Pawła II w Krakowie, zaczęły też powstawać na państwowych uczelniach wyższych wydziały teologiczne. Było to zjawisko i nowe, i stare. Stare, gdyż przypominało o czasach, gdy o prestiżu uczelni decydował dobry wydział teologiczny. Nowe, bo po 50 latach ustroju komunistycznego, który wyrugował te wydziały z uniwersytetów, są one dziś obecne w większości uniwersytetów w Polsce.

Zgodnie z danymi Zintegrowanego Systemu Informacji o Nauce i Szkolnictwie Wyższym (2017 r.), na dziewięciu wydziałach teologicznych teologię katolicką studiowało w owym roku 2868 osób. Rok wcześniej było ich 3081. Najwięcej studentów teologii było na UPJPII (831) i UKSW (559).

W PRL seminaria duchowne nie były uznawane za wyższe uczelnie i opierały się wyłącznie na prawie kanonicznym. Księża, którzy je kończyli, nie uzyskiwali tytułu zawodowego magistra, chyba że zdobywali je na wydziałach posiadających prawa publiczne. Obecnie alumni seminariów duchownych mogą uzyskać tytuł magistra teologii na podstawie umów o współpracy z kościelnymi szkołami wyższymi oraz z uczelniami państwowymi, w których istnieją wydziały teologii.

W 2018 r. formację na I roku rozpoczęło 620 kleryków, w tym 415 w seminariach diecezjalnych, a 205 w zakonnych. Wszystkich alumnów jest 3015 ‒ mówią dane Konferencji Rektorów Wyższych Seminariów Duchownych Diecezjalnych i Zakonnych w Polsce.

Sanktuaria i pielgrzymki

W 2015 r. w Polsce było 1050 sanktuariów – 793 maryjne, 126 Pańskich i 131 związanych z kultem świętych. Ok. 500 tych miejsc stanowi regularny cel pielgrzymek. Najważniejszym sanktuarium w kraju, o randze sanktuarium narodowego jest Sanktuarium Matki Bożej Częstochowskiej na Jasnej Górze. 2017 r. miejsce to nawiedziło ok. 4 mln. pielgrzymów.

Inne ważne sanktuaria w Polsce to m.in. Kraków – Łagiewniki (najbardziej międzynarodowe polskie sanktuarium, które każdego roku gości pielgrzymów z ok. 90 krajów świata), Licheń, Kalwarię Zebrzydowską, Sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej na Krzeptówkach, Górę Świętej Anny, Piekary Śląskie czy Gietrzwałd.

Pielgrzymowanie cieszy się w Polsce niesłabnącą popularnością. W ciągu roku uczestniczy w nim 6-7 mln. osób, czyli 15 proc. ogółu ludności. Jakie są motywacje do podjęcia pielgrzymki? Zdecydowanie przeważają te religijne, w tym chęć modlitwy w konkretnej intencji.

Misje

Na misjach „ad gentes” (czyli w tradycyjnych krajach misyjnych) posługuje dziś 2004 misjonarzy z Polski, w tym 321 księży diecezjalnych, 938 zakonników i 538 sióstr zakonnych, a także 49 misjonarzy świeckich. Obecni są oni w 99 krajach świata. Oprócz tego 400 kapłanów oraz 357 sióstr z Polski pracuje na terenach byłego Związku Sowieckiego.

Najwięcej polskich misjonarzy – 805, pracuje w Ameryce Łacińskiej i na Karaibach, w Afryce i na Madagaskarze – 775, w Azji jest 337, w Oceanii – 67, a w Ameryce Północnej – 19. Polakami jest także 24 biskupów w krajach misyjnych: w Ameryce Łacińskiej i na Karaibach – 11, w Afryce – sześciu, w Azji – dwóch, w Oceanii – trzech, i dwóch w Kanadzie.

Za koordynację działań misyjnych odpowiada Komisja Episkopatu Polski ds. Misji, której przewodniczącym jest ordynariusz diecezji ełckiej bp Jerzy Mazur, werbista. Aby placówki misyjne mogły działać, niezbędne jest istnienie odpowiedniego zaplecza, które będzie je systematycznie wspierać, zarówno w zakresie formacyjnym, jak i materialnym oraz poprzez promocję misji i animację misyjną. Wśród głównych dzieł powołanych w tym celu można wymienić: Papieskie Dzieła Misyjne, Dzieło Pomocy „Ad Gentes” czy MIVA Polska.

Duszpasterstwa polonijne

Według danych MSZ poza granicami Polski żyje dziś ok. 18–20 mln Polaków i osób pochodzenia polskiego. Liczną grupą są Polacy, którzy pozostali na terenach wschodnich po przesunięciu granic państwa po II wojnie światowej. Pozostali to emigranci, którzy tworzą współczesną Polonię w krajach Zachodu. Największym skupiskiem Polonii są Stany Zjednoczone.

