Kościół w Europie w czasie lockdownu

Kiedy drzwi kościołów w Europie zostały zamknięte podczas pierwszej fali pandemii koronawirusa, wielu biskupów Kościoła było zaskoczonych decyzją władz. Obecnie w wielu krajach jest inaczej: biskupi domagają się, aby świątynie mogły w miarę normalnie funkcjonować pomimo ograniczeń.

Austria

Począwszy od 2 listopada wszedł w życie w Austrii drugi lockdown, który wnosi poważne ograniczenia dla życia kościelnego. W odróżnieniu od pierwszego, kiedy nie odbywały się nabożeństwa z udziałem wiernych i wydarzenia kościelne, teraz „niezbędne podstawowe czynności wiary pozostają możliwe” – wyjaśniła Konferencja Episkopatu. Tak więc otwarte nabożeństwa w kościołach są nadal możliwe z zachowaniem dodatkowych środków ochronnych. Odwołane lub przesunięte na inne terminy są chrzty, pierwsze komunie, bierzmowania i śluby, a także większość wydarzeń kościelnych, takich jak kawiarnia parafialna, kółka biblijne, rekolekcje i imprezy edukacyjne. Dozwolone pozostają również działania charytatywne, takie jak prowadzenie ogrzewanych pomieszczeń dla bezdomnych, wydawanie żywności lub biblioteki parafialne.

Odnośnie odprawiania nabożeństw i sprawowania sakramentów Konferencja Biskupów wydała nowe rozporządzenie ramowe, które obowiązuje od 3 listopada. Najważniejsza zmiana w środkach ochronnych dotyczy zwiększenia minimalnej odległości o 1,5 metra. Ponadto, podobnie jak na ulicy, należy mieć zasłonięte usta i nos. Wyjątki są szczegółowo wymienione.

Podobnie jak podczas poprzedniego lockdownu kościoły są otwarte dla wiernych na osobistą modlitwę. Jednocześnie diecezje oferują pomoce i materiały do praktykowania wiary w prywatnym kręgu jako „Kościół domowy”. Zaleca się też korzystanie z programów i ofert religijnych w radio i telewizji ORF oraz w mediach prywatnych i kościelnych.

Ponadto Konferencja Episkopatu wspólnie z diecezjami opracowała wyjaśnienia, w jakim zakresie i na jakich warunkach możliwe są inne wydarzenia kościelne w czasie lockdownu. Większość tych wydarzeń nie jest możliwa bez fizycznego udziału osób, np. lekcje religii, przygotowania do pierwszej komunii świętej czy bierzmowania. Ale nie trzeba ich z tego powodu odwoływać, „Radzimy wykorzystać wszystkie dostępne i odpowiednie możliwości, jak telefon, wideo, czy rozmowa przez ogrodzenie” – zaleca archidiecezja wiedeńska w swoich wytycznych.

Podobnie jest z innymi wydarzeniami duszpasterskimi w zamkniętych pomieszczeniach, ale także na wolnym powietrzu: rekolekcje, imprezy edukacyjne, grupy modlitewne, kręgi biblijne, mogą się odbywać przy zachowaniu odpowiedniego dystansu między osobami. Zamknięte zostały chętnie uczęszczane przez wiernych kawiarenki parafialne po nabożeństwach, a także jarmarki świąteczne i próby chóru. Do odwołania obowiązuje zakaz organizowania pielgrzymek pieszych.

Belgia

W Belgii nabożeństwa kościelne są zabronione do 13 grudnia, z czym nie zgadzają się biskupi. W przesłaniu z okazji uroczystości Wszystkich Świętych zwrócili uwagę, że życie duchowe i opieka duszpasterska nie ustaną. Pogrzeby są nadal dozwolone, ale tylko z 15 uczestnikami. W ślubach mogą uczestniczyć tylko panna młoda i pan młody, świadkowie i celebrans. Biskupi wezwali, aby drzwi kościołów były otwarte dla wszystkich ludzi, którzy teraz potrzebują pocieszenia i pomocy. Na stronie głównej Konferencji Episkopatu znajduje się lista nabożeństw, które są transmitowane na żywo w radiu, telewizji lub mediach społecznościowych w okresie obowiązywania ograniczeń spowodowanych koronawirusem. Zachęca się wiernych, aby w razie potrzeby wysyłali do biskupów i kapłanów maile, telefonowali, zakładali internetowe grupy modlitewne oraz byli aktywni w mediach społecznościowych.

