W 2020 r. 750. rocznica śmierci bł. Euzebiusza – założyciela paulinów

Obchody 750. rocznicy śmierci bł. Euzebiusza założyciela Zakonu Paulinów będą jednym z najważniejszych wydarzeń w 2020r. także dla Jasnej Góry. Tu znajduje się największy klasztor „białych mnichów” i dom generalny. Idąc za głosem Boga Euzebiusz opuścił umiłowaną samotność i skupił naddunajskich pustelników w jedną wspólnotę, razem z nimi wybudował na Węgrzech klasztor i kościół Św. Krzyża w 1250 r., który stał się kolebką Zakonu Świętego Pawła Pierwszego Pustelnika.

Tradycja zakonna o Euzebiuszu przekazała bardzo skromne wiadomości, bo źródła dotyczące początków historii Zakonu, zostały na skutek najazdów tureckich zniszczone. Ustne przekazy zadecydowały o tym, że późniejsi kronikarze zakonni poświęcają swemu Ojcu i Mistrzowi wiele uwagi.

Przyjęło się mówić, że Euzebiusz był tylko organizatorem Zakonu Paulinów, gdyż o jego duchowości i charakterze zadecydowali także sami pustelnicy, którzy z inspiracji Euzebiusza utworzyli wspólnotę – pierwszą społeczność eremicką. Pustelnicy mieli przede wszystkim wielkie umiłowanie kontemplacji Boga w samotności, prowadząc nadal surowy tryb życia, wyrażający się w realizowaniu chrześcijańskiej pokuty. Euzebiuszowi udało się uratować i zachować te wartości w nowym stylu życia klasztornego. Ubogacił je jeszcze innymi jak np. wprowadzeniem modlitwy liturgicznej. Euzebiusz odegrał zasadniczą rolę przy tworzeniu się duchowości i charakteru Zakonu Paulinów.

Euzebiusz urodził się w Ostrzyhomiu (dzisiaj to węgierskie miasto Esztergom) ok. roku 1200. Pochodził z bogatej, chrześcijańskiej rodziny. Już w dzieciństwie i wczesnej młodości stronił od pustych zabaw, dowcipów i ucztowania, pamiętając o słowach proroka Jeremiasza: „Dobrze jest dla męża, gdy dźwiga jarzmo w swojej młodości”. Naukę rozpoczął w szkole katedralnej w swoim mieście. Tam też otrzymał święcenia kapłańskie, a potem był kanonikiem katedralnym. Już wtedy wyróżniał się pobożnością i niezwykłą hojnością wobec biednych.

Podczas najazdu Tatarów w 1241 r. ratował swoje życie, ukrywając się w lasach Pilisium (Pecs), gdzie spotkał wielu świętych mężów, żyjących samotnie. W 1246 r., rozdawszy cały swój majątek biednym, za zgodą biskupa z kilkoma towarzyszami rozpoczął życie pustelnicze w pobliżu Szanto. Było ono wypełnione pokutą i kontemplacją. Wspólnota w klasztorze pod wezwaniem Świętego Krzyża przyjęła tę samą surową regułę, co eremici z drugiego klasztoru św. Jakuba, założonego w 1215 r. przez biskupa Bartłomieja z Peczu, na górze Patacs. Wkrótce Euzebiusz doprowadził do połączenia tych klasztorów i został przełożonym pustelników naddunajskich. Nadał nowemu zgromadzeniu nazwę Zakon Braci św. Pawła, Pierwszego Pustelnika, i już jako prowincjał zabiegał o jego zatwierdzenie przez Stolicę Apostolską. W 1263 roku na kapitule przyjęto tę nazwę.

Bracia pustelnicy św. Pawła Pierwszego Pustelnika byli bardzo ubodzy i nie dysponowali wystarczającymi środkami materialnymi, wymaganymi przez regułę św. Augustyna. Dlatego zatwierdzenie papieskie nastąpiło dopiero w 1308 roku, już po śmierci Euzebiusza, ale zaprezentowanie nowej społeczności zakonnej Stolicy Apostolskiej ostatecznie zdecydowało, że zakon pozostający już dotąd pod szczególną opieką Stolicy Świętej, mógł się prawidłowo rozwijać zgodnie z wolą Kościoła.

Euzebiusz był przede wszystkim zatroskany o stan duchowy swoich braci, budując ich słowem i przykładem swego życia. Ilekroć wizytował jakiś klasztor, zachęcał swoich współbraci do coraz większej gorliwości, przekazując im różne i bardzo praktyczne rady duchowe. Z tego powodu współbracia bardzo go cenili i darzyli wyjątkowym zaufaniem. Euzebiusz miał ogromnie szlachetny charakter i usposobienie nacechowane rozwagą, spokojem, pobożnością, miłością i sprawiedliwością. Przygotowawszy się do śmierci wezwał do siebie swoich współbraci i zachęcał ich do umiłowania samotności z Bogiem, praktykowania ducha pokuty, zachowania rad ewangelicznych, czystości, ubóstwa i posłuszeństwa oraz wzywał do wzajemnej miłości i wspaniałomyślnego pójścia za Chrystusem. Troszcząc się o dalsze losy zakonu, zachęcał braci, aby jeszcze przed jego śmiercią wybrali następcę, który pełniłby funkcję przełożonego. Zgodnie z życzeniem współbracia wybrali jednomyślnie na prowincjała (przełożonego) brata Benedykta, najwierniejszego ucznia Euzebiusza.

