Jan Paweł II – Papież przełomu tysiącleci

Dziś, 2 kwietnia, przypada 15. rocznica śmierci Jana Pawła II. Z okazji rocznicy publikujemy biogram i podstawowe informacje na temat pontyfikatu papieża Polaka. Jan Paweł II był pierwszym po ponad 450 latach papieżem nie-Włochem, a jego ponad 26-letni okres służby w Kościele powszechnym okazał się najdłuższym pontyfikatem w XX stuleciu i trzecim co do długości w dziejach Kościoła. Był jednocześnie najbardziej rekordowym, i to pod wieloma względami, np. pod względem liczby podróży zagranicznych – 104 i odwiedzonych podczas nich krajów – 129, przemierzonych kilometrów – prawie 1,3 mln, przeprowadzonych beatyfikacji – 148 i kanonizacji – 51 oraz ogłoszonych podczas nich błogosławionych – 1343 i świętych – 482.

Gdy 16 października 1978 na Tronie Piotrowym w Watykanie zasiadł 58,5-letni wówczas kard. Karol Wojtyła z Krakowa, przybierając imiona Jan Paweł II, wśród wielu komentarzy i pytań, jakie się wtedy pojawiały, było i to, czy wprowadzi on Kościół w nowe tysiąclecie. W tamtym czasie były to lata tak odległe, że pytanie takie wydawało się całkiem zasadne. Tymczasem okazało się, że nowy biskup Rzymu nie tylko tego doczekał, ale bardzo głęboko zakorzenił Nawę Piotrową w XXI wieku i trzecim tysiącleciu chrześcijaństwa. Spróbujmy dokonać wstępnego bilansu tego pontyfikatu – najdłuższego w XX wieku.

Krótki życiorys

Polska

Karol Wojtyła urodził się 20 maja 1920 w małopolskim miasteczku Wadowice, niedaleko Krakowa jako drugie z trójki dzieci Karola i Emilii Kaczorowskiej. Dość szybko jednak rodzina bardzo zmalała, gdyż już we wczesnym dzieciństwie przeżył śmierć młodszej siostry, potem matki a w 1926 – starszego brata. Ojciec zmarł w 1940 r. w Krakowie.

Przyszły papież rozpoczął w 1938 studia polonistyczne na UJ w Krakowie, przerwane przez II wojnę światową, podczas której pracował zawodowo, a pod koniec zaczął się kształcić w podziemnym seminarium duchownym, mieszczącym się w pokojach abp Adama Stefana Sapiehy w jego pałacu arcybiskupim. Święcenia kapłańskie przyjął 1 listopada 1946 z jego rąk w katedrze wawelskiej i wkrótce potem wyjechał na dalsze studia do Rzymu.

Po powrocie do kraju w 1948 był przez pół roku wikarym w wiejskiej parafii w Niegowici, następnie zajmował podobne „stanowisko” w krakowskim kościele św. Floriana, by następnie osiąść na ul. Kanoniczej, gdzie przygotowywał pracę habilitacyjną.

Przez cały ten czas, łącznie z wojną, żywo interesował się literaturą piękną i teatrem, a gdy jako kapłan działał w Krakowie, wiele uwagi poświęcał studentom, których otaczał szczególną opieką duszpasterską. Od 1954 pracował jako profesor akademicki na KUL-u i właśnie na obozie kajakowym na Mazurach z grupą studentów z tej uczelni zastała go papieska nominacja z 4 lipca 1958 na biskupa pomocniczego archidiecezji krakowskiej. Sakrę przyjął 28 września tegoż roku z rąk ówczesnego administratora apostolskiego w Krakowie abp Eugeniusza Baziaka. Gdy ten ostatni zmarł 15 czerwca 1962 w Warszawie, kapituła krakowska wybrała wikariuszem kapitulnym (tymczasowym rządcą) archidiecezji właśnie bp. Wojtyłę.
Decyzję tę potwierdził Paweł VI, mianując oficjalnie 13 stycznia 1964 niespełna 44-letniego hierarchę arcybiskupem metropolitą krakowskim. Ten sam papież powołał go w skład Kolegium Kardynalskiego 26 czerwca 1967 r.

