Kościół a patriotyzm i nacjonalizm – promocja kompendium o nauczaniu społecznym Kościoła

Prezentacja książki „Naród-Ojczyzna-Patriotyzm. Kompendium nauczania Kościoła katolickiego” odbyła się dziś w Sekretariacie Konferencji Episkopatu Polski. W prezentacji Kompendium udział wzięli prezes Fundacji Obserwatorium Społeczne ks. dr hab. Grzegorz Sokołowski, redaktor naukowy Kompendium dr hab. Sławomir Sowiński z Instytutu Politologii UKSW oraz Michał Drozdek, ekspert katolickiej nauki społecznej. Spotkanie poprowadził prezes KAI Marcin Przeciszewski.

Ks. Grzegorz Sokołowski wskazał, że inspiracją do przygotowania publikacji były głosy sugerujące ścisły związek Kościoła i nacjonalizmu, mimo listu episkopatu Polski o patriotyzmie z 2017 roku. Wskazał, że Kompendium w antologii tekstów z nauczania Kościoła (m.in. 47 wypowiedzi papieży, 5 dokumentów Konferencji Episkopatu Polski) zawiera trzy teksty, które do tej pory nie były tłumaczone na język polski. Oprócz samych wątków dotyczących kwestii narodu czy patriotyzmu postarano się uwzględnić cały kontekst fragmentów, a każdy dokument poprzedzony jest wprowadzeniem w historyczne okoliczności powstania. Indeks rzeczowy zawiera prawie 300 haseł.

– W Liście do Diogeneta wskazano, że chrześcijanie mają swoją ojczyznę w niebie. Ten fragment jest często przywoływany. Ale chrześcijanie dążą do nieba, żyjąc tu, na ziemi. Dlatego tez obowiązkiem chrześcijan jest troska o tę ojczyznę ziemską, w której żyją na co dzień – powiedział ks. Sokołowski, streszczając spojrzenie Kościoła na kwestię patriotyzmu.

Sławomir Sowiński wskazał, że wydanie prezentowanego kompendium jest odpowiedzią na rozeznanie znaków czasu, a dziś jednym z dostrzeganych jest pytanie o tożsamość, przynależność, identyfikację. „Odpowiedzią na ten głód, tę potrzebę, jest patriotyzm” – stwierdził politolog z UKSW.

– W Polsce jesteśmy w ważnym momencie historycznym. Pokolenie Solidarności, które w pewnym momencie na skutek różnych okoliczności i dziedzictwa Wyszyńskiego i nauczania JPII i kultury – na nowo odczytało niezwykłość mądrego, odpowiedzialnego polskiego patriotyzmu. Dzięki temu mogło przeprowadzić Polskę pokojowo przez czas komunizmu do wolnej Polski. Dziś pojawiają się nowe pokolenia, które mają prawo, a nawet obowiązek, żeby na to doświadczenie polskiego patriotyzmu spojrzeć własnymi oczami. Ale trzeba najpierw dobrze to doświadczenie poznać, w czym zdecydowanie może pomóc ta książka – powiedział dr Sowiński.

Podkreślił, że Kościół mówiąc o patriotyzmie i narodzie, nawet jeśli używa tych samych pojęć co nauki społeczne, nie proponuje żadnego programu politycznego czy ideologii, a o miłości bliźniego, która „jest bardzo otwarta, bogata i jednocześnie pełna dylematów i pytań”. „Patriotyzm, o którym mówi Kościół, stawia pytanie: ile ma być w nim uniwersalności a ile partykularności? I, co ważne, nie podaje dokładnych gotowych odpowiedzi, znalezienie ich pozostawia nam. Patriotyzm jest dany i zadany, nikt nie ma monopolu na patriotyzm, patriotyzm ma różne oblicza” – stwierdził politolog.

Michał Drozdek zauważył, że przez dwudziestowieczne doświadczenia np. niemieckiego nazizmu, do pojęcia „naród” podchodzi się dziś z pewną nieufnością. Wskazał, że Kościół zawsze podkreślał sens życia wspólnego, a katolicka nauka społeczna wyraźnie odcina się od nacjonalizmu.

– Nacjonalizm to tak naprawdę słaba miłość do narodu. Mocną miłość miał Paderewski, który kochał ojczyznę nad życie; mocną miłość miał Norwid, Wyszyński kochający ojczyznę więcej niż własne serce, oczywiście Jan Paweł II. Każdy z tych czterech Polaków, którzy są moimi duchowymi ojcami, kochał bardzo silnie ojczyznę. A żaden z nich nie miał krzty nacjonalizmu. Warto sięgać do źródeł myśli społecznej Kościoła, bo ona pokazuje, jak można wartości widzieć pozytywnie w harmonii z innymi wartościami, jak można przekraczać sprzeczności – powiedział M. Drozdek.

