Nie można eliminować Kościoła z życia publicznego

Kościół ma być nie tylko głosicielem słowa Bożego, ale także ekspertem w sprawach człowieczeństwa oraz nauczycielem i wychowawcą ludzi. Z tej racji nie można eliminować Kościoła z życia publicznego. Nie przeczy to postulatowi neutralności światopoglądowej państwa – podkreślił kard. Stanisław Dziwisz podczas spotkania edukacyjnego pt. „Jan Paweł II: Fundamenty demokracji” zorganizowanego w czwartek w Sekretariacie Konferencji Episkopatu Polski. Spotkanie odbywa się z okazji pierwszej papieskiej pielgrzymki do Polski oraz 30. rocznicy odzyskania wolności.

Jak podkreślił, dziś widać jak dalekosiężne skutki na następne lata miał wybór kard. Karola Wojtyły na papieża. Wybór na Stolicę św. Piotra metropolity krakowskiego, pochodzącego z kraju „zza żelaznej kurtyny”, był wstrząsem dla świata, a tym bardziej dla tej jego części, która pozostawała pod panowaniem totalitarnego systemu komunistycznego.

Epokowe wydarzenie – mówił kard. Dziwisz – z jednej strony wzbudziło ogromną radość i entuzjazm, zwłaszcza wśród rodaków nowego papieża. Z drugiej strony, wzbudziło lęk u dzierżących władzę, bo mogło zapowiadać nieoczekiwane i nieobliczalne zmiany na mapie politycznej Europy Środkowo-Wschodniej, a szerzej patrząc także na rozległych obszarach ZSRR.

Wstępując na stolicę Piotrową, Jan Paweł II przejmował całe dziedzictwo i doświadczenie Stolicy Apostolskiej, zabiegającej o dobro Kościoła w krajach rządzonych przez komunistów. Ale nowy Papież miał też osobiste doświadczenie życia i misji Kościoła w tych krajach. Można było zakładać, że wraz z nowym pontyfikatem nastąpi nowy rozdział w stanowisku i w relacjach między Watykanem i wspomnianymi krajami.

Kard. Dziwisz nawiązał w swoim wystąpieniu do ogólnych zasad tzw. Ostpolitik papieża Pawła VI, w świetle której należy rozumieć nowość, jaką w politykę wschodnią Watykanu wniósł Jan Paweł II. W dotychczasowej polityce wschodniej Stolicy Apostolskiej chodziło przede wszystkim o umożliwienie przetrwania prześladowanemu Kościołowi w krajach za żelazną kurtyną, a nie o wypracowanie trwałych zasad współżycia między państwem komunistycznym a Kościołem.

Emerytowany metropolita krakowski przypomniał, że był to okres rozwoju dialogu Kościoła ze światem współczesnym i „chyba zbyt optymistycznie zakładano dobrą wolę władz komunistycznych”. Tymczasem prowadziły one pozorowany dialog z Kościołem, sam dialog uważając zresztą za ideologiczną dywersję Kościoła pod maską dialogu. – Błędne było przekonanie wielu dyplomatów watykańskich, że komunizm respektuje zasadę „pacta sunt servanda” – zauważył kard. Dziwisz.

Hierarcha przypomniał, że biskupi z krajów będących pod władzą komunistów znali realia tej władzy i obawiali się, by Watykan nie zgodził się na wyłączenie lokalnych episkopatów z rozmów bilateralnych między danym państwem a Stolicą Apostolską, co groziłoby utratą tożsamości i niezależności Kościoła na danym terenie. Biskupi mieli też świadomość, że władze komunistyczne będą robić wszystko, aby ewentualne porozumienia umożliwiały im dzielenie duchowieństwa i wiernych.

Jak stwierdził kard. Dziwisz, podczas pontyfikatu Jana Pawła II nastąpiła zasadnicza zmiana w podejściu Stolicy Apostolskiej do sytuacji Kościoła katolickiego w komunistycznych krajach Europy Środkowo-Wschodniej.

Podczas przemówienia do władz komunistycznych w Belwederze podczas pierwszej pielgrzymki w 1979 r. Jan Paweł II podkreślił, że Kościół, chociaż jego zbawcza misja ma charakter nadprzyrodzony, stara się służyć ludziom także w doczesnym wymiarze ich życia. Ponadto Kościół „utwierdza ludzi w ich naturalnych więzach społecznych, czyli dobrze służy Ojczyźnie”. Po trzecie, dla tej aktywności Kościół nie wymaga żadnych przywilejów, a tylko wyłącznie tego, co niezbędne do pełnienia jego misji, a więc właściwej przestrzeni wolności.

