Działania Kościoła ws. prewencji i ochrony dzieci i młodzieży w latach 2005-2019

Od 2005 roku Kościół katolicki zaangażował się w sposób szczególny w działania na rzecz ochrony dzieci i młodzieży przed wykorzystywaniem seksualnym przez duchownych. Z inicjatywy Kościoła powstało Centrum Ochrony Dziecka, przeszkolono ok. 3000 księży w zakresie prewencji, a w każdej diecezji jest delegat zajmujący się ochroną dzieci i młodzieży.

Kwestia nadużyć seksualnych duchownych wobec nieletnich – prewencji i pomocy poszkodowanym – była wielokrotnie poruszana podczas zebrań plenarnych Konferencji Episkopatu Polski, Rady Stałej i poszczególnych gremiów statutowych KEP, w latach 2005-2019 (np. 331 zebranie plenarne KEP 8-9 marca 2005).
Efektem tych działań było podjęcie inicjatyw – tak na szczeblu ogólnopolskim jak i diecezjalnym – w zakresie ustawodawstwa kościelnego, struktur oraz działań szkoleniowych i naukowych w zakresie ochrony nieletnich i prewencji.
Działaniami Kościoła w Polsce w tym zakresie kieruje koordynator Konferencji Episkopatu Polski ds. ochrony nieletnich, którym od czerwca 2013 roku jest o. Adam Żak, za pośrednictwem powołanego z jego inicjatyw Centrum Ochrony Dziecka (COD) – Child Protection Center.

Struktury

22 kwietnia – 5 maja 2013 – podróż studyjna do USA o. Adama Żaka SJ przyszłego koordynatora KEP ds. ochrony nieletnich.

Celem podróży było zapoznanie się z historią kryzysu w tym kraju i z wnioskami, jakie Kościół zeń wyciągnął. Obejmowała ona spotkania i rozmowy z najważniejszymi osobami odpowiedzialnymi za ochronę dzieci i młodzieży w Kościele amerykańskim i wizyty w instytucjach i ośrodkach realizujących politykę episkopatu USA nakreśloną w „Karcie Ochrony Dzieci i Młodzieży” z 2002 r.

Czerwiec 2013 – powołanie przez Konferencję Episkopatu Polski koordynatora ds. ochrony dzieci i młodzieży – o. Adama Żaka SJ.

Zakres jego obowiązków jest bardzo szeroki. Należą do nich dwa podstawowe zadania. Pierwsze z nich to tworzenie podstawowych struktur umożliwiających realizację odpowiedzi Kościoła w Polsce na zgłaszane przełożonym kościelnym przypadki wykorzystania seksualnego małoletnich zgodną z normami zawartymi w normach Stolicy Apostolskiej i w Wytycznych KEP. Drugie z tych zadań to budowanie systemu prewencji przewidzianego w ramowym dokumencie o prewencji wykorzystywania seksualnego dzieci i młodzieży oraz osób niepełnosprawnych w duszpasterskiej i wychowawczej pracy Kościoła w Polsce.

Realizacja tych zadań obejmuje szkolenia dla osób wyznaczonych do przyjmowania zgłoszeń przestępstw wykorzystywania seksualnego i do pomocy osobom poszkodowanym i ich rodzinom oraz wspieranie powstania systemu prewencji w działalności duszpasterskiej, katechetycznej wychowawczej, oświatowej i opiekuńczej prowadzonej przez diecezje i zakony. Zapewnienie standardów jakości w zakresie prewencji wymaga ich upowszechniania przez ogólnopolskie programy szkoleniowe.

4 marca 2014 – powołanie przez Senat Akademii Ignatianum z inicjatywy koordynatora KEP ds. ochrony dzieci i młodzież Centrum Ochrony Dziecka (COD) [Child Protection Center].

Do podstawowych zadań COD należy działalność szkoleniowa i wychowawcza w zakresie psychologicznym, pedagogicznym i duchowym w tematyce związanej z wykorzystywaniem seksualnym małoletnich oraz opracowanie i rozwój programów prewencji i wzorów dobrych praktyk dla różnych środowisk duszpasterskich, formacyjnych i wychowawczych, aby pomóc im w tworzeniu bezpiecznych środowisk dla dzieci i młodzieży.