Czechy

Sytuacja w kościołach czeskich jest stymulowana oceną sytuacji w kraju i zaleceniami rządowymi. Obecnie nie ma możliwości, aby w kościołach przebywały więcej niż dwie osoby. Z tego względu biskupi poszczególnych diecezji zdecydowali o zawieszeniu mszy św. z udziałem wiernych z wyjątkiem pogrzebów. Zalecają jednak utrzymywanie kontaktu duszpasterskiego z wiernymi i w miarę możliwości indywidualną pomoc sakramentalną. Ciekawa jest inicjatywa biskupów, by nie zmarnować ofiarności wiernych w aspekcie misji. Przedostania niedziela października jest niedzielą misyjną i kolekta z tej niedzieli przeznaczona jest na misje. Otóż biskupi zalecają, by proboszczowie według własnej inwencji zebrali pieniądze od wiernych do końca roku. Wiele parafii ma możliwość transmisji mszy św. on line. Nabożeństwa transmituje Telewizja NOE, radio Proglas i telewizja publiczna. Księża na ogół poważnie traktują zarządzenia nie zapominając jednak o posłudze w miarę możliwości.

Francja

Władze Republiki Francuskiej w dekrecie z 29 października zakazały publicznego sprawowania kultu. Jak na razie obowiązuje on do początku grudnia. Episkopat w specjalnym oświadczeniu zaapelował do wiernych, aby to uszanowali. Oświadczenie jest reakcją na decyzję Rady Stanu, która odrzuciła ich apelację, motywując to jedynie względami sanitarnymi. Akt ten, zakazujący sprawowania mszy św. z udziałem wiernych narusza wolność wyznania, która jest jedną z podstawowych wolności w tym kraju – motywował przewodniczący Konferencji Episkopatu Francji, abp Éric de Moulins-Beaufort.

W wydanym 7 listopada oświadczeniu episkopat podkreśla, że będzie czujny wobec wszelkich ograniczeń wolności wyznania w czasie, gdy ze względów bezpieczeństwa władze publiczne chcą wzmocnić nadzór nad wszystkimi religiami. Biskupi ubolewają przede wszystkim nad faktem, że w ten sposób wierni nie mogą uczestniczyć we mszy św., która jest szczytem ich wiary i niezastąpionym spotkaniem z Bogiem i z braćmi. Zaznaczają, że prośba o możliwość uczestniczenia we Mszy św. nie jest roszczeniem kategorycznym: modlitwa Kościoła katolickiego ma charakter powszechny.

Episkopat przypomina, że kościoły pozostają otwarte, są miejscami, w których trzeba przebywać, modlić się, medytować i adorować Pana oraz przyjmować sakramenty, takie jak Sakrament Pojednania. Biskupi zaznaczają, że duchowni mogą prowadzić nadal duszpasterstwo indywidualne. Parafie i wspólnoty muszą też pomagać w pielęgnowaniu życia duchowego wszystkich, także na odległość, towarzysząc dzieciom w ich katechezie, wspierając osoby starsze i odosobnione, służąc ubogim i ludziom w niepewnej sytuacji. Biskupi pamiętają o wiernych, którzy czekali na sakrament chrztu, bierzmowania i małżeństwa.

Hiszpania i Portugalia

W kościołach na terenie Hiszpanii obowiązuje nakaz przestrzegania 1,5-metrowego dystansu pomiędzy wiernymi, a także posiadania masek ochronnych. W każdym z kościołów występuje obowiązek ograniczenia o 1/3 liczby miejsc siedzących w stosunku do ich liczby sprzed 15 marca.

W Portugalii od 14 listopada wejdą w życie nowe restrykcje epidemiczne wprowadzające na terenie 121 powiatów najbardziej dotkniętych Covid-19 zakaz wychodzenia w soboty i niedzielę z domów pomiędzy godzinami 13:00 – 5:00. Oznacza to, że w godzinach tych kościoły mają być zamknięte. W pozostałych z 308 portugalskich powiatów msze św. mogą być organizowane bez obostrzeń. Jedynymi restrykcjami jest konieczność zachowania pomiędzy wiernymi 1,5-metrowego odstępu, a także noszenie na twarzy masek ochronnych. Dodatkowo w całym kraju wciąż obowiązuje zakaz organizowania procesji religijnych.

Irlandia

Biskupi Republiki Irlandii wystosowali protest do premiera Micheála Martina przeciwko zakazowi nabożeństw. Argumentują, że pomimo wszystkich niezbędnych środków zapobiegawczych przeciwko pandemii, jest nie do zaakceptowania, aby wierzący nie mogli gromadzić się na nabożeństwach. Szczególnie w okresie przedświątecznym możliwość odprawiania nabożeństw i modlitwy jest ważnym momentem dla ludzi w trudnych czasach.