Dodał, że podczas gdy ideologie są jednowymiarowe, przez co łatwo generują sprzeczności i konflikty, katolicka nauka społeczna ma dużo szersze spojrzenie, bazujące „na bezbłędnym źródle, jakim jest Objawienie”. Stwierdził, że trzeba odnowić pojęcie narodu.

– Kościół od zawsze popiera patriotyzm jako miłość i szacunek dla ojczyzny, jednak zdecydowanie krytycznie postrzega nacjonalizm. Zajmuje się tym mniej więcej od 100 lat, bo XIX wiek jest kompletną zmianą Europy, z Europy mocarstw w Europę narodów. Wtedy pojawił się ten zbyt wąski rodzaj miłości do narodu, jak nazywamy nacjonalizm, czyli rodzaj egoizmu narodowego, skierowany przeciwko innym narodom czy mniejszościom narodowym. Temu Kościół w swoim nauczaniu się przeciwstawia – powiedział Marcin Przeciszewski, omawiając nauczanie poszczególnych papieży.

Prezes KAI zwrócił uwagę na występujące w okresie międzywojennym próby „katolicyzacji” ruchu narodowego. „Roman Dmowski w broszurze ‘Kościół – Naród – Państwo’ pisał, że katolicyzm nie jest dodatkiem do polskości, zabarwieniem jej w jakiś sposób, ale tkwi w samej istocie. Dodawał, że odrywanie katolicyzmu do polskości, ojczyzny od Kościoła jest niszczeniem całej wspólnoty narodu. Natomiast niezależnie od tej deklaracji próby budowy katolickiego państwa narodu polskiego, polski episkopat z prymasem Hlondem na czele bardzo krytycznie się do tego odnosił. Dlatego zresztą Pius XI wypromował Hlonda na prymasa, widząc zagrożenie w tym, że część biskupów i duchowieństwa wiązała się z nurtem endeckim. Hlond był wrażliwy na tym punkcie, ponieważ ten katolicyzujący się ruch narodowy dokonywał ewidentnej instrumentalizacji Kościoła, próbował wykorzystać Kościół dla celów korzyści politycznych” – powiedział red. Przeciszewski.

Wskazał na zaangażowanie Piusa XII w powojenną budowę Europy jako wspólnoty narodów. Zwrócił uwagę na personalistyczne podejście nauczania drugiego soboru watykańskiego, wystrzegające się wszelkich ideologii. Przytaczając nauczanie Jana Pawła II, wskazał że polski papież za bardziej narodotwórczą uważał kulturę niż etniczność.

– Patriotyzm w nauczaniu Kościoła jest uniwersalny, otwarty. Dlatego np. w kwestii uchodźców Kościół w Polsce opowiada się pozytywnie, nie widząc w nich zagrożenia dla naszej tożsamości narodowej. Oni mogą wręcz ubogacić naturalny pluralizm, w jakim definiuje się polskość – powiedział red. Przeciszewski wskazując również na niebezpieczeństwo związane z upolitycznianiem kościelnej symboliki czy wkraczaniem ideologii w przestrzeń religijną, przed czym przestrzegają polscy biskupi w liście o pielgrzymkach na Jasną Górę z 2018 roku.

Kompendium nauczania Kościoła o patriotyzmie i nacjonalizmie, pt. „Naród. Ojczyzna. Patriotyzm”, opracowane zostało przez zespół ekspertów skupionych wokół Katedry Katolickiej Nauki Społecznej i Socjologii Religii Papieskiego Wydziału Teologicznego we Wrocławiu pod przewodnictwem ks. dr hab. Grzegorza Sokołowskiego. Wydawcą jest Fundacja Obserwatorium Społeczne i Wydawnictwo TUM. Kompendium zawiera zbiór najważniejszych wypowiedzi Magisterium Kościoła i polskiego Episkopatu na ten temat wraz z komentarzem. Jego celem jest dostarczenie szerszej wiedzy na temat chrześcijańskiego pojmowania patriotyzmu, miłości ojczyzny, roli narodu w życiu człowieka.

Teksty Kompendium, jak zauważył we wstępie do tego opracowania abp Józef Kupny, przewodniczący Rady ds. Społecznych Konferencji Episkopatu Polski, mogą służyć nauczycielom, kapłanom oraz wychowawcom w ich pracy z młodzieżą. Mogą być także pomocą chrześcijańskim politykom i samorządowcom w ich działalności politycznej i publicznej na rzecz dobra wspólnego w zgodzie z zasadami etyki chrześcijańskiej.