Podsumowanie 387. zebrania plenarnego Konferencji Episkopatu Polski

Wyzwania duszpasterskie Kościoła w Polsce były głównym tematem zakończonego dziś 387. zebrania plenarnego Episkopatu Polski, które odbyło się 5 i 6 października w Łodzi i Pabianicach. Po raz pierwszy biskupi omawiali różne problemy w grupach problemowych, poświęconych m. in. strategii wobec pandemii, przemianom kulturowym, obecności Kościoła w sferze społeczno-politycznej czy komunikacji medialnej.

Tuż przed obradami odbyła się polska prezentacja encykliki społecznej Franciszka „Fratelli tutti”, poświęconej powszechnemu braterstwu. W liście do papieża biskupi wyrazili Ojcu Świętemu wdzięczność za ten dokument i zadeklarowali: “Razem z naszymi wiernymi pragniemy wychodzić z cienia zamkniętego świata i tworzyć nowy styl życia w duchu Ewangelii” .

Pierwszy dzień obrad poświęcono głównie dyskusjom w pięciu grupach tematycznych. Drugiego dnia obrad relatorzy pięciu grup zdali sprawozdanie wszystkim biskupom. Ma to pomóc w wyznaczeniu kierunku pracy duszpasterskiej dla całego Kościoła w Polsce w poszczególnych dziedzinach. Rzecznik KEP ks. Leszek Gęsiak powiedział, że biskupi zdecydowanie opowiedzieli się za kontynuowaniem takiej formuły na kolejnych zebraniach.

Duszpasterstwo w czasie i po pandemii

Podczas jednego ze spotkań w grupach, biskupi dzielili się swoimi doświadczeniami związanymi z zaskakującym dla wszystkich doświadczeniem pandemii. Punktem wyjścia do dyskusji był dokument Papieskiej Akademii Życia z marca br., poświęcony pandemii i powszechnemu braterstwu. Biskupi mówili o staraniach o to, by godzić wskazania służb sanitarnych z życiem duszpasterskim, a więc by dbając o bezpieczeństwo wiernych zachować to, co jest misją Kościoła, troskę o zbawienie dusz.

Ks. Roman Chromy, moderator spotkania, powiedział KAI, że wyzwaniem dla Kościoła w Polsce jest ujawniony w ostatnich miesiącach podział wśród wiernych wokół form przyjmowania Komunii św.

Biskupi byli zgodni co do tego, że taka sytuacja stanowi wyzwanie do budzenia katechezy formacyjnej, i to skierowanej nie tylko do dzieci i młodzieży ale nade wszystko katechezy dorosłych – powiedział po spotkaniu sekretarz Komisji Duszpasterskiej KEP.

Jednocześnie wyraził ubolewanie, że niektóre środowiska Kościoła z dystansem przyjęły wczorajsze oświadczenie Komisji liturgicznej Episkopatu o tym, że komunia na rękę nie jest profanacją.

Zdaniem duchownego, na doświadczenie pandemii można też spojrzeć pozytywnie, co brzmi nieco paradoksalnie. „Sytuacje graniczne ze swojej natury mają to do siebie, że dają do myślenia, dlatego uważam, że potrzebujemy sytuacji granicznych, żeby się ożywić i odczytywać teologię w danym kontekście, ‘wystawioną’ na próbę czasu” – ocenił duchowny.

Przemiany kulturowe i reforma Kościoła

O Kościele w Polsce wobec przemian kulturowych dyskutowali biskupi w grupie moderowanej przez ks. prof. Jerzego Szymika. Podstawą dyskusji był krótki tekst ks. Josepha Ratzingera, pochodzący z 1965 roku, a dotyczący o prawdziwej i fałszywej odnowy Kościoła.

Jedna z dróg, wyznaczona przez faryzeuszy, polega na radykalnej wierności literze. „Ks. Ratzinger mówi o czymś w rodzaju twardego konserwatyzmu, który się nie liczy się ze zmieniającymi się czasami” – wskazywał KAI po spotkaniu ks. Szymik. Z kolei droga saducejska to taka, którą ks. Ratzinger określa jako drogę liberalną: robimy wszystko aby się upodobnić do naszego czasu i w ten sposób idziemy „z postępem”. Obie drogi późniejszy papież określa jako fałszywe.

