Wiara i praktyki religijne robotników 1989-2019

Zdecydowana większość polskich robotników wykwalifikowanych i niewykwalifikowanych jest wierząca, wzrasta jednak odsetek osób niewierzących a spada tych głęboko wierzących. Systematycznie zmniejsza się też frekwencja obu grup na niedzielnej mszy. W 1992 r. było to 57-58% ogółu kategorii, a w 2019 już tylko 35-37% – wynika z najnowszego przeglądowego badania CBOS.

Przeglądowe badania realizowane przez Centrum Badania Opinii Społecznej od początku lat 90. stanowią nie tylko wgląd w opinie Polaków na temat aktualnych kwestii społecznych, ale także źródło wiedzy na temat zmian struktury społeczno-ekonomicznej społeczeństwa. Dane zebrane z 30 lat badań pozwalają na stworzenie unikalnego portretu socjologicznego wybranych grup ludności. Najnowszy raport CBOS dotyczył robotników wykwalifikowanych i niewykwalifikowanych w latach 1989-2019.

Ta pierwsza grupa obejmuje robotników wykwalifikowanych i brygadzistów zatrudnionych poza rolnictwem i leśnictwem. Robotnicy niewykwalifikowani zaś to pracownicy wykonujący prace proste zatrudnieni poza rolnictwem i leśnictwem, w tym sprzątaczki, dozorcy i robotnicy pomocniczy.

Robotnicy wykwalifikowani

Udział robotników wykwalifikowanych w grupie ogółu badanych spadł z 18% w 1989 r. do 12% w 2019.

Zdecydowaną większość tej grupy stanowią mężczyźni (75% w 2019, podczas gdy wśród ogółu badanych jest 47% mężczyzn). Udział kobiet w ciągu ostatnich 30 lat wahał się między 17% a 25% i choć w 2019 r. odsetek pań był wyższy (25%) niż w 1989 (17%), trudno mówić o trendzie feminizacji grupy robotników wykwalifikowanych. Chodzi raczej o niewielkie fluktuacje udziału kobiet i mężczyzn.

Zdecydowana ich większość jest wierząca. Od 1992 r. co najmniej 90% deklaruje się jako wierzący. Zauważalny jest jednak wzrost odsetka osób niewierzących i spadek głęboko wierzących. W 1992 r. udział głęboko wierzących wyniósł 15%, w 2000 – 6%, a w 2019 – 4%.

Odsetek całkowicie niewierzących przez 30 lat niemal się nie zmienił, w 1992 r. wyniósł 2%, w latach 1998–2007 kilkakrotnie spadał poniżej 1%, w roku 2019 znów wyniósł 2%. Wzrósł odsetek deklarujących się jako „raczej niewierzący”, z 2% w 1992 roku do 4% w roku 2019.

W ciągu ostatnich 30 lat wśród robotników wykwalifikowanych zauważalny jest spadek częstości udziału w praktykach religijnych. Pozostaje on jednak wysoki – aż do 2015 r. co najmniej 40% robotników uczestniczyło w nabożeństwach co najmniej raz w tygodniu.

Wśród robotników wykwalifikowanych systematycznie rośnie odsetek osób niebiorących udziału w praktykach religijnych. W 1992 r. było to 7% spośród nich, w 2010 już 11%, a w 2019 r. rekordowe 15%. Spada też odsetek uczestniczących w nabożeństwach co najmniej kilka razy w tygodniu (1992 – 7%, w poł. lat 90. 3%-4%, w 2019 – 2%).

CBOS wskazuje, że istotną z punktu widzenia dominującego w Polsce katolicyzmu wydaje się kategoria „raz w tygodniu”, która może obejmować osoby uczestniczące w coniedzielnych nabożeństwach. W 1992 r. zaliczało się do niej 57% robotników wykwalifikowanych, w 2003 r. już poniżej 50%, w 2014 poniżej 40%, a w 2019 – 35%.

