Wolność religii jest nierozerwalnie związana z innymi prawami człowieka

– Wolność religii i wyznania jest nierozerwalnie związana z wolnością słowa i innymi prawami człowieka. Jest to jeden z priorytetowych dla mnie obszarów polskiej polityki zagranicznej – deklaruje w rozmowie z KAI Jacek Czaputowicz b. Minister Spraw Zagranicznych. Dodaje, że chrześcijanie są obecnie najbardziej prześladowaną grupą religijną na świecie. Jutro, 22 sierpnia przypada Międzynarodowy Dzień Upamiętniający Ofiary Aktów Przemocy ze względu na Religię lub Wyznanie, ustanowiony przez ONZ z inicjatywy polskiej.

Min. Czaputowicz ukazuje działania polskiej dyplomacji w obronie prześladowanych ze względu na religię lub wyznanie. Wyjaśnia, że „Polska stale postuluje zwiększenie aktywności Unii Europejskiej na rzecz promocji, pełnego respektowania i ochrony praw mniejszości religijnych na świecie”. Informuje też o laureacie tegorocznej nagrody Ministra Spraw Zagranicznych „Pro Dignitate Humana”, którą została organizacja pozarządowa z Somalii „Elman Peace and Human Rights Centre”.

A oto pełen tekst wywiadu z Jackiem Czaputowiczem, b. Ministrem Spraw Zagranicznych RP:

Paweł Bieliński, Marcin Przeciszewski (KAI): Od 2019 roku na wniosek Polski obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Upamiętniający Ofiary Aktów Przemocy ze względu na Religię lub Wyznanie, który przypada 22 sierpnia. Co skłoniło Pana Ministra do przedstawienia tej inicjatywy na forum ONZ? Czy możemy mówić o jakichś konkretnych skutkach pierwszych, ubiegłorocznych obchodów Dnia? Ile państw się w nie włączyło?

Min. Jacek Czaputowicz: Przesłanką podjęcia przez polską dyplomację inicjatywy, zmierzającej do upamiętnienia i uhonorowania ofiar aktów przemocy ze względu na religię lub przekonania, było zaniepokojenie wzrostem przemocy i dyskryminacji na tle religijnym, a także prześladowań osób należących do mniejszości religijnych. Co roku społeczność międzynarodową poruszają informacje o tragicznych wydarzeniach motywowanych nienawiścią ze względu na religię – w 2019 roku szerokim echem odbiły się wielkanocne zamachy na kościoły w Sri Lance, czy też na meczety w Nowej Zelandii (Christchurch). Inicjatywa polska przyjęła kształt rezolucji Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych, ustanawiającej Międzynarodowy Dzień upamiętniający ofiary aktów przemocy ze względu na religię lub wyznanie. Prace nad rezolucją podjęto pod koniec 2018, a jej projekt został przygotowany przez Polskę wspólnie z międzyregionalną grupą państw, do której weszły Brazylia, Egipt, Irak, Jordania, Kanada, Nigeria, Pakistan i Stany Zjednoczone.

Rezolucja w tej sprawie została przyjęta 28 maja 2019 na forum Zgromadzenia Ogólnego ONZ przez konsensus – mimo wrażliwego charakteru tej tematyki. Poparło ją 88 krajów członkowskich ONZ, reprezentujących wszystkie regiony, a także różne religie i kultury, w formie przyłączenia się do tzw. listy sponsorów projektu.

Inicjatywę Polski i ustanowienie Międzynarodowego Dnia należy też postrzegać jako istotny wkład i ważny głos w dyskusji dotyczącej potrzeby umocnienia systemu ochrony wolności religii i ofiar prześladowań na tle innych międzynarodowych działań zmierzających do wzmocnienia systemu prawnego i instytucjonalnego w tym obszarze, jak np. ustanowienie mandatu Specjalnego Sprawozdawcy ONZ ds. wolności religii lub przekonań, zainicjowanie Procesu stambulskiego, Sojuszu Cywilizacji czy Planu Działań z Rabatu.

Na forum ONZ stale podejmujemy dyskusję nad możliwościami umocnienia istniejących instrumentów ochrony systemu Narodów Zjednoczonych w zapobieganiu prześladowaniom i zwiększaniu bezpieczeństwa mniejszości religijnych.

