Dziś Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką

Dziś, 24 marca, po raz trzeci oficjalnie obchodzony jest Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką. Prezes IPN Jarosław Szarek oraz członkowie Polskiego Towarzystwa Sprawiedliwych wśród Narodów Świata złożą kwiaty pod Pomnikiem „Żegoty” w Warszawie. W związku z epidemią, zaplanowane na ten dzień uroczystości i wydarzenia z udziałem większych grup uczestników zostały odwołane lub przesunięte na inny termin.

Instytut Pamięci Narodowej przygotował jednak bogatą ofertę multimedialną, dostępną w Internecie. Dzień Pamięci został ustanowiony w 2018 r. Jest to święto państwowe przypadające w rocznicę zamordowania w 1944 r. przez niemieckich żandarmów Józefa i Wiktorii Ulmów, ich dzieci oraz ukrywanych przez tę rodzinę Żydów.

Ze względu na sytuację w kraju, uroczystości z okazji Narodowego Dnia Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką w szerszej formule zostały przełożone na inny termin. Mimo to, wychodząc naprzeciw apelom kombatanckiego
środowiska Polskiego Towarzystwa Sprawiedliwych wśród Narodów Świata, IPN współorganizuje 24 marca ceremonie składania kwiatów w miejscach upamiętniających bohaterską postawę Polaków wobec swoich współobywateli.

Ceremonia złożenia kwiatów pod Pomnikiem „Żegoty” zaplanowana jest na godz. 13.

24 marca odbędą się także ceremonie złożenia kwiatów i zapalenia zniczy przed pomnikiem „Ławeczka Karskiego” o godz. 13.15, Pomnikiem Bohaterów Getta o godz. 13.25, tabliczką z nazwą alei Ireny Sendlerowej o godz. 13.35, tablicą poświęconą Matce Matyldzie Getter i Siostrom Franciszkankom Rodziny Maryi oraz wszystkim ludziom dobrej woli, którzy ryzykując własne życie, ratowali żydowskie dzieci skazane na zagładę przez niemieckich okupantów o godz. 13.50.

Jak zapowiedział dr Mateusz Szpytma, zastępca prezesa IPN podczas konferencji prasowej on line, która odbyła się w przeddzień Narodowego Dnia Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką, na stronach IPN dostępna jest bogata oferta multimedialna, dzięki której można głębiej poznać historię Polaków ratujących Żydów.

Od dziś od godz. 17 dostępny będzie w Internecie, w kilku wersjach językowych film Roberta Kaczmarka pt. „Paszporty Paragwaju”. Film ten, jak podkreślił dr Szpytma, prezentowany już był w 16 krajach na 4 kontynentach.

IPN zaprasza również m.in. do wysłuchania wykładów i debat on Line oraz do obejrzenia nowej wystawy „Polacy Ratujący Żydów”.

Szczegółowe informacje i materiały dostępne są na stronie IPN.

Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką został ustanowiony w 2018 r. Jest to święto państwowe przypadające w rocznicę zamordowania w 1944 r. przez niemieckich żandarmów Józefa i Wiktorii Ulmów, ich dzieci oraz ukrywanych przez tę rodzinę Żydów.

Prace nad ustawą o ustanowieniu Dnia Pamięci Polaków Ratujących Żydów zainicjowano jesienią 2017 r. podczas uroczystości z okazji 75-lecia powstania „Żegoty” przy Delegaturze Rządu RP na Kraj, która powstała z Tymczasowego Komitetu Pomocy Żydom, założonego z inicjatywy Zofii Kossak-Szczuckiej oraz Wandy Krahelskiej-Filipowiczowej.
„Żegota” stała się fenomenem Polskiego Państwa Podziemnego w skali całej okupowanej Europy – była organizacją, która w okresie drugiej wojny światowej miała za swoje zadanie wyłącznie ratowanie Żydów. Trudno oszacować liczbę uratowanych przez Polaków Żydów, waha się ona od ok. 30 tys. do 120 tys.

Dokumentujący ofiary Holocaustu Instytut Yad Vashem od 1953 r. do 1 stycznia 2018 r. uhonorował prawie 27 tys. bohaterów, którzy nieśli pomoc Żydom w tym 6863 Polaków, którzy tworzą największą grupę narodowościową wśród 51 krajów świata.

Józef Ulma urodził się 2 marca 1900 r. w Markowej. Ukończył miejscową szkołę powszechną, a następnie kurs rolniczy w Pilźnie. Zajmował się ogrodnictwem, pszczelarstwem, hodowlą jedwabników oraz introligatorstwem. Jego największą pasją była jednak fotografia. Wykonał tysiące zdjęć ilustrujących życie mieszkańców Markowej, w tym wesela, chrzciny, przedstawienia teatralne.

Wiktoria Ulma z domu Niemczak urodziła się 10 grudnia 1912 r. w Markowej. Po ukończeniu miejscowej szkoły powszechnej uczęszczała na kursy organizowane przez Uniwersytet Ludowy w Gaci. Występowała ponadto w działającym w Markowej amatorskim zespole teatralnym.

Józef i Wiktoria pobrali się w 1935 r. Przez dziewięć lat małżeństwa na świat przyszło sześcioro ich dzieci: Stanisława (ur. 1936), Barbara (ur. 1937), Władysław (ur. 1938), Franciszek (ur. 1940), Antoni (ur. 1941) i Maria (ur. 1942).

Podczas okupacji niemieckiej, zapewne pod koniec 1942 r., mimo biedy i zagrożenia życia Ulmowie dali schronienie ośmiorgu Żydom o nazwiskach: Goldman i Szall.

Rankiem 24 marca 1944 r. przed dom Ulmów przybyło pięciu niemieckich żandarmów oraz kilku granatowych policjantów. Dowodził nimi por. Eilert Dieken. Najpierw zamordowano Żydów, potem Józefa i Wiktorię (będącą w siódmym miesiącu ciąży). Następnie Dieken podjął decyzję o zabiciu dzieci. W kilka minut życie straciło siedemnaście osób – w tym dziecko, które Wiktoria zaczęła rodzić w chwili egzekucji. Ulmowie pochowani zostali na cmentarzu w Markowej, zaś Żydzi, którzy zginęli obok nich, spoczywają na cmentarzu w Jagielle (miejscu pochówku 41 innych ofiar Holokaustu z Markowej).

W 1995 r. Wiktoria i Józef Ulmowie zostali uhonorowani pośmiertnie tytułem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. W 2003 r. w diecezji przemyskiej rozpoczął się ich proces beatyfikacyjny. W 2004 r. odsłonięto w Markowej pomnik poświęcony rodzinie Ulmów. W 2010 r. prezydent RP Lech Kaczyński odznaczył ich Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

17 marca 2016 r. z udziałem prezydenta RP Andrzeja Dudy oraz przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski abp. Stanisława Gądeckiego w Markowej na Podkarpaciu otwarto Muzeum Polaków Ratujących Żydów im. Rodziny Ulmów. Do tej pory odwiedziło je 110 tys. osób.