W porównaniu do ogółu badanych robotnicy wykwalifikowani uczestniczą w praktykach religijnych zauważalnie rzadziej. Odsetki robotników z tej grupy uczestniczących w nabożeństwach kilka razy w tygodniu są nawet dwukrotnie niższe niż wśród ogółu badanych, podobnie odsetki uczestniczących raz w tygodniu są 3–5 pkt. procentowych niższe. Kierunek zmian pod względem częstości udziału w przypadku robotników wykwalifikowanych jest jednak podobny jak w populacji ogólnej.

Robotnicy niewykwalifikowani

Robotnicy niewykwalifikowani w 2019 r. stanowili 3% badanych. Jeszcze w 1989 r. ich udział wynosił 8%, ale dwa lata później spadł już do 5% i w kolejnych latach nie przekroczył tej wartości.

Udział kobiet i mężczyzn wśród robotników niewykwalifikowanych ulegał dużym zmianom. W 1989 r. kobiety stanowiły 59% tej grupy, a więc była ona o wiele bardziej sfeminizowana niż robotnicy wykwalifikowani (17% kobiet). W kolejnych latach udział kobiet gwałtownie spadał. W 2019 r. wyniósł 48%.

Wśród robotników niewykwalifikowanych zdecydowana większość jest wierząca. Podobnie jak w pozostałych analizowanych grupach, udział głęboko wierzących gwałtownie spadł między 1992 a 1994 r.

W tej grupie spadek udziału osób głęboko wierzących poniżej 10% nastąpił jednak dopiero w 1995 r. Na początku lat 90. robotnicy niewykwalifikowani byli bowiem wyraźnie bardziej wierzący niż wykwalifikowani, choć nie tak jak ogół badanych. W 1992 r. 20% robotników niewykwalifikowanych określało się jako głęboko wierzący, 76% jako wierzący, 3% jako raczej niewierzący, a 1% – całkowicie niewierzący. Do 2019 r. zdecydowanie ubyło w tej grupie badanych osób głęboko wierzących (4%), a przybyło wierzących (90%). Raczej niewierzących w 2019 r. było 5%, a całkowicie niewierzących – 1%.

Podobnie jak w przypadku pozostałych analizowanych grup, w ciągu ostatnich 30 lat wśród robotników niewykwalifikowanych zauważalny jest spadek częstości udziału w praktykach religijnych. W 1992 r. 7% robotników niewykwalifikowanych brało udział w nabożeństwach kilka razy w tygodniu, 58% raz w tygodniu, 26% kilka razy w roku, a 8% w ogóle w nich nie uczestniczyło.

Do 2019 r. spadły odsetki uczestniczących w spotkaniach religijnych kilka razy w tygodniu (do 2%) i raz w tygodniu (do 37%). Do 18% wzrosły deklaracje praktykujących 1–2 razy w miesiącu (18% w 2019). Niewielkiej zmianie uległ odsetek robotników niewykwalifikowanych biorących udział w praktykach religijnych kilka razy w roku (24%), znacząco zaś wzrósł odsetek nieuczestniczących w nich w ogóle (do 19%).

Robotnicy niewykwalifikowani rzadziej biorą udział w praktykach religijnych. Odsetek w ogóle w nich nieuczestniczących wśród robotników niewykwalifikowanych długo pozostawał na poziomie podobnym jak w pozostałych dwóch badanych grupach, jednak w ostatnich latach wyraźnie wzrósł.

Przez długi czas wśród robotników niewykwalifikowanych odsetek uczestniczących w praktykach raz w tygodniu był nawet wyższy niż wśród robotników wykwalifikowanych.

Oprócz stosunku do wiary i uczestnictwa w praktykach religijnych raport zawierał analizę takich kategorii, jak wykształcenie, miejsce zamieszkania, ocena warunków materialnych w gospodarstwie domowym, zainteresowanie polityką, poglądy polityczne, ocena bieżącej sytuacji w kraju i poparcie członkostwa Polski w Unii Europejskiej.

Wyniki uzyskano poprzez zsumowanie odpowiedzi ze wszystkich badań w danym roku. Ogółem uwzględniono 363 badania z lat 1989–2019 (7 badań z 1989 roku, po 11 badań z lat 1990-1992 i 1994, po 12 badań z 1993 i od 1995 r.). Niektóre pytania mogły obejmować okres krótszy niż lata 1989-2019.