50 lat papieskich podróży do Afryki

Rozpoczynająca się dziś podróż Franciszka do Mozambiku, na Madagaskar i Mauritius odbywać się będzie pół wieku po pierwszej wizycie papieża w Afryce. Latem 1969 r. św. Paweł VI odwiedził Ugandę.

W pierwszych wiekach chrześcijaństwa Afryka wydała kilku papieży: św. Wiktora (189-199), św. Milcjadesa (311-314) i św. Gelazjusza (492-496). Jednak po raz pierwszy biskup Rzymu odwiedził ten kontynent dopiero w XX wieku. Był nim św. Paweł VI. W dniach 31 lipca – 2 sierpnia 1969 r. przebywał on w Ugandzie, gdzie oddał hołd XIX-wiecznym męczennikom z tego kraju – Karolowi Lwandze i towarzyszom, których kanonizował pięć lat wcześniej. Wziął też udział w pierwszym posiedzeniu Sympozjum Konferencji Biskupich Afryki i Madagaskaru (SECAM).

Chrześcijaństwo dotarło do północnej Afryki już w czasach apostolskich. Według tradycji, jako pierwszy zaniósł je tam ewangelista, św. Marek. Rozwijało się ono tak prężnie, że w IV w. tylko w Egipcie i Libii było około 100 diecezji, zaś w Afryce Północno-Zachodniej w VI w. aż 700. To tam rozwijała się chrześcijańska teologia, m.in. dzięki działającej w Aleksandrii słynnej szkole katechetycznej. Tam również trwały krwawe prześladowania wyznawców Chrystusa w III-IV w., których zginęło kilkadziesiąt tysięcy. Jednocześnie szerzyły się tam herezje, zwłaszcza monofizytyzm. Znany historyk Kościoła ks. Bolesław Kumor podaje, że w VII w. w Egipcie obok 36 mln monofizytów żyło zaledwie 250 tys. ortodoksyjnych chrześcijan.

Mieszkańcami Afryki byli ojcowie i doktorzy Kościoła: św. Atanazy, św. Klemens Aleksandryjski, św. Cyprian, św. Cyryl Aleksandryjski, Tertulian, Orygenes, św. Augustyn… To Afryka, za sprawą świętych: Pawła z Teb, Antoniego Pustelnika i Pachomiusza, stała się ojczyzną życia monastycznego. Wspominane w pierwszej modlitwie eucharystycznej święte: Perpetua i Felicyta zginęły śmiercią męczeńską w Kartaginie na terenie dzisiejszej Tunezji. Współcześnie najbardziej znaną świętą z Afryki jest Józefina Bakhita – zmarła w 1947 r. sudańska niewolnica, która została zakonnicą.

Po podboju północnej Afryki przez wyznających islam Arabów, chrześcijaństwo praktycznie tam zanikło aż do czasów kolonialnych. W X w. istniało jeszcze około 40 diecezji, ale do XII w. przetrwała tylko archidiecezja Kartaginy. Wyjątkiem były Etiopia i częściowo Egipt, gdzie ocalał Kościół koptyjski.

Z kolei na południe od Sahary pierwsze, niezbyt udane próby ewangelizacji rozpoczęły się wraz wielkimi odkryciami geograficznymi. Prawdziwa epoka misyjna rozpoczęła się dopiero w XIX w. dzięki Europejczykom i trwała przez cały XX w. Szczególnie zasłużyły się w tej pracy zgromadzenia zakonne, m.in. duchacze, ojcowie biali, kombonianie, jezuici, karmelici, franciszkanie, Stowarzyszenie Misji Afrykańskich itd.

Swój udział mieli w tej pracy także Polacy, których zasługą jest m.in. ewangelizacja Zambii. Pierwszym arcybiskupem metropolitą, a następnie kardynałem w tym kraju został polski misjonarz, o. Adam Kozłowiecki. W dzieje Madagaskaru wpisał się bł. Jan Beyzym, a w historię Ugandy – Wanda Błeńska, opiekunowie trędowatych. „Matką Afryki” nazwano bł. Marię Teresę Ledóchowską, założycielkę zgromadzenia sióstr klawerianek, zajmującego się animacją misyjną.

W większości państw Afryki Kościół katolicki liczy nie więcej niż 150 lat. Jest to więc wspólnota bardzo młoda, często wciąż prowadząca pierwszą ewangelizację. Jej rozwój jest jednak bardzo szybki. O ile w 1966 r. było na całym kontynencie 29 mln katolików, to obecnie jest ich tam ponad 200 mln i stanowią 19,2 proc. ogółu mieszkańców.

Pierwszy afrykański ksiądz został wyświęcony w 1864 r., dwaj pierwsi biskupi otrzymali sakrę z rąk Piusa XII w 1939 r. (jeśli nie liczyć epizodu z 1518 r., gdy wyświęcony został w Rzymie syn króla Konga), a w 1960 r. św. Jan XXIII mianował pierwszego czarnoskórego kardynała (Laurean Rugambwa z Tanzanii).