Do obowiązków państwa natomiast – interpretował papieskie słowa kard. Dziwisz – należy strzeżenie suwerenności społeczeństwa i narodu, organizowanie życia społecznego, przy przestrzeganiu zasad solidarności i pomocniczości, oraz realizacja dobra wspólnego obywateli.

Właśnie w obszarze realizacji dobra wspólnego dostrzegł Jan Paweł II olbrzymie możliwości współdziałania Kościoła i państwa – zaznaczył kardynał. Papież w przemówieniu wygłoszonym podczas pierwszej pielgrzymki do Konferencji Episkopatu Polski podkreślił, że Kościół w Polsce powinien prowadzić dialog zarówno z władzą, jak i ze społeczeństwem. W ten dialog nie może wchodzić z pozycji kompleksów.

Doprecyzowanie kryteriów prowadzenia dialogu, które powinny stać na straży tożsamości chrześcijańskiej, było pierwszym nowym impulsem wschodniej polityki Jana Pawła II. Drugim miał być obligatoryjny udział episkopatu krajowego w staraniach Kościoła powszechnego o poprawę relacji kościelno-państwowych i jego bezpośrednia odpowiedzialność za kształt współpracy Kościoła oraz państwa.

Kard. Dziwisz zacytował w tym kontekście słowa Jana Pawła II: „Na to, aby Stolica Apostolska mogła prowadzić dialog z państwami, z ustrojami, Kościół lokalny musi być tym bezpośrednim partnerem dialogu, z którym się liczą, który nie reprezentuje żadnych konformizmów, żadnych ustępstw w sprawach istotnych, który nie jest narzędziem”.

Za normalizacją zaś stosunków między Kościołem i państwem przemawiać ma naszych czasach „wzgląd na podstawowe prawa człowieka”.

Kard. Dziwisz podkreślił, że cała pielgrzymka Jana Pawła II do Ojczyzny w 1979 r. zmieniła radykalnie, w sensie mentalnościowym, sytuację Kościoła w Polsce. Jak twierdzi wielu obserwatorów życia publicznego, „chrześcijanie się policzyli” i nabrali odwagi. Doświadczyli także poczucia wspólnotowości, będącej połączeniem chrześcijańskiej ideowości z masowością, co zrodziło wkrótce fenomen „Solidarności”.

Politykę wschodnią Jana Pawła II krakowski hierarcha określił trzema słowami: tożsamość, świadectwo, uczestnictwo. W dialogu z władzami komunistycznymi Kościół miał strzec katolickiej ortodoksji i zabezpieczać się przed ewentualnymi próbami ingerencji w przyszłości w te sprawy ze strony władz państwowych.

W relacji ze światem ludzie Kościoła winni „wchodzić bez kompleksów”, „dając świadectwo autentycznym wartościom, którymi żyją i dobry przykład otoczeniu”.

Z kolei uczestnictwo dotyczyć ma „zaangażowanego udziału Kościoła zarówno w życiu nadprzyrodzonym, jak i naturalnym ludzi”. – Kościół ma być nie tylko głosicielem słowa Bożego i szafarzem łaski Bożej, ale także ekspertem w sprawach człowieczeństwa oraz nauczycielem i wychowawcą ludzi – podkreślił kard. Stanisław Dziwisz.

Z tej racji – dodał na zakończenie – nie można eliminować Kościoła z życia publicznego. Nie przeczy to postulatowi neutralności światopoglądowej państwa. Ma być ono właśnie neutralne światopoglądowo, a nie świeckie.

Mówił o tym sam Jan Paweł II, zaznaczając, że postulat neutralności światopoglądowej jest słuszny, bo państwo powinno chronić wolność sumienia i wyznania wszystkich obywateli. Ale „postulat, ażeby do życia społecznego i państwowego w żaden sposób nie dopuszczać wymiaru świętości jest postulatem ateizowania państwa i życia społecznego i niewiele ma wspólnego ze światopoglądową neutralnością”.

Spotkanie edukacyjne odbywające się w Sekretariacie Konferencji Episkopatu Polski poświęcone jest historycznej roli Jana Pawła II dla odzyskania wolności przez narody Europy środkowo-wschodniej oraz aksjologicznym fundamentom na jakich opierać się winna demokracja. Okazją do organizacji spotkania jest 40. rocznica pierwszej wizyty papieża w Polsce oraz 30. lecie odzyskania wolności.

Spotkanie edukacyjne zostało dofinansowane ze środków Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2022 w ramach Programu Dotacyjnego „Niepodległa”. Wydarzenie organizuje Fundacja na rzecz Wymiany Informacji Katolickiej wraz z Katolicką Agencją Informacyjną.

Tekst przemówienia kard. Stanisława Dziwisza publikujemy TUTAJ.