Prawdziwa odnowa Kościoła wiedzie tylko poprzez głęboki i zażyły związek Bogiem – mówił ks. prof. Szymik. Jeżeli odnowy pragnie dokonać ktoś, kto zachowuje taką postawę, to odnajdzie właściwe rozwiązanie. Nie zwalnia nas to od stawiania sobie pytań praktycznych, ale ta praktyka na pewno będzie dobra, jeśli zadbamy o więź z Bogiem – wskazywał teolog.

Kościół w strefie społeczno-politycznej

Przekonanie, że „żadna partia nie reprezentuje Kościoła jest prawdziwe i należy je często powtarzać także w dzisiejszej, polskiej sytuacji” wyrażono podczas spotkania poświęconego obecności Kościoła w sferze społeczno-politycznej.

Podstawą dyskusji animowanej przez ks. prof. Piotra Mazurkiewicza z UKSW była „Nota doktrynalna Kongregacji Nauki Wiary o niektórych aspektach działalności i postępowania katolików w życiu politycznym” z 2002 r.

W dyskusji pojawił się m.in. wątek silnej obecności praw wierzących w polskiej Konstytucji, która pod tym względem – jak zaznaczył ks. Mazurkiewicz – szanuje tożsamość wierzących i wolność jej wyrażania w przestrzeni publicznej. Podkreślano, że nieraz sami wierzący a nawet Kościół zbyt słabo się do tych praw odwołuje.

Zauważano, że Kościół musi się bronić w sytuacji, kiedy władza polityczna próbuje instrumentować religię i korzystać z autorytetu Kościoła dla własnych korzyści. Bywają też sytuacje, kiedy środowiska antyklerykalne instrumentalizują Kościół, wykorzystują jego krytykę dla cementowania własnego elektoratu.

Kościół i media

Biskupom zależy na tym, aby komunikat płynący z Kościoła był dobry, prawdziwy, uczciwy, ale też zachęcający do tego, aby Kościół stał się ludziom bliższy – powiedział KAI rzecznik Episkopatu Polski ks. Leszek Gęsiak SJ po spotkaniu grupy dyskutującej o komunikacji medialnej Kościoła.

Spotkanie pokazało, że biskupi nie są dziś zadowoleni z obecnego stanu komunikowania się Kościoła na zewnątrz, zarówno w stosunku do ludzi wierzących, jak i osób, które są poza Kościołem, ale które przecież, jak zaznaczył rzecznik KEP, mogą z tych mediów korzystać.

W opinii rzecznika KEP, skoro z mediów świeckich korzystają osoby wierzące, to dlaczego w mediach niezwiązanych z Kościołem nie mogłyby się pojawiać pozytywne informacje o funkcjonowaniu Kościoła? – Księża biskupi zastanawiali się, jak udrożnić ten kanał pozytywnej informacji o Kościele, tak aby odejść od zalewu informacji tylko negatywnych – powiedział.

Duszpasterstwo parafialne

Wydana przez Kongregację ds. Duchowieństwa instrukcja „Nawrócenie duszpasterskie wspólnoty parafialnej w służbie misji ewangelizacyjnej Kościoła” stanowiła punkt wyjścia w spotkaniu nt. „Duszpasterstwa parafialnego w kontekście przemian”. Rozmowę moderował ks. dr Wiesław Kamiński, dyrektor Wydziału Duszpasterskiego Archidiecezji Łódzkiej.

Biskupi podkreślali, że bardzo zależy im, aby rady duszpasterskie miały wpływ na konkretne działania parafii. Wszyscy mają bowiem angażować się w dzieło ewangelizacji. Jedną z ważnych form kontaktu duszpasterskiego jest wizyta kolędowa, która nie może jednak ograniczać się jedynie do pospiesznego spotkania, kojarzonego niekiedy jedynie z potrzebą złożenia ofiary na Kościół. Trzeba ją tak przemyśleć, by nie ograniczała się do stereotypowych pytań, lecz dotyczyła spraw wiary.

Biskupi zdają sobie sprawę, że pandemia koronawirusa wpłynęła znacznie na spadek uczestników niedzielnej Mszy św., zwłaszcza tych, którzy chodzili do kościoła ze względów kulturowych, tradycyjnych. Także i w tym kontekście trzeba postawić pytanie, co zrobić aby dotrzeć do tych osób, do których nie dotrze ksiądz – zaznaczył ks. Kamiński.