Jako pasterz Kościoła krakowskiego kard. Wojtyła żywo interesował się swą archidiecezją, wizytując parafie, zwołując synod itp., nie zaprzestając przy tym działalności naukowo-dydaktycznej jako profesor KUL-u. Brał też czynny udział we wszystkich sesjach Soboru Watykańskiego II, sporo jeździł po świecie, odwiedzając przede wszystkim środowiska polonijne, ale także miejscowe wspólnoty kościelne. Wraz z prymasem Polski kard. Stefanem Wyszyńskim złożył we wrześniu 1978 historyczną rewizytę z ramienia episkopatu Polski w RFN, wysoko ocenioną na płaszczyźnie narodowej przez ówczesne władze PRL.

Papież

16 października 1978 na konklawe w Kaplicy Sykstyńskiej w Watykanie 111 zgromadzonych tam kardynałów wybrało 58,5-letniego arcybiskupa krakowskiego 264. Biskupem Rzymu. Był pierwszym od 1523 r. nie-Włochem na tym urzędzie i oczywiście pierwszym Polakiem i Słowianinem. Od tamtego czasu trwa najdłuższy w XX wieku i trzeci w historii (łącznie ze św. Piotrem, którego lata rządów w Kościele nie są jednak dokładnie znane) pontyfikat, zdecydowanie natomiast rekordowy pod wieloma innymi względami.

Jednym z najbardziej znaczących jego wyznaczników jest niezwykła ruchliwość Ojca Świętego, który nie rozpoczął wprawdzie zwyczaju podróżowania przez papieży, ale ogromnie go rozwinął, wręcz „wyśrubował”, ustanawiając trudne, jeśli nie niemożliwe do pobicia rekordy.

a) podróże zagraniczne, włoskie, odwiedziny parafii rzymskich

W ciągu 26 lat swego posługiwania w Kościele papież odbył 104 podróże zagraniczne, podczas których 205 razy odwiedził 129 krajów (nie licząc Włoch), a w nich 715 razy przebywał w 617 miejscowościach, wygłaszając łącznie 2382 przemówienia oficjalne. Najwięcej wizyt złożył w Polsce – 8, a następnie we Francji i w Stanach Zjednoczonych – po 7. Podróże te trwały łącznie 543 dni i 55 minut, czyli ponad 5,7 proc. czasu pontyfikatu, a Ojciec Święty przemierzył w tym czasie 1162615 km.

Po Włoszech odbył 146 podróży, odwiedzając 307 razy 259 miejscowości i wygłaszając tam 906 przemówień. Zajęło mu to 278 dni, 23 godziny i 35 minut, a łączna długość tych wyjazdów po Półwyspie Apenińskim wyniosła 84998 km. W sumie więc Jan Paweł II spędził poza Watykanem i swą letnią rezydencją w Castel Gandolfo 822 dni, 4 godziny i 30 minut, tzn. 8,65 proc. trwania pontyfikatu, przemierzył 1247613 km, 1022 razy odwiedził 876 miejsc i wygłosił 3288 przemówień oficjalnych (a więc nie licząc wypowiedzi improwizowanych podczas spotkań nieformalnych, np. z okien swych rezydencji, jak to się nieraz działo choćby w Krakowie).

Ponadto Ojciec Święty jako pierwszy w historii biskup Rzymu rozpoczął regularne odwiedzanie parafii swej diecezji. Pierwszą była parafia św. Franciszka Ksawerego, do której przybył 3 grudnia 1978, a więc już w niespełna 7 tygodni po swym wyborze. Do końca 2004 r. odbył 308 takich wizytacji, nawiedzając łącznie 318 parafii (na 333 istniejące w Wiecznym Mieście), przy czym od 2003 r., w związku z coraz bardziej postępującym unieruchomieniem, nie jeździł już do kościołów, ale to do niego przybywały delegacje poszczególnych parafii.

b) błogosławieni i święci

Jan Paweł II jest też absolutnym rekordzistą pod względem liczby beatyfikacji i kanonizacji oraz wyniesionych na ołtarze osób. Podczas 148 beatyfikacji ogłosił 1343 błogosławionych a 51 kanonizacji pod jego przewodnictwem dało Kościołowi 482 świętych. W tej liczbie jest prawie 160 błogosławionych (podczas19 obrzędów) Polek i Polaków oraz 11 świętych (10 kanonizacji) z naszego narodu, z tym że 5 osób znajduje się w obu grupach.

c) szafarz sakramentów

Jan Paweł II był bodaj pierwszym papieżem, który łączył w praktyce spoczywające na nim (jak na każdym kapłanie i biskupie) różne funkcje duszpasterskie, udzielając różnych sakramentów. W ciągu 26 lat, 5 miesięcy i 16 dni pontyfikatu, podczas 67 obrzędów chrztu osobiście udzielił tego sakramentu 1501 osobom, w tym 687 dzieciom i 814 dorosłym. Po raz pierwszy ceremonia taka odbyła się w Wielką Sobotę 14 kwietnia 1979 w bazylice św. Piotra a trzy sakramenty: chrztu, komunii i bierzmowania przyjęło z rąk Ojca Świętego 11 osób w wieku świadomym. Później obrzędy chrztu odbywały się w różnych okolicznościach, nie tylko w bazylice watykańskiej, ale także w innych miejscach Watykanu (np. Kaplica Sykstyńska) i poza nim, m.in. podczas swych podróży zagranicznych papież udzielał tych sakramentów w Akrze (Ghana), Nagasaki (Japonia), Onitshy (Nigeria), Wilnie i wielu innych miejscach. Od 1981 do 2003 panował zwyczaj udzielania chrztu dzieciom w Niedzielę Chrztu Pańskiego w styczniu kolejnego roku.

Ojciec Święty konsekrował też osobiście 321 mianowanych przez siebie biskupów. Pierwszym z nich był jego bezpośredni następca w Krakowie, obecny kardynał Franciszek Macharski, który przyjął sakrę w Watykanie 6 stycznia 1979. Później przez wszystkie następne lata do r. 2003 w tym właśnie dniu, gdy Kościół obchodzi uroczystość Objawienia Pańskiego, papież udzielał sakry kolejnym biskupom, zwykle kilkunastu (tylko w roku 2001, ze względu na obchodzoną wtedy ceremonię zakończenia Roku Świętego, obrzęd ten odbył się 19 marca). Ponadto uroczystości takie odbywały się w innych terminach i miejscach, np. podczas niektórych podróży zagranicznych (Afryka, Albania itp.). Z polskich biskupów sakrę z rąk Jana Pawła II przyjęło 17 członków episkopatu oraz 12 hierarchów o polskich korzeniach za granicą (w tym 9 w Kurii Rzymskiej).

d) konsystorze – kardynałowie

Na 9 konsystorzach Ojciec Święty wyniósł do godności kardynalskiej 232 duchownych (nie licząc Ursa von Balthasara, który zmarł przed konsystorzem w 1988 r. i kardynała „in pectore” z 2003 r.) – najwyższą liczbę w dziejach Kościoła. W latach 1979-2001 papież zwołał też 6 zgromadzeń plenarnych Kolegium Kardynalskiego, czyli konsystorzy nadzwyczajnych, dla omówienia bieżących ważnych zagadnień Kościoła.
Jan Paweł II odnowił 2/3 składu światowego episkopatu, który dzisiaj liczy przeszło 4,5 tys. biskupów. Jest wśród nich 115 biskupów polskich, z których 10 zmarło. Ponadto Jan Paweł II mianował biskupami ok. 30 hierarchów polskiego pochodzenia lub związanych z Polską, ale urodzonych i działających w innych krajach, łącznie z Kurią Rzymską.

d) różne dokumenty

Dorobkiem tego pontyfikatu jest ogromna liczba różnych dokumentów, m.in. 14 encyklik, 15 adhortacji apostolskich, 11 konstytucji apostolskich, 45 listów apostolskich, 29 dokumentów w formie motu proprio i idąca w tysiące liczba listów papieskich, przesyłanych do różnych odbiorców: Kościołów lokalnych, sanktuariów, diecezji, kardynałów, biskupów itp. z okazji ich ważnych rocznic czy innych doniosłych wydarzeń.

Oryginalnym pomysłem Jana Pawła II były jego listy otwarte do różnych środowisk: rodzin (2 II 1994), dzieci w Roku Rodziny (13 XII 1994), kobiet (29 VI 1995), artystów (4 IV 1999) i osób w podeszłym wieku (1 X 1999).

e) audiencje, spotkania z politykami

Tu również obecny pontyfikat ma do odnotowania niezwykłe rekordy. Na przykład według stanu na 5 stycznia br. Jan Paweł II odbył 1161 środowych audiencji ogólnych, na które przybyło w ciągu tych lat prawie 17,7 mln pielgrzymów z całego świata. W Watykanie odbyło się 38 oficjalnych wizyt głów państw (tzn. nie licząc audiencji dla tych szefów państw, którzy odwiedzili papieża przy okazji pobytu we Włoszech), 737 innych audiencji i spotkań z nimi (prezydenci, królowie, książęta i inni) i 245 audiencji i wizyt szefów rządów (premierów i ich odpowiedników).