Duszpasterstwo polonijne prowadzone jest we wspólnotach podstawowych, takich jak: parafia personalna, misja „cum cura animarum” – jako ośrodek duszpasterski dla Polonii z własnym duszpasterzem. W niektórych krajach, gdzie liczba polskich emigrantów jest wyjątkowo wysoka, funkcjonują Polskie Misje Katolickie (Anglia i Walia, Niemcy, Francja). Na czele PMK stoi rektor, a sposób działania regulują umowy między biskupami z Polski i danego kraju.

Instytut Duszpasterstwa Emigracyjnego szacuje, że na całym świecie ok. 2 tys. kapłanów pracuje w duszpasterstwie polskojęzycznym, zaś Msze św. są celebrowane w ok. 1,5 tys. ośrodków. Delegatem ds. Duszpasterstwa Emigracji Polskiej z ramienia Episkopatu jest bp Wiesław Lechowicz.

Kościół w Polsce wobec przestępstw molestowania seksualnego małoletnich

Przestępstwa pedofilii oraz molestowania małoletnich są poważnym problemem społecznym w Polsce. Według „Raportu o zagrożeniach bezpieczeństwa i rozwoju dzieci w Polsce opublikowanego przez Fundację „Dajemy Dzieciom Siłę”, 12,4 proc. dzieci i młodzieży między 11. a 17. rokiem życia doświadczyło przynajmniej jednej z form wykorzystania seksualnego. Przestępstwa dokonywane na tym tle przez duchownych stanowią prawdopodobnie niewielki promil. Ich sumaryczna liczba w skali ogólnopolskiej ma zostać ujawniona na początku 2019 r.

Nadużycia seksualne wobec nieletnich Kościół uznaje za ciężkie grzechy, domagające się jednoznacznych sankcji o charakterze dyscyplinarnym wobec osób, którym udowodniono popełnienie takich czynów – czytamy w „Wytycznych” polskiego Episkopatu, regulujących procedury postępowania w tej kwestii. Dokument stwierdza jednoznacznie, że „osoby winne naruszeń praw dzieci i młodzieży, niezależnie od pełnionej funkcji lub urzędu [w Kościele], zostaną pociągnięte do odpowiedzialności zgodnie z obowiązującymi normami ustanowionymi przez kompetentną władzę kościelną przy poszanowaniu prawa obowiązującego w Polsce”. Kapłan, który dopuścił się przestępstwa molestowania seksualnego osoby małoletniej jest karany zarówno przez prawo kościelne jak i państwowe.

Pierwsze wytyczne określające sposób postępowania w przypadkach nadużyć seksualnych przez duchownych polscy biskupi przyjęli w 2009 r. W czerwcu 2017 r. „Wytyczne” zostały dostosowane do zmian w polskim Kodeksie karnym, nakładającym obowiązek zgłaszania każdego przypadku takiego przestępstwa do państwowych organów ścigania.

W czerwcu 2013 r. Konferencja Episkopatu Polski powołała na szczeblu ogólnokrajowym koordynatora ds. ochrony dzieci i młodzieży, którym został jezuita o. Adam Żak. Z jego inicjatywy w marcu 2014 r. przy Akademii „Ignatianum” w Krakowie powstało Centrum Ochrony Dziecka. Do podstawowych zadań COD należy działalność szkoleniowa i wychowawcza w zakresie psychologicznym, pedagogicznym i duchowym w tematyce związanej z wykorzystywaniem seksualnym małoletnich oraz opracowanie i rozwój programów prewencji i wzorów dobrych praktyk dla różnych środowisk duszpasterskich, formacyjnych i wychowawczych, aby pomóc im w tworzeniu bezpiecznych środowisk dla dzieci i młodzieży.

Biskupi przyjęli w 2014 r. także odrębny dokument o zasadach prewencji wobec przypadków pedofilii, jakie mogą się zdarzyć w Kościele. Nową jakością, jaką wnosi ten dokument, jest zobowiązanie różnego rodzaju kościelnych jednostek wychowawczych oraz grup duszpasterskich dzieci i młodzieży do opracowania i stosowania procedur prewencji nadużyć seksualnych, co podlegałoby kontroli. Te standardy są obecnie opracowywane i wprowadzane stopniowo przy współudziale osób i grup zaangażowanych w pracę z dziećmi i młodzieżą.

Na zebraniu Rady Biskupów Diecezjalnych na Jasnej Górze 25 sierpnia br. zapadła decyzja, że w każdej polskiej diecezji zostanie opracowany i wdrożony w życie program prewencji przed przestępstwami wykorzystywania dzieci i młodzieży na tle seksualnym. W każdej diecezji ma więc powstać w najbliższym czasie specjalny zespół zajmujący się prewencją. Niektóre diecezje już je posiadają, np. rzeszowska, radomska czy warszawsko-praska. Decyzja ta została potwierdzona 26 września na zebraniu plenarnym Episkopatu w Płocku.