Biskupi przypomnieli o tym, co parafie i Caritas robią dla ofiar koronawirusa. Wskazali na procedury (ograniczona liczna wiernych, noszenie maseczek i zachowanie dystansu), które zapobiegają przekształcaniu się nabożeństw w ogniska infekcji. Jednak szef rządu w Dublinie sprzeciwił się stanowisku biskupów i wyjaśnił powody, dla których jego rząd wydał zakaz kultu. Irlandia stała się pierwszym krajem Unii Europejskiej, który 22 października wszedł w drugą fazę pandemii. Jak na razie zakaz ma obowiązywać sześć tygodni, co ma, jak się argumentuje, „uratować” Boże Narodzenie.

Niemcy

Nowe środki w drugiej fali koronawirusa zastosowano na cały listopad w Niemczech. Przewidują m.in., że do końca miesiąca nieczynne będą teatry, opery, kina, sale koncertowe oraz obiekty sportowe. Nieczynne pozostają zakłady gastronomiczne oraz w znacznym stopniu hotele. Na otwartych przestrzeniach może przebywać nie więcej niż 10 osób i to głównie z Zalecane też jest powstrzymanie się od podróży prywatnych i turystycznych. Dla wszystkich przedsiębiorców, którzy z powodu tych restrykcji muszą zamknąć swoją działalność, przewidziane są środki finansowe. Czynne pozostają szkoły, żłobki i przedszkola oraz drobny handel.

Wprowadzone obecnie obostrzenia nie objęły kościołów, synagog i meczetów. „Nie wprowadziliśmy zaostrzeń wobec nabożeństw, jednak przypominamy, że należy bezwzględnie przestrzegać wskazanych zasad higieny”, powiedziała kanclerz Angela Merkel ogłaszając nowy lockdown. Także premier Bawarii Markus Söder wskazał, że wolność wyznawania religii oraz zgromadzeń jest niezwykle wrażliwym i ważnym prawem podstawowym.

Przewodniczący episkopatu w Niemczech, bp Georg Bätzing wyraził wdzięczność za to, że „nabożeństwa kościelne mogą nadal odbywać się zgodnie z obowiązującymi przepisami higieny”. Jednocześnie biskup Limburga zaapelował o ostrożność w obliczu pandemii i o przestrzeganie nowych przepisów także w kontekście kościelnym. Środki te są „konieczne”, jednocześnie potrzebna jest maksymalna osobista odpowiedzialność oraz solidarność miedzy ludźmi.

„Musimy wykorzystać wszystko co w naszej mocy, aby skierować uwagę także na ludzi, których szczególnie dotkną obecnie wprowadzone środki, ponieważ wiele osób odczuje ich skutki gospodarcze i egzystencjalne”, powiedział bp. Bätzing. Z zadowoleniem przyjął fakt, że przepisy uwzględniają możliwość opieki duszpasterskiej w szpitalach i ośrodkach opieki dziennej. Przypomniał jednocześnie o obowiązku w dalszym ciągu przepisowych odstępów między uczestnikami nabożeństw oraz zakrywania ust i nosa.

Wielka Brytania

W Wielkiej Brytanii od 5 listopada nie można wziąć udziału we mszy św. ani nabożeństwie. Zakazane zostały wszelkie spotkania wspólnotowe, za wyjątkiem pogrzebów z udziałem do 30 osób. Kościoły i inne miejsca kultu będzie można otworzyć tylko na modlitwę indywidualną a także w celu sporządzenia relacji przez dziennikarzy i w przypadku, gdy w budynku parafii prowadzone są akcje krwiodawcze, działają przedszkola, lub inne zajęcia dla dzieci czy tzw. banki żywności. We mszy św. i nabożeństwach będzie można uczestniczyć drogą transmisji online. Zasady te mają obowiązywać do 2 grudnia.

W reakcji na zatwierdzenie przez Izbę Gmin drugiego lockdownu episkopat Anglii i Walii nie zrezygnował z tonu krytyki, wskazując przy tym na konieczność przestrzegania rządowych reguł w solidarności z tymi, na których nakładane są ograniczenia mające poważny wpływ na ich życie i źródła utrzymania. W oświadczeniu episkopat m.in. stwierdza: „Ważne jest, aby uznać, że niniejsze przepisy nie stanowią ataku na przekonania religijne. Pokazują jednak fundamentalny brak zrozumienia zasadniczego wkładu wspólnot wyznaniowych w dobrobyt, odporność i zdrowie naszego społeczeństwa”. Biskupi proszą katolików na Wyspach, aby wspierali się w różnych formach aktywności modlitewnej. 21 listopada, wigilię uroczystości Jezusa Chrystusa Króla Wszechświata, episkopat ogłosił narodowym dniem modlitwy o zakończenie pandemii.

Włochy

Obecne obostrzenia we włoskich kościołach są łagodniejsze w porównaniu z tymi wprowadzonymi wczesną wiosną, podczas pierwszej fali pandemii COVID-19, kiedy świątynie były otwarte jedynie dla modlitwy indywidualnej, bez możliwości sprawowania Mszy św. i nabożeństw, a w najtrudniejszