Zmarł ks. prof. Jan Związek – wybitny historyk Kościoła

W wieku 82 lat, w 59. roku kapłaństwa, zmarł 8 lipca w Częstochowie ks. prof. Jan Związek, były rektor Wyższego Seminarium Duchownego Archidiecezji Częstochowskiej, wieloletni wykładowca kilku uczelni wyższych, nauczyciel i wychowawca wielu pokoleń kapłanów, osób życia konsekrowanego i świeckich, zasłużony historyk Kościoła.

Ks. prof. Jan Związek urodził się 6 grudnia 1937 r. we wsi Młynki. W czasie okupacji niemieckiej mieszkał u dziadków, gdyż rodzice zostali wywiezieni na roboty przymusowe. Po zakończeniu II wojny światowej uczęszczał do Szkoły Podstawowej w Kabałach, a potem w Załęczu Małym. W 1952 rozpoczął naukę w zakresie szkoły średniej w Niższym Seminarium Duchownym w Częstochowie. Po zdaniu matury w latach 1956-1961 odbył studia filozoficzno-teologiczne w Częstochowskim Seminarium Duchownym w Krakowie. Święcenia kapłańskie otrzymał 29 czerwca 1961 r. w katedrze św. Rodziny w Częstochowie z rąk bp. Zdzisława Golińskiego.

Po święceniach został skierowany na studia specjalistyczne z zakresu historii Kościoła na Wydziale Teologicznym KUL w Lublinie. Stopień naukowy magistra teologii w zakresie historii Kościoła uzyskał 5 marca 1964 roku na podstawie pracy pt. „Kazania niedzielne Mikołaja z Wilkowiecka”, napisanej pod kierunkiem ks. prof. dr hab. Mieczysława Żywczyńskiego. Następnie pracował w Niższym Seminarium Duchownym w Częstochowie jako wychowawca i nauczyciel religii i propedeutyki filozofii. W latach 1966-1970 był zastępcą redaktora naczelnego „Częstochowskich Wiadomości Diecezjalnych”. Stopień naukowy doktora historii Kościoła na Wydziale Teologicznym KUL uzyskał w 1969 r. na podstawie rozprawy pt. „Katolickie poglądy polityczno-społeczne w Polsce na przełomie XVI i XVII wieku w świetle kazań”, napisanej pod kierunkiem ks. prof. dr hab. Mieczysława Żywczyńskiego.

Pracował jako archiwariusz w Archiwum Diecezjalnym w Częstochowie oraz podjął wykłady metodologii nauk oraz patrologii w Częstochowskim Seminarium Duchownym w Krakowie. Od 1970 roku powierzono mu także wykłady z zakresu historii Kościoła w tymże seminarium i w Instytucie Teologicznym w Częstochowie, a od 1979 r. w Wyższym Seminarium Duchownym oo. Franciszkanów w Krakowie. W dniu 17 listopada 1983 został mianowany dyrektorem Archiwum Diecezjalnego w Częstochowie.

Stopień naukowy doktora habilitowanego teologii w zakresie historii Kościoła uzyskał 7 czerwca 1984 r. na podstawie rozprawy pt. „Dzieje diecezji częstochowskiej w okresie II Rzeczypospolitej” przedstawionej na Wydziale Teologicznym KUL w Lublinie. Na Wydziale Historii Kościoła Papieskiej Akademii Teologicznej pełnił obowiązki prodziekana [przez dwie kadencje] oraz był członkiem Senackiej Komisji Regulaminowej. Prowadził również wykłady z zakresu historii nowożytnej w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Częstochowie. Na podstawie decyzji Centralnej Komisji do Spraw Tytułu Naukowego i Stopni Naukowych z 21 grudnia 1998 r. otrzymał tytuł naukowy profesora nauk teologicznych. W latach 1985-1992 pełnił funkcję rektora Częstochowskiego Seminarium Duchownego. 15 sierpnia 1991 r. papież Jan Paweł II dokonał poświęcenia nowego gmachu seminarium w Częstochowie. Po przeniesieniu tegoż seminarium z Krakowa do Częstochowy od początku roku akademickiego 1991/1992 starał się nawiązać kontakty naukowe z wyższymi uczelniami częstochowskimi – Wyższą Szkoła Pedagogiczną i Politechniką Częstochowską. Ks. Związek był wykładowcą Akademii Jana Długosza, a następnie Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza w Częstochowie.