Dokumenty

Rok 2007 – początek prac nad pierwszymi wytycznymi KEP.

21 września 2009 – pierwsze wytyczne Konferencji Episkopatu Polski dotyczące.

Październik 2014 – opublikowanie przez Konferencję Episkopatu Polski „Wytycznych dotyczące wstępnego dochodzenia kanonicznego w przypadku oskarżeń duchownych o czyny przeciwko szóstemu przykazaniu Dekalogu z osobą niepełnoletnią poniżej osiemnastego roku życia”. Zatwierdzone przez Watykan w roku 2015.

Październik 2014 – opublikowanie przez Konferencję Episkopatu Polski „Prewencja nadużyć seksualnych wobec dzieci i młodzieży i osób niepełnosprawnych w pracy duszpasterskiej i wychowawczej Kościoła w Polsce”. Zatwierdzone przez Watykan w roku 2015.

Rok 2017 – ostatnia aktualizacja Wytycznych KEP.

4 września 2017 – list przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski do biskupów polskich w sprawie wdrażania w diecezjach propozycji koordynatora KEP ds. ochrony nieletnich w zakresie prewencji i ochrony nieletnich.

19 listopada 2018 – opublikowanie przez Konferencję Episkopatu Polski „Stanowiska Konferencji Episkopatu Polski w sprawie wykorzystywania seksualnego osób małoletnich przez niektórych duchownych”.

Styczeń 2019 – list przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski do diecezji i zgromadzeń zakonnych w Polsce z zapowiedzią propozycji spotkań przewodniczącego KEP z wszystkimi ofiarami nadużyć ze strony duchownych.

19 lutego 2019 – list przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski do biskupów polskich po pierwszej turze spotkań z osobami pokrzywdzonymi.

Działania (naukowe, szkoleniowe, medialne, duszpasterskie)

Rok 2013 – spotkania przedstawicieli COD z przełożonymi zakonnymi, dziekanami i Konferencją Rektorów wyższych seminariów duchownych i prelekcje na tematy związane z zapobieganiem wykorzystywaniu seksualnemu małoletnich w Kościele.

Grudzień 2014 – oddelegowanie przez biskupów i przełożonych zakonnych męskich i żeńskich 60 osób do uczestnictwa w akademickim kursie e-learningowym, zorganizowanym przez Akademię Ignatianum we współpracy z Center for Child Protection Uniwersytetu Gregoriańskiego w Rzymie.

Czerwiec 2014 – międzynarodowa konferencja: „Jak rozumieć i adekwatnie odpowiedzieć na wykorzystanie seksualne małoletnich w Kościele”.

20 czerwca 2014 – pierwsza w Polsce liturgia pokutna za grzechy i przestępstwa wykorzystywania seksualnego w Koście (Kraków, bazylika Najświętszego Serca Pana Jezusa).

Szkolenia dla wychowawców seminaryjnych z udziałem prof. Janiny Beisert, organizowanych w imieniu Konferencji Rektorów Wyższych Seminariów Duchownych. (Styczniu 2019 r. – czwarta edycja szkoleń).

Rok 2014 r. organizowane szkolenia i prelekcje dla duchownych diecezjalnych i zakonnych. Działalność szkoleniowa obejmuje konferencje, sesje różnego typu i długości oraz udział COD w ramach szkoleń organizowanych przez inne podmioty.

Oferta szkoleniowa COD ukierunkowana jest na kształtowanie świadomości sprzyjającej oczyszczeniu Kościoła i budowaniu bezpiecznych środowisk dla młodych. Korzystają z niej nie tylko diecezje i zakony męskie oraz seminaria diecezjalne i zakonne, lecz także zgromadzenia żeńskie.

W sumie w szkoleniach różnego typy firmowanych przez COD od roku 2014 wzięło udział w sumie szacunkowo ponad 3 tysiące księży diecezjalnych i zakonnych.

Rok 2016 – wypracowanie przez COD zasad ochrony podczas ŚDM Kraków 2016.

Październik 2016 – zainaugurowanie w Akademii Ignatianum w Krakowie pierwszej edycji trzy-semestralne studiów podyplomowych w zakresie profilaktyki wykorzystywania seksualnego dzieci i młodzieży.

Studia Kierowane są one do świeckich jak i duchownych pracujących jako odpowiedzialni za placówki opiekuńczo-wychowawcze i resocjalizacyjne; do wychowawców, pedagogów i psychologów szkolnych; katechetów i katechetek; psychologów i psychoterapeutów pracujących z dziećmi i młodzieżą; do pracowników socjalnych.

Uczestnicy studiów podyplomowych w Ignatianum zdobywają wiedzę i umiejętności dotyczące rozpoznawania oznak przemocy seksualnej, jak również projektowania działań pomocowych na rzecz dzieci i młodzieży zagrożonej lub dotkniętej przemocą.

Poznają programy profilaktyczne obejmujące tę tematykę i zdobywają wiedzę, umiejętności i kompetencje dotyczące zasad, procedur i dobrych praktyk interwencyjnych, terapeutycznych i pomocowych stosowanych wobec osób w dzieciństwie lub młodości dotkniętych przemocą seksualną. Poznają też zasady rozmowy z dziećmi i młodzieżą zagrożoną lub dotkniętą przemocą seksualną oraz z ich rodzinami.

Program studiów ma zapewnić personelowi dzieł edukacyjnych, opiekuńczych i wychowawczych, prowadzonych przez diecezje i prowincje zakonne, odpowiednie kwalifikacje i kompetencje do budowania środowisk bezpiecznych dla dzieci i młodzieży.

Szkolenia dla kapelanów i duszpasterzy organizacji harcerskich, zorganizowane przez Ordynariat Polowy we współpracy z COD.

Szkolenia dla Przymierza Rodzin i Stowarzyszenia Rodzin Katolickich.

Szkolenie dla świeckich wolontariuszy i wolontariuszki z Salezjańskiego Wolontariatu Misyjnego.

Listopad 2017 – konferencja zorganizowana przez COD we współpracy z Małopolskim Kuratorium Oświaty dla psychologów i pedagogów szkolnych nt. „Ochrona dziecka przed przemocą”. W warsztatach uczestniczyło 100 nauczycieli i pedagogów z małopolskich szkół.

Styczeń 2017 – specjalistyczne szkolenie dla kanonistów (z sądów biskupich i z kurii zakonnych). Tematem szkolenia były procedury kanoniczne w przypadkach wykorzystania seksualnego małoletnich. W szkoleniu uczestniczyło 70 osób.

Rok 2018 – warsztaty dla dziennikarzy mediów katolickich.

Marzec 2018 – pod patronatem Komisji Duchowieństwa KEP odbyła się dwudniowa sesja szkoleniowa prowadzona przez ks. prof. Stephen J. Rossetti PhD DMin (62 uczestników i uczestniczek) pod zbiorczym tytułem „Uczyć się na błędach”. Pierwszy dzień sesji był poświęcony wnioskom dla formacji początkowej i stałej, a drugi profilom sprawców i strategiom pracy z nimi.

Luty 2019 – pierwsza tura spotkań przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski z ofiarami nadużyć

Działania na szczeblu diecezjalnym

Struktury

Pierwsza połowa 2015 r – Powołanie przez wszystkie polskie diecezje i część prowincji zakonnych 80 delegatów diecezjalnych i zakonnych ds. ochrony dzieci i młodzieży.

Są to osoby odpowiedzialne za przyjmowanie zgłoszeń o wykorzystaniu seksualnym małoletnich przez osobę duchowną i za wskazanie pomocy psychologicznej, prawnej i duszpasterskiej. Nazwiska i dane kontaktowe widnieją na większości stron diecezjalnych, a pełna lista oraz baza danych kontaktowych znajduje się na stronie Centrum Ochrony Dziecka.

Wyznaczenie w diecezjach i zakonach 69 duszpasterzy gotowych do pomocy duchowo-duszpasterskiej pokrzywdzonym oraz ich rodzinom.