Euzebiusz zmarł 20 stycznia 1270 r. mając niespełna siedemdziesiąt lat, w 24. roku swego życia pustelniczo-zakonnego, w 20.roku pełnienia posługi przełożonego. Jego ciało pochowano ze czcią w klasztorze Św. Krzyża. Niestety, podczas najazdów Turków na Węgry w XIII w. jego grób uległ zniszczeniom. Mimo to kult Euzebiusza w Zakonie Paulinów nadal się rozwijał. Szczególnie bogata jest ikonografia powstała w kościołach i klasztorach paulińskich w XVI oraz XVII w.

Najstarsze źródła historyczne pisząc o Euzebiuszu używają takich określeń jak: „święty”, „błogosławiony”. Lud węgierski oddawał mu od dawnych czasów cześć, chociaż nikt nie zabiegał u Stolicy Apostolskiej, by oficjalnie zaliczyła go do grona błogosławionych. Jako „błogosławionego” przedstawiają go obrazy i rzeźby głównie w XVI-XVIII wieku, a literatura węgierska szczególnie paulinów zdecydowanie podkreśla jego kult. Pomimo kasaty Zakonu Paulinów na Węgrzech jego kult wciąż się ożywiał. W jednej z dzielnic Budapesztu powstał nawet niedawno nowy kościół pod wezwaniem bł. Euzebiusza. Kard.Lászlo Lékai, prymas Węgier arcybiskup metropolita ostrzyhomski, pragnąc „nadrobić” zaległości historii, po zebraniu odpowiedniej dokumentacji, zwrócił się do Stolicy Apostolskiej z prośbą, by zezwoliła na oficjalny i publiczny kult bł. Euzebiusza.

Od kilku już lat 20 stycznia, w rocznicę śmierci bł. Euzebiusza paulini gromadzą się w bazylice katedralnej Najświętszej Maryi Panny w Ostrzyhomiu lub w Budapeszcie w katedrze św. Stefana, by wraz z Prymasem Węgier, kanonikami katedry, duchowieństwem i ludem Bożym wielbić Boga i wypraszać sobie łaski przez orędownictwo bł. Euzebiusza. Zwykle Prymas wygłasza okolicznościowe przemówienie, przybliżające postać bł. Euzebiusza współczesnym ludziom. Do modlitw i starań paulinów węgierskich, którzy z utęsknieniem czekali na połączenie ich we wspólnotę za pośrednictwem bł. Euzebiusza – dołączali również swoje modlitwy 20 stycznia wszyscy paulini wraz z ludem Bożym w swoich kościołach i klasztorach. 16 listopada 2004 r. Stolica Apostolska zezwoliła na oficjalny kult Euzebiusza. Paulini wierni tradycji swych ojców, podobnie jak kartuzi nie podejmowali starań o beatyfikację czy kanonizację swoich współbraci. Dlatego nie należy się dziwić, że chociaż po śmierci bł. Euzebiusza nie brakowało licznych cudów jako znaków potwierdzających jego heroiczną świętość, to jednak jego współbracia powodowani troską o zachowanie ducha pokory i skromności, celowo je zamilczali i nie chcieli przekazać potomnym. Ten niepisany zwyczaj odnosi się zresztą również do innych świątobliwych mężów Zakonu, których nie brakowało w historii. Zdarzało się przecież niekiedy, że celowo ukrywali doczesne szczątki (relikwie) świątobliwych paulinów, czczonych najczęściej przez lud jego błogosławionych, by pozostać do końca wiernym tej niepisanej tradycji, przekazanej przez dawnych ojców.

Kapituła generalna Zakonu z 1984 r. wezwała wszystkich paulinów, by w myśl soborowego „powrotu do źródeł” lepiej poznawali swoją duchowość, minione dzieje i bogate tradycje zakonu. Zwracała ona przede wszystkim uwagę na potrzebę większej popularyzacji kultu głównego współzałożyciela paulinów, to jest bł. Euzebiusza z Ostrzyhomia. Od 20 stycznia 2005 roku w swych kościołach paulini przeżywają święto bł. Euzebiusza.

W związku z 750.rocznicą śmierci swego założyciela paulini przygotowują na rok 2020 różne wydarzenia religijne i te mające przybliżyć postać błogosławionego. Pojawi się nawet „PALOS-BUS”- mobilna wystawa o paulinach i ich założycielu. Bus przygotowali zakonnicy węgierscy. Wystawę otworzy w Budapeszcie 20 stycznia kard. Peter Erdo. Po kilku dniach mobilne muzeum wyruszy w trasę do Polski. 25 stycznia niezwykłą ekspozycję na Jasnej Górze zainauguruje przełożony generalny Zakonu o. Arnold Chrapkowski.
Następnie „Palos-Bus” będzie podróżował, do 2 lutego, do kilku paulińskich klasztorów w Polsce.