Na dorobek naukowy ks. prof. Jana Związka składają się 15 pozycji zwartych i ok. 800 artykułów. Wypromował 13 doktorów i ok. 650 magistrów. Przygotował 6 recenzji profesorskich, 5 habilitacyjnych, 29 doktorskich, 8 wydawniczych. Aktywnie uczestniczył wygłaszając referaty w 93 sesjach i sympozjach. Należał do towarzystw naukowych m. in. Polskiej Akademii Nauk – Komisji Historycznej, Towarzystwa Naukowego KUL, Polskiego Towarzystwa Teologicznego, Polskiego Towarzystwa Historycznego, Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego, Wieluńskiego Towarzystwa Naukowego.

Jego badania naukowe obejmowały nurt biografistyczny. Przygotował blisko 170 biogramów duchownych, w tym tak wybitnych postaci jak biskupi częstochowscy: Teodor Kubina, Zdzisław Goliński, Stefan Bareła. Znaczna część biogramów dotyczy księży prześladowanych w latach funkcjonowania systemów totalitarnych – hitlerowskiego i komunistycznego. Ks. prof. Jan Związek był autorem wielu not biograficznych napisanych m.in. dla Encyklopedii Katolickiej, Polskiego słownika biograficznego, Słownika biograficznego katolicyzmu społecznego, Leksykonu duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989. Drugim nurtem badawczym była historia Kościoła w regionie częstochowskim. Znalazł on wyraz w przygotowaniu książki pt. „Dzieje diecezji częstochowskiej w okresie II Rzeczypospolitej” (1990).

Dużą wartość poznawczą, uzupełniającą lukę w działalności społecznej skupionej wokół Kościoła, ma wydana w 1994 r. książka pt. „Katolickie stowarzyszenia społeczne w diecezji częstochowskiej 1925–1939”. Na szczególną uwagę zasługują także publikacje: „Błogosławieni i Słudzy Boży w Archidiecezji Częstochowskiej”, „Inwentarz łacińskich ksiąg metrykalnych w Archiwum Diecezjalnym w Częstochowie” i „Martyrologium kapłanów diecezji częstochowskiej”.

– Postać Księdza Profesora jest ciągle do odkrycia. Zacząłem go odkrywać jako skarb historyczny, nie ten z muzeum, ale po prostu konkretnego człowieka, który pomimo tytułów pozostał człowiekiem bardzo skromnym – abp Wacław Depo z okazji jubileuszu 50-lecia uzyskania przez ks. prof. dr hab. Jana Związka tytułu doktora historii Kościoła 27 lutego 2020 r. w auli Wyższego Instytutu Teologicznego w Częstochowie. Sam zmarły kapłan podkreślał, że dla niego historia jest to przede wszystkim nauka, na której należy budować życie i postępowanie swoje i swoich wychowanków.

Uroczystości pogrzebowe odbędą się 11 i 12 lipca. Mszy św. żałobna 11 lipca o godz. 11.00 w kościele seminaryjnym w Częstochowie będzie przewodniczył bp Andrzej Przybylski. Natomiast 12 lipca Mszy św. pogrzebowej o godz. 14.00 w kościele św. Marii Magdaleny w Działoszynie będzie przewodniczył bp senior Antoni Długosz. Po Mszy św. nastąpi złożenie ciała ks. Związka na miejscowym cmentarzu.