W trakcie członkostwa Polski w Radzie Bezpieczeństwa ONZ w latach 2018–2019 naszą ambicją było skłonienie Rady do zajęcia się problemem wzrostu nastrojów o charakterze rasistowskim oraz związanych z brakiem tolerancji religijnej w skali globalnej, a także do podjęcia próby identyfikacji nowych zagrożeń w tym obszarze.

W ramach pierwszych obchodów Międzynarodowego Dnia w 2019 Polska zorganizowała na forum ONZ dyskusję na temat bezpieczeństwa mniejszości religijnych. Współorganizatorami spotkania były Brazylia, Jordania, Kanada, Wielka Brytania i USA.

Należy także odnotować, że najważniejsze organizacje międzynarodowe opublikowały oświadczenia z okazji 22 sierpnia, włączając się w upamiętnienie międzynarodowego dnia, np. ONZ, Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, Rada Europy, Unia Europejska. Ten szeroki odzew międzynarodowy potwierdził nie tylko uznanie dla przesłanek, które stoją za inicjatywą, lecz także dla samego projektu, zainicjowanego przez Polskę.

Po zakończeniu naszego członkostwa w Radzie Bezpieczeństwa ONZ w latach 2018-2019 Polska w Radzie Praw Człowieka kontynuuje zaangażowanie w zapewnienie wolności religii lub wyznania, w tym ochrony mniejszości religijnych.

KAI: W przeddzień Międzynarodowego Dnia Upamiętniającego Ofiary Aktów Przemocy ze względu na Religię lub Wyznanie wręczana jest nagroda Ministra Spraw Zagranicznych „Pro Dignitate Humana”. Wyróżnienie to może otrzymać osoba lub organizacja pozarządowa za „pełne poświęcenia, bezkompromisowe działania w obronie praw osób prześladowanych i narażonych na represje oraz niezłomną postawę w obronie praw jednostki i poszanowania godności ludzkiej”. Kto jest tegorocznym laureatem?

– W tym roku laureatem Nagrody „Pro Dignitate Humana” została organizacja pozarządowa z Somalii „Elman Peace and Human Rights Centre”. Organizacja ta skutecznie działa na rzecz ochrony praw człowieka m.in. poprzez zapobieganie ekstremizmowi religijnemu.

Pani Elman – Dyrektorka Centrum pochodzi z rodziny somalijskich aktywistów na rzecz pokoju. Jej ojciec Elman Ali Ahmed, nazywany był „ojcem pokoju Somalii”, Elman Ali Ahmed został zamordowany w 1996 r., w szczytowym okresie wojny domowej w Somalii. Radykalizacja religijna ciągle jest w Somalii poważnym problemem.

W następstwie ataku jego żona, Fartuun Adan oraz córki, w tym Ilwad Elman, musiały opuścić kraj; powróciły jednak i aktywnie włączyły się do odbudowy kraju. Obecnie Ilwad Elman wraz z matką prowadzą „Elman Peace and Human Rights Centre”, organizację honorującą postać Elmana Ali Ahmeda, z misją promocji i ochrony praw człowieka, ze szczególnym uwzględnieniem działań na rzecz wsparcia marginalizowanych grup społecznych.

Ośrodek nieodpłatnie świadczy pomoc, wspiera rehabilitację i reintegrację społeczną dzieci-żołnierzy, byłych bojowników ugrupowań terrorystycznych oraz zapobiega dalszej radykalizacji postaw wśród somalijskiej młodzieży, a w razie potrzeby organizuje dla nich także kompleksową opiekę, w tym zapewnia edukację i kształcenie zawodowe, pomaga znaleźć pracę. Ośrodek podejmuje także inicjatywy społeczne i medialne w celu budzenia wrażliwości na wczesne przejawy radykalizacji religijnej wśród dzieci i młodzieży, ukierunkowane m.in. na rodziców i nauczycieli, mających stały kontakt z młodymi ludźmi. Prowadzi też liczne projekty, których celem jest wzmocnienie pozycji kobiety w społeczeństwie, zarówno poprzez edukację i podnoszenie świadomości politycznej i obywatelskiej, jak i świadczenie pomocy bezpośredniej. W 2019 roku organizacja rozszerzyła swoją działalność na inne kraje Afryki, zagrożone ekstremizmem – Mali, Kamerun i Nigerię.