Oczyszczenie szeregów

O konieczności prawidłowego, zgodnego z normami prawa kanonicznego i karnego załatwiania wszystkich spraw dotyczących wykorzystywania seksualnego małoletnich przez niektórych duchownych mówił biskupom Koordynator KEP ds. Ochrony Dzieci i Młodzieży, o. Adam Żak SJ.

Jezuita zwrócił uwagę, że jeśli Kościół, zgodnie z poleceniem Jana Pawła II z 2002 roku chce, aby jego głos w sprawie wartości ludzkiej miłości, seksualności, rodziny, wychowania był słyszalny, to musi zadbać o oczyszczenie we własnych szeregach.

W wypowiedzi dla KAI duchowny przypomniał, że stosunkowo niewielki procent sprawców przestępstw wykorzystywania seksualnego stanowią pedofile czy efebofile, czyli osoby o zaburzonej preferencji seksualnej. Natomiast badania wskazują jednoznacznie, że są to osoby niedojrzałe. W związku z tym wybór i dopuszczenie kandydatów do kapłaństwa, pomoc im na drodze integracji psychoseksualnej, także dynamicznego wzrostu w dojrzałości ludzkiej to program pracy, który jest w stanie pomóc, aby Kościół, ale także inne przestrzenie życia były dla dzieci i małoletnich bezpieczne.

Profesjonalizacja poradni rodzinnych

Przewodniczący Rady KEP ds. Rodziny bp Wiesław Śmigiel prosił podczas obrad, aby w swoim nauczaniu duszpasterze nie skupiali się wyłącznie na problemach i kryzysach rodzin ale ukazywali pozytywy, wskazując na piękno życia małżeńskiego. „Przecież dla wielu ludzi małżeństwo oparte na łasce sakramentalnej jest nie tylko drogą do zbawienia ale źródłem szczęścia w znaczeniu ogólnoludzkim” – zaznaczył duchowny.

Podczas konferencji wskazywano na coraz lepszą markę katolickich poradni rodzinnych – zgłasza się do nich o 40 proc. więcej osób niż przed rokiem. W całej Polsce działa około 120 takich placówek. Dyrektor Krajowego Ośrodka Duszpasterstwa Rodzin, ks. Przemysław Drąg poinformował KAI, że trwają prace nad strategią uruchomienia sieci coraz bardziej profesjonalnych poradni. Specjalistyczne placówki oferują pomoc prawników, psychologów, księży, terapeutów uzależnień, seksuologów. Najczęstsze problemy, z którymi zgłaszają się osoby szukające porady dotyczą uzależnień dorosłych i dzieci oraz brak komunikacji.

„Powoli odchodzimy od małych poradni parafialnych, w których było praktycznie tylko szkolenie narzeczonych na rzecz poradni większych, systemowych, bardziej profesjonalnych” – powiedział duchowny. Taka placówka będzie oferowała szeroki wachlarz różnych specjalizacji.

Za kilka tygodni KODR roześle do wszystkich diecezjalnych duszpasterzy rodzin projekt strategii działania. W ciągu kilku miesięcy, po zebraniu uwag, powstanie stosowne opracowanie.

Formacja w seminariach

Biskupi przyjęli plan dalszej pracy środowisk zaangażowanych w formację w seminariach duchownych po tym, jak Stolica Apostolska zatwierdzi poświęcony tej kwestii dokument „Ratio institutionis sacerdotalis pro Polonia”. Mają m.in. zostać znowelizowane statuty i regulaminy seminariów duchownych, powstaną projekty pracy wychowawczej z klerykami a rektorzy seminariów będą dokonywać corocznego przeglądu funkcjonowania nowych zasad.

Wyznaczono sześć kierunków dalszej. Są to: propagowanie ducha dokumentu, dopracowanie kwestii szczegółowych co do etapów formacji, takich jak okres propedeutyczny i okres pastoralny oraz m.in. udoskonalenie kryteriów rozeznawania; tworzenie dokumentów aplikujących nowe zasady formacji kleryków na poziomie lokalnym (nowelizacja statutów i regulaminów seminariów duchownych oraz projekty formacyjne), a także formacja nowych przełożonych i wykładowców w tychże seminariach.

Zasadnicza idea towarzysząca formacji przyszłych księży zakłada, aby formować „uczniów misjonarzy, «zakochanych» w Nauczycielu, pasterzy «o zapachu owiec», którzy żyją pośród nich, aby im służyć i nieść im Boże miłosierdzie. Dlatego jest konieczne, aby każdy kapłan zawsze czuł się uczniem w drodze, stale potrzebującym całościowej formacji, rozumianej jako ciągłe upodabnianie się do Chrystusa”.

W konsekwencji prezbiterzy mają być gotowi do ewangelicznego stylu życia jako uczniowie Jezusa i do podjęcia misji apostołów we współczesnym świecie.

Nowością „Ratio pro Polonia” jest uwrażliwianie przyszłych kapłanów na problem wykorzystywania seksualnego małoletnich. Dlatego na etapie przyjmowania kandydata do seminarium lub instytutu życia konsekrowanego konieczne jest wstępne rozeznanie jego dojrzałości psychoseksualnej oraz ewentualnych trudności czy zaburzeń w tej materii.

Status nauk o rodzinie i biblistyki

Rada Naukowa Konferencji Episkopatu chciałaby, aby nauki o rodzinie oraz biblistyka zostały uznane za dyscypliny naukowe uznawane w polskim systemie prawnym przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego – poinformował abp Marek Jędraszewski, przewodniczący tejże rady.

Dodał, że istnieje także konieczność wyjaśnienia statusu licencjatów nadawanych przez uczelnie kościelne. W odróżnieniu od licencjatów na uczelniach państwowych nie są one bowiem uznawane przez państwo.
Wyjaśnił, że w ramach nauk kościelnych licencjat jest stopniem pośrednim pomiędzy magisterium a doktoratem, natomiast czegoś takiego nie ma w prawie państwowym. Stąd pojawiają się problemy związane m. in. ze stypendiami dla tych studentów, którzy powinni na katolickiej uczelni najpierw uzyskać licencjat, po to, żeby móc rozpocząć studia doktoranckie.

Prezentacja encykliki

Tuż przed rozpoczęciem obrad odbyła się polska prezentacja encykliki społecznej papieża Franciszka „Fratelli tutti”, poświęconej powszechnemu braterstwu. Podczas spotkania przygotowanego przez KAI i Biuro Prasowe KEP wskazywano abp Stanisław Gądecki przedstawił zawartą w encyklice koncepcję braterstwa, opierającą się na świadomości, że wszyscy jesteśmy dziećmi Boga.

Przewodniczący KEP podkreślił, że papież odwołuje się do braterstwa nakreślonego w przypowieści o miłosiernym Samarytaninie. Jest ono skierowane ku temu, kto jest słaby i najbardziej potrzebujący. W krzewieniu i praktykowaniu braterstwa szczególna rola przypada religiom.

Bp Piotr Jarecki wskazał, że papież podkreśla rolę dialogu i zachęca do przebaczenia i pojednania, a jednocześnie pielęgnowania pamięci i wyrzeczenie się zemsty. Podkreśla rolę praw człowieka, w tym migrantów i zachęca do przejścia od konfliktu do pokoju. Encyklika zawiera także stanowcze „nie” dla wojny, „nie” dla kary śmierci i „nie” dla kary absolutnego dożywocia.

Natomiast ks. prof. Piotr Mazurkiewicz zwrócił uwagę, że Ojciec Święty rehabilituje słowo polityka. Zaznaczył, że dla Franciszka charakterystyczne jest pojęcie teologii ludu. Chodzi o prowadzenie polityki nie tylko dla ludu, lecz z ludem. Papież postuluje także, aby z pieniędzy przeznaczanych na zbrojenia utworzyć fundusz na rzecz zniesienia głodu w świecie.

***

Zebranie plenarne było połączone z celebracjami liturgicznymi. W pierwszym dniu obrad biskupi uczcili św. s. Faustynę Kowalską, patronkę Łodzi. Eucharystii w archikatedrze łódzkiej przewodniczył abp Salvatore Pennacchio, nuncjusz apostolski w Polsce.

W drugim dniu obrad biskupi koncelebrowali Mszę św. pod przewodnictwem prymasa Polski abp. Wojciecha Polaka w kościele pw. św. Mateusza w Pabianicach.

Obrady biskupów odbyły się w Łodzi i Pabianicach ze względu na rozpoczynający się niebawem rok 100-lecia powstania diecezji łódzkiej. Podczas spotkania Episkopatu zostały zapowiedziane jubileuszowe obchody, których inauguracja planowana jest w grudniu.

Zaplanowano szereg wydarzeń towarzyszących, jak m.in. koncerty, konferencje i wystawy oraz wydarzenia organizowane przez różne środowiska, jak kapłani i zgromadzenia zakonne, sportowcy czy służba zdrowia.