f) dyplomacja

Gdy Jan Paweł II obejmował swój urząd, Stolica Apostolska utrzymywała stosunki dyplomatyczne z 96 krajami, obecnie jest ich 174, do których trzeba dodać stosunki z Unią Europejską i Zakonem Maltańskim oraz szczególne stosunki z Federacją Rosyjską i Organizacją Wyzwolenia Palestyny. Ponadto Stolica Apostolska lub Państwo Miasta Watykanu ma status członka, stałego obserwatora, obserwatora w ponad 40 organizacjach międzynarodowych, regionalnych, między- lub pozarządowych.

g) różne inicjatywy duszpasterskie

Ojciec Święty zapoczątkował szereg ciekawych inicjatyw duszpasterskich o zasięgu ogólnokościelnym i międzynarodowym. Od 1986 obchodzone są Światowe Dni Młodzieży – co roku w Niedzielę Palmową na szczeblu diecezjalnym i krajowym, a co dwa lata (na ogół) – najczęściej latem – w różnych krajach odbywają się ogólnoświatowe zloty młodych ludzi pod przewodnictwem papieża. Dotychczas odbyło się 19 takich spotkań, w tym roku oczekiwany jest w sierpniu XX Dzień w Kolonii.
Od 1993 obchodzony jest 11 lutego Światowy Dzień Chorego, co roku w innym sanktuarium maryjnym i na innym kontynencie: w tym roku odbył się on już po raz 13, a główne jego uroczystości zorganizowano w stolicy Kamerunu – Jaunde.

Od 1997 swój dzień mają osoby konsekrowane – przypada on zawsze w uroczystość Ofiarowania Pańskiego 2 lutego.

W czasie swego pontyfikatu Ojciec Święty ogłosił kilka szczególnych lat. Od 25 marca 1983 do 22 kwietnia 1984 trwał w całym Kościele Rok Odkupienia (z okazji 1950. rocznicy ukrzyżowania i zmartwychwstania Pana Jezusa), od 7 czerwca 1987 do 15 sierpnia 1988 – Rok Maryjny, od 26 grudnia 1993 do 30 grudnia 1994 – Rok Rodziny, od 24 grudnia 1999 do 6 stycznia 2001 cały Kościół obchodził Wielki Jubileusz Roku Świętego, od 16 października 2002 do 31 października 2003 trwał Rok Różańca i wreszcie 17 października ub.r. rozpoczął się Rok Eucharystii, który ma się zakończyć wraz z zamknięciem Synodu Biskupów nt. Eucharystii 29 października br.

Papież podjął także i twórczo rozwinął szereg inicjatyw Pawła VI, takich jak Światowe Dni: Pokoju, obchodzone co roku 1 stycznia (od 1968), Środków Społecznego Przekazu (od 1967 – różne terminy, najczęściej w maju), Modlitw o Powołania Kapłańskie (od 1964, najpierw II, potem IV Niedziela Wielkanocna) i ustanowione jeszcze przez Piusa XI w 1929 Niedziele Misyjne (w październiku) a także Światowe Dni Migranta i Uchodźcy, obchodzone od 1972 z inicjatywy ONZ (Stolica Apostolska włączyła się w nie w 1986). Z okazji tych Dni (i kilku innych, o których już nie wspomniano) Ojciec Święty co roku przygotowuje okolicznościowe orędzie.

Jan Paweł II kontynuował również zwoływanie średnio co dwa-trzy lata zgromadzeń Synodu Biskupów, przy czym rozwinął nawet tę instytucję, przywróconą w Kościele powszechnym w 1965 przez Pawła VI, tworząc nowe formy, takie jak zgromadzenia specjalne Synodu dla różnych kontynentów, a nawet krajów (Liban). W sumie dotychczas odbyło się 10 posiedzeń zwyczajnych, z których Jan Paweł II zwołał i przewodniczył 6, 2 nadzwyczajne (jedno w obecnym pontyfikacie) oraz 7 specjalnych i 1 partykularne – wszystkie z inicjatywy papieża-Polaka. Owocem większości tych zgromadzeń są adhortacje apostolskie, których papież ogłosił, jak wspomniano, 15.