Przyznanie Nagrody „Pro Dignitate Humana” Elman Peace and Human Rights Centre pozwoli na wsparcie tej organizacji w jej działaniach na rzecz rozwijania postaw tolerancji oraz przemian demokratycznych i budowania społeczeństwa obywatelskiego nie tylko w Somalii, ale także szerzej w krajach Afryki.

KAI: Głównym celem prześladowań na tle religijnym w skali świata są chrześcijanie różnych wyznań. Czy ich obrona należy do priorytetów polskiej polityki zagranicznej? Jakie konkretne działania podejmuje na co dzień polska dyplomacja w obronie prześladowanych ze względu na religię lub wyznanie?

– Biorąc pod uwagę fakt narastającej dyskryminacji ze względu na religię, Polska zwraca szczególną uwagę na los chrześcijan w świecie, wychodząc z założenia, że działając na rzecz jednej pokrzywdzonej grupy, możemy poprawić sytuację innych. Jedocześnie Polska nie pomija sytuacji pozostałych prześladowanych mniejszości religijnych i porusza ten problem zarówno w ramach dwustronnego dialogu z państwami, w których dochodzi do prześladowań, jak i na forach międzynarodowych. W tym drugim przypadku, Polska wskazuje na znaczenie ochrony mniejszości, a także organizuje dyskusje poświęcone tej tematyce.

Polska stale postuluje zwiększenie aktywności UE na rzecz promocji, pełnego respektowania i ochrony praw mniejszości religijnych na świecie. Wychodząc z założenia, że skuteczna ochrona wolności religii lub przekonań wymaga zaangażowania wielu aktorów, nie tylko rządowych, lecz również ośrodków akademickich, stowarzyszeń kulturalnych i organizacji pozarządowych, MSZ poświęcił kolejną edycję dorocznego Warszawskiego Dialogu na rzecz Demokracji w październiku 2019 roku w Warszawie temu tematowi, z szerokim udziałem partnerów pozarządowych.

W marcu 2019 roku Polska przystąpiła do „International Contact Group on Freedom of Religion and Belief”, z kolei w lutym 2020 do Sojuszu na rzecz wolności religii. Działania w strukturze MSZ w sierpniu 2019 rozpoczął Pełnomocnik Ministra Spraw Zagranicznych ds. wolności religijnej.

W listopadzie br. Polska będzie gospodarzem trzeciej edycji Międzynarodowej Konferencji na rzecz wolności religii lub przekonań. W ubiegłych latach wydarzenie to odbywało się w Waszyngtonie.

KAI: W krajach muzułmańskich istnieje ścisły związek między religią, kulturą i polityką. Na ile rozmowy z władzami tych państw mogą wpłynąć na poprawę sytuacji mniejszości religijnych np. polskich chrześcijan w Arabii Saudyjskiej?

– Wolność religii i wyznania jest nierozerwalnie związana z wolnością słowa i innymi prawami człowieka. Jest to jeden z priorytetowych dla mnie obszarów polskiej polityki zagranicznej.

W celu dokładnej oceny skali problemu dyskryminacji chrześcijan oraz muzułmanów – dwóch grup najsilniej prześladowanych, korzystamy z ocen naszych placówek. Monitorujemy i analizujemy dostępne raporty międzynarodowych instytucji i organizacji pozarządowych.

W ciągu dekady 2007-2017, w skali globalnej wzrosły zarówno rządowe ograniczenia, wrogość, przemoc społeczna oraz zintensyfikowało się zjawisko mowy nienawiści wobec mniejszości religijnych. Badania przeprowadzone w 2019 r. przez bezpartyjny think-thank Pew Research Center wyspecjalizowany m.in. w badaniach dot. nietolerancji religijnej przywołuje konkretne dane – w 2017 r. 83 kraje na świecie tj. 42% doświadczyły wysokiego lub bardzo wysokiego poziomu ogólnych ograniczeń w sferze religii, spowodowanych działaniami rządu, osób prywatnych lub organizacji.

W przypadku Arabii Saudyjskiej polskie służby dyplomatyczno-konsularne w Rijadzie nie odnotowały żadnych zgłoszeń od chrześcijańskich mniejszości polskiego obywatelstwa, ani od innych Polaków mieszkających w Arabii Saudyjskiej, dotyczących naruszeń ich praw w zakresie wyznawanej religii. Należy podkreślić, iż większość Polaków zamieszkujących Królestwo Arabii Saudyjskiej to pracownicy kontraktowi krótkoterminowi. Polonia sensu stricto jest niewielka i są to głównie pojedyncze przypadki małżonków obywateli saudyjskich.