Także tegoroczne rozważania „Pawełkowe” czyli głoszone w czasie nowenny ku czci św. Pawła Pierwszego Pustelnika, rozpoczynającej się w sobotę przed 15 stycznia, kiedy Kościół wspomina św. Pawła Pierwszego Pustelnika, patriarchę Zakonu Paulinów, nawiązywać będą do postaci bł. Euzebiusza.

W 2020r. paulinów czeka szereg ważnych wydarzeń dotyczących ich życia zakonnego. Jasna Góra jako najważniejszy pauliński klasztor zgromadzi w marcu uczestników Kapituły Generalnej, która dokona wyboru najwyższego przełożonego (generała, którego kadencja trwa 6 lat) i omówi najważniejsze sprawy dla całego Zakonu.

Do Polski z Węgier, z klasztoru Marianosztra sprowadził paulinów książę Władysław Opolczyk. Paulini przybyli w 1382 r. do Częstochowy, otrzymując wzgórze jasnogórskie wraz z niewielkim kościołem pod wezwaniem Matki Bożej. W nim wkrótce umieścili, od wieków otaczany wielką czcią, Cudowny Wizerunek Matki Najświętszej, przywieziony przez fundatora z Bełza. W toku historii Jasna Góra stała się duchową stolicą Polaków, symbolem wierności i religijności narodu, a także, jako pierwszy klasztor pauliński w Polsce, matką innych domów zakonnych.

Szczyt swego rozwoju Zakon Paulinów osiągnął w XVI wieku, kiedy to w krajach Europy, a nawet w Palestynie i Egipcie w 8 prowincjach istniało 300 klasztorów. Klęska wojska węgierskiego pod Mohaczem w 1526 r. przyniosła wielkie spustoszenie Zakonu. Turcy zburzyli dziesiątki klasztorów, spłonęły archiwa i biblioteki, zakonnicy ponieśli męczeńską śmierć. Reszty dopełniła reformacja.

Po tych wydarzeniach centrum życia zakonnego zaczęło powoli przesuwać się w stronę Jasnej Góry. Od XVII w. Zakon przeżywał swój rozkwit na ziemi polskiej. Paulini weszli w bardzo żywy i prężny okres działalności apostolskiej, nauczania ludu przez misje. Oddawali się pracom naukowym, niejednokrotnie stawali na czele narodowych zrywów, jako obrońcy wartości kościelnych i narodowych. U schyłku XVIII w. polska prowincja liczyła ponad 80 klasztorów, rezydencji, parafii i administratur paulińskich. Zakonnicy poszerzali nadal swą działalność duszpasterską, otaczając opieką chorych i cierpiących. W tym czasie powstały także nowe kościoły i inne budowle w wypracowanym przez Paulinów prostym i pięknym stylu (kościoły w Warszawie, Krakowie, Leśnej Podlaskiej).

Rozbiory Polski i okres narodowej niewoli stał się czasem dla Zakonu bardzo niekorzystnym. Z tej dziejowej zawieruchy ocalały tylko dwa klasztory: Jasna Góra i Skałka w Krakowie. Po odzyskaniu niepodległości rozpoczęło się powolne odradzanie życia paulińskiego.

Aktualnie w Polsce, poza Jasną Górą, gdzie mieści się dom generalny, paulińskie klasztory i domy zakonne znajdują się: na Bachledówce k/Zakopanego, Miechowie, Błotnicy k/Radomia, Brdowie, Częstochowie, w Krakowie na Skałce (klasztor i Wyższe Seminarium Duchowne), Leśnej Podlaskiej, Leśniowie, gdzie znajduje się dom nowicjacki, Łęczeszycach, Oporowie k/Kutna, Łukęcinie, Paulinach-Mochowie, Toruniu, Warszawie, Wielgomłynach, Wieruszowie, we Włodawie, Wrocławiu i Żarkach-Letnisko. Paulini mają także klasztory w wielu krajach Europy (m. in. na Węgrzech, Chorwacji, Słowacji, w Niemczech i Włoszech), są obecni w Stanach Zjednoczonych i Australii, a także na misjach w RPA i Kamerunie. Zakon liczy obecnie ponad 500 członków.

Poprzez wieki zmieniał się duchowy profil Zakonu i jego posłannictwo. Z biegiem czasu wobec zmieniających się okoliczności oraz otwierając się na znaki czasu, nabrał cech wspólnoty kontemplacyjno – czynnej. Najważniejsze cechy duchowości paulińskiej to: kontemplacja Boga w samotności, umiłowanie modlitwy liturgicznej i pokuty, kult maryjny, działalność duszpasterska jako służba pielgrzymującemu ludowi Bożemu. Papież Jan Paweł II mówił w specjalnym przemówieniu, że szczególnym posłannictwem zakonu jest „jasnogórski charyzmat”.