Dokumenty

25 sierpnia 2018 r. decyzja biskupów diecezjalnych o opracowaniu dla każdej polskiej diecezji programu prewencji przed przestępstwami wykorzystywania dzieci i młodzieży na tle seksualnym.

Działania (naukowe, szkoleniowe, szkoleniowe, medialne)

2015 – 3 serie czterodniowych, profesjonalnych szkoleń dla diecezjalnych i zakonnych delegatów i 3 serii czterodniowych szkoleń dla duszpasterzy.

Ich celem było przygotowanie delegatów i duszpasterzy, aby – zgodnie z Wytycznymi Episkopatu – potrafili pomóc przełożonym kościelnym zabezpieczyć ochronę dzieci i młodzieży przez przyjęcie właściwej postawy wobec przypadków wykorzystania seksualnego popełnionych przez duchownych na szkodę małoletnich.

Działalność delegatów winna obejmować każdego uczestnika dramatu wykorzystania, poczynając od ofiar i ich bliskich, przez wspólnoty zranione przestępstwem aż po sprawcę, przy uwzględnieniu rzetelnej wiedzy kanonicznej, karno-prawnej, psychologicznej oraz wyników badań nt. skali i form zjawiska wykorzystania. Działania te – jak podkreślano – winny wyrazić się również w rzetelnym poszukiwaniu prawdy i sprawiedliwości.

Maj 2017 – dwudniowe warsztaty dla delegatów.

Ich celem była przede wszystkim wymiana doświadczeń i przygotowanie się na wejście w życie nowelizacji art. 240 Kodeksu Prawa Karnego dotyczącego m. in. obowiązku zgłaszania przestępstw seksualnych na szkodę małoletnich pod sankcją karną.

Począwszy od jesieni 2018 r. COD rozpoczęło systematyczne szkolenia zespołów ds. prewencji powołanych przez ordynariuszy we wszystkich diecezjach.

W szkoleniach uczestniczą zespoły z diecezji przynależących do poszczególnych metropolii. Ich zadaniem jest stworzenie programu prewencji dla każdej diecezji obejmującego wszystkie sektory pracy z dziećmi i młodzieżą z ich różnymi dziełami wychowawczymi, edukacyjnymi i opiekuńczymi.

Szkolenia dla katechetów i duszpasterzy organizowane przez poszczególne diecezji.

Systematyczne sesje szkoleniowe dla delegatów diecezjalnych.

Działalność międzynarodowa COD

Od początku działalności COD utrzymuje regularny kontakt z biurem Papieskiej Komisji ds. Ochrony Małoletnich w Watykanie. Od października 2014 r. corocznie Konferencja Biskupów USA sponsoruje warsztaty nt. „Zarządzania kryzysem” dla biskupów z krajów Europy Środkowo-Wschodniej.

Lipiec 2015 podróż studyjna do Irlandii o. Adama Żaka SJ i Ewy Kusz (COD), dla poznania odpowiedzi Kościoła w tym kraju na wykorzystywanie małoletnich.

Od 2013 r. przedstawiciel COD bierze udział w corocznej „Anglophone Conference” w Rzymie.

16 października 2017 r. dyrektor COD szkolił w Albanii dyrektorów szkół katolickich.

Październik 2018 r. całodniowe szkolenie przeprowadzone przez o. Adama Żaka przeprowadził dla personelu diecezji w Nowosybirsku.

29 listopada 2018 r. katolickie konferencje biskupów we Lwowie wysłuchały konferencji o. Żaka poświęconej aktualnej fazie kryzysu po ostatnich raportach z Australii, Niemiec i Pensylwanii.

17-19 grudnia 2018 r. COD zorganizowało w Kijowie trzydniowe wspólne szkolenie dla przedstawicieli diecezji katolickich w Ukrainie i dla psychologów Miejskiego Ośrodka Pomocy Dzieciom, Młodzieży i Rodzinie w Kijowie.

W dalszym ciągu są podejmowane działania mające na celu ochronę dzieci i młodzieży.