KAI: Czy prześladowania ze względu na przekonania religijne mają dziś miejsce w także w krajach o wielowiekowej tradycji chrześcijańskiej? Chodzi nam o kraje Europy, w których kwestie obrony życia czy obecności symboli religijnych w miejscach publicznych są kwestionowane lub traktowane wyłącznie jako sprawa prywatna.

– Chrześcijanie są najbardziej prześladowaną grupą religijną na świecie. Stosowane wobec nich metody represji różnią się w zależności od kraju i obejmują m.in. sankcje karne, w tym orzeczenie kary pozbawienia wolności, utratę nieruchomości i majątku, stosowanie tortur fizycznych, gwałt, czy pozbawienie życia.

Zgodnie z danymi chrześcijańskiej organizacji Open Doors USA, od 28 lat publikującej corocznie „Światowy Indeks Prześladowań – World Watch List”, wskazujący 50 państw, w których na największą skalę dochodzi do prześladowań chrześcijan, w 2020 roku, na 2,48 miliarda chrześcijan na świecie, 260 milionów doświadczyło prześladowań. Wskaźnik ten przyjmuje niestety stałą tendencję wzrostową. Chrześcijańskie wspólnoty są szczególnie prześladowane w wybranych krajach Afryki, Azji i Bliskiego Wschodu.

Mimo wszystko, zarówno w kontekście globalnym, jak i europejskim, musimy pamiętać, że to na państwach i ich rządach spoczywa obowiązek zapewnienia ochrony swoich obywateli, ich praw i wolności. Dlatego tak ważne z naszego punktu widzenia jest stwarzanie warunków do prowadzenia dialogu międzykulturowego i międzyreligijnego, które są potężnymi środkami zwiększania świadomości, pojednania i tolerancji, a także zapobiegania konfliktom i zmniejszania eskalacji przemocy.

KAI: Niedawno zapadła w Komisji Europejskiej decyzja o odnowieniu funkcji specjalnego wysłannika ds. promocji wolności religijnej i przekonań poza granicami Unii Europejskiej. Czy widzi Pan potrzebę skoordynowania działań polskiej dyplomacji w tym zakresie z polityką zagraniczną Unii Europejskiej?

– Polska była jednym z krajów aktywnie zabiegających o przywrócenie mandatu w ramach nowopowstałej komisji. Współpraca i koordynacja ze Specjalnym Wysłannikiem jest w naszej ocenie niezbędna. I mogę z pełnym przekonaniem powiedzieć, że jest faktycznie realizowana.

Mandat Specjalnego Wysłannika UE ds. wolności religii lub wyznania poza UE został ustanowiony w maju 2016 przez ówczesnego przewodniczącego Komisji Europejskiej, Jean-Claude’a Junckera z poparciem Parlamentu Europejskiego. Nowa Komisja w lipcu tego roku potwierdziła wolę odnowienia tej funkcji. Specjalny wysłannik będzie najprawdopodobniej uzupełniał działania Specjalnego Przedstawiciela ds. Praw Człowieka Eamona Gilmore’a.

Unia pozostaje bardzo aktywna i zaangażowana w problematykę praw człowieka, w tym wolności religii i przekonań. Już w 2013 Rada Europejska przyjęła Wytyczne UE ws. wolności religii lub wyznania. Tym samym Unia potwierdziła swoje przywiązanie do wolności religijnych i zobowiązanie do ich promowania w państwach trzecich, instytucjach międzynarodowych oraz w kontaktach ze społeczeństwem obywatelskim, wykorzystując do tego dostępne instrumenty polityki zagranicznej.

UE przedstawia co roku na forum Zgromadzenia Ogólnego ONZ oraz Rady Praw Człowieka projekt rezolucji nt. wolności religii lub przekonań. Rezolucja ta m.in. przedłuża mandat Specjalnego Sprawozdawcy ONZ.

Aktualnie trwają prace nad nowym planem działania UE w zakresie praw człowieka i demokracji na lata 2020–2024. Polska bardzo zabiega, aby problematyka wolności religii lub przekonań stała się jednym z unijnych priorytetów.

KAI: Stany Zjednoczone utworzyły Międzynarodowy Sojusz Wolności Religii. Na czym polega jego działalność? Jak Polska może włączyć się w tę inicjatywę?

– Jako aktywny uczestnik międzynarodowej debaty dotyczącej praw mniejszości religijnych Polska przystąpiła w ostatnim czasie do tej inicjatywy, której zamierzeniem jest poszukiwanie praktycznych i wymiernych narzędzi upowszechniania wiedzy na temat różnorodności religijnej i wolności religii lub wyznania oraz promowania tolerancji ze względu na różnice kulturowe i religijne.

Sojusz na rzecz wolności religii, którego Polska jest członkiem od lutego 2020, jest inicjatywą międzynarodową, która ma służyć szerokiej mobilizacji i podnoszeniu świadomości dotyczącej skali prześladowań na tle religii lub wyznania na świecie. Jednocześnie, działając jako dopełnienie istniejącego dorobku i instrumentów prawno-człowieczych, ma wspierać wysiłki służące zapewnieniu wolności religijnej na całym świecie.

Ze względu na przyjęte metody pracy i dzięki reprezentacji krajów ze wszystkich kontynentów Sojusz wykorzystuje w bardzo pragmatyczny i mierzalny sposób, z jednej strony siłę płynącą z bilateralnych relacji, z drugiej zaś czerpie z obszarów szczególnej specjalizacji członków.

W swoich działaniach Sojusz wykorzystuje najbardziej sprawdzone narzędzia i kanały, wśród nich media społecznościowe, wspólne démarche, wspieranie Specjalnego Sprawozdawcy ONZ ds. wolności religii lub wyznania, współpracę na forum ONZ czy też wspólne misje lub wydarzenia, współpracę ze wspólnotami religijnymi i organizacjami pozarządowymi.

KAI: Niejednokrotnie międzynarodową walkę z prześladowaniami religijnymi blokują interesy gospodarcze z państwem prześladującym. Jakimi środkami dysponujemy, by wywierać nacisk na panujące tam reżimy?

– Polska na arenie międzynarodowej zawsze opowiadała się za przestrzeganiem prawa międzynarodowego, w tym praw człowieka i ten aspekt podnosimy wielokrotnie także przy odpowiedzi społeczności międzynarodowej na prześladowania religijne.

Działając wspólnie mamy szanse na zapewnienie odpowiedniej skuteczności i dlatego współdziałamy z organizacjami międzynarodowymi. Poprzez dyplomację wielostronną nasz głos jest odpowiednio wzmocniony i skuteczny.

Na forum UE od pewnego czasu toczą się dyskusje nad powiązaniem reżimu sankcyjnego z przestrzeganiem praw człowieka i międzynarodowego prawa humanitarnego i w naszej ocenie jest to właściwy kierunek.

KAI: W państwach, gdzie dochodzi do prześladowań na tle religijnym pracuje wielu polskich misjonarzy. Czy także oni mogą liczyć na pomoc polskiej dyplomacji?

– Misjonarze są zaufanym i solidnym partnerem MSZ we wdrażaniu projektów pomocowych. Dzięki bogatej wiedzy i doświadczeniu zdobywanym w codziennych kontaktach z lokalnymi społecznościami, poznawaniu ich zwyczajów i sposobu podejścia do życia, mają oni możliwość udzielania bezpośredniego i efektywnego wsparcia najbardziej potrzebującym. W efekcie wiele działań rozwojowych, szczególnie w krajach afrykańskich, jest realizowanych przy współudziale misjonarzy. Zgodnie z zapisami Ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, osoby prawne i jednostki organizacyjne działające na podstawie przepisów o stosunku państwa do kościoła i związków wyznaniowych, mogą także ubiegać się o dofinansowanie projektów, biorąc udział w konkursach dotacyjnych MSZ.

Ośrodki misyjne aktywnie angażują się w projekty realizowane w ramach konkursu wolontariackiego. Ważne są baza noclegowa i pomoc logistyczna, jakie mogą zaoferować potencjalnym wolontariuszom, a także stała opieka i doradztwo na miejscu. Organizacje wyznaniowe to również istotni partnerzy dla polskich placówek w krajach rozwijających się, które angażują się w przedsięwzięcia na rzecz lokalnych społeczności. Dofinansowywane przez placówki projekty przyczyniają się do poprawy sytuacji ubogich i grup społecznych zagrożonych wykluczeniem.