Oświęcim: Projekt Parku Pamięci Wielkiej Synagogi wyróżniony przez architektów

Projekt Parku Pamięci Wielkiej Synagogi w Oświęcimiu – największej przedwojennej żydowskiej świątyni, zburzonej przez Niemców na początku II wojny światowej – docenili specjaliści od architektury. Jury ogólnopolskiego konkursu „Życie w architekturze” wyróżnili pomysł w kategorii „Najlepsza przestrzeń publiczna w Polsce w latach 2015-2019″.

Park Pamięci upamiętniający spaloną bożnicę, powstał w 2019 r., 80 lat po zniszczeniu największego żydowskiego domu modlitwy w przedwojennym Oświęcimiu. „To wyjątkowa instalacja upamiętniająca spaloną świątynię oraz wielokulturowe dziedzictwo miasta, które nie ze swojej winy stało się symbolem Auschwitz i Holokaustu” – wyjaśnia Muzeum Żydowskie w Oświęcimiu. które opiekuje się tym miejscem. Autorami projektu Parku Pamięci są krakowscy architekci ze Studia Projektowego NArchitekTURA oraz Imaginga Studio.

Z nadesłanych ponad 500 projektów w różnych kategoriach jury wyłoniło 49 finalistów, wśród nich właśnie projekt Parku Pamięci. Jury wybierze następnie 21 prac, które zostaną zaprezentowane przez autorów 7 i 8 października w Warszawskim Pawilonie Architektury Zodiak. O zwycięzcach organizatorzy poinformują podczas finałowej gali 19 listopada br.

W nocy z 29 na 30 listopada 1939 r. Niemcy spalili doszczętnie Wielką Synagogę, a oświęcimscy Żydzi zostali deportowani. Ostatnie ślady oświęcimskiej bożnicy zostały usunięte z niemieckiego rozkazu przez specjalnie do tego celu stworzone komando złożone z więźniów Auschwitz, głównie Polaków, którzy w ramach pracy przymusowej dokończyli rozbiórkę budynku latem 1941 roku.

Na pustym placu po synagodze w centrum Oświęcimia powstał teraz park kieszonkowy – miejsce odpoczynku i refleksji w otoczeniu drzew i roślin. „W parku można odpocząć na ławkach, na których znajdują się symboliczne perforacje przedstawiające znaki zodiaku – odzwierciedlenie ornamentyki z Wielkiej Synagogi. Dzieje świątyni można lepiej poznać dzięki instalacji z jej historycznymi zdjęciami oraz modelowi świątyni. W parku znajduje się 40 kamiennych płyt ułożonych w swobodnej kompozycji, których nieregularny układ symbolizuje ruiny – pozostałości po dawnej synagodze” – opisuje Tomasz Kuncewicz, dyrektor Muzeum Żydowskiego w Oświęcimiu.

Historyczne miejsce po Wielkiej Synagodze oraz Park Pamięci znajdują się pod opieką pod opieką Muzeum Żydowskiego w Oświęcimiu. Na wystawie w Muzeum można zobaczyć przedmioty z Wielkiej Synagogi, które wydobyto podczas wykopalisk archeologicznych w 2004 r.

Początki żydowskiego osadnictwa w Oświęcimiu sięgają pierwszej połowy XVI wieku. W 1636 r. Władysław IV Waza nadał Gminie Żydowskiej w Oświęcimiu przywilej, zapewniający im prawo zamieszkiwania, posiadania domów i posesji oraz prawo korzystania z synagogi i cmentarza. W 1765 r. w Oświęcimiu mieszkało 133 Żydów. W 1804 r. Jakub Haberfeld założył tutaj Fabrykę Wódek i Likierów. Według oficjalnych danych Izraelickiej Gminy Wyznaniowej w Oświęcimiu w 1900 r. na terenie miasta funkcjonowało 10 synagog i domów modlitwy. W 1932 r. w 32-osobowej Radzie Miejskiej Oświęcimia zasiadało 18 radnych żydowskich, a 2 lata później wiceburmistrzem miasta nad Sołą został wybrany jednogłośnie dr Emil Reich.

„Przed wybuchem II wojny światowej społeczność żydowska stanowiła aż 60 proc. mieszkańców, a w mieście nad Sołą znajdowało się ponad 20 synagog i domów modlitwy. Życie społeczne i religijne żydowskich oświęcimian koncentrowało się jednak przede wszystkim wokół największej świątyni – Wielkiej Synagogi” – przypomina Kuncewicz.

We wrześniu 1945 r. do miasta powróciło 186 jego żydowskich mieszkańców, ocalonych z Zagłady. Wkrótce większość z nich wyjechała do Izraela i USA. W 2000 r. umarł Szymon Kluger, ostatni żydowski mieszkaniec Oświęcimia.

W 1998 r. Skarb Państwa zwrócił synagogę Chewra Lomdei Misznajot Żydowskiej Gminie Wyznaniowej w Bielsku-Białej, która przekazała budynek na rzecz Auschwitz Jewish Center Foundation. W ten sposób powstało Centrum Żydowskie w Oświęcimiu, które obejmuje Muzeum Żydowskie, nową synagogę oraz Centrum Edukacyjne. Kompleks jest symbolem żydowskiego życia w miejscu, które przez wiele lat oznaczało jedynie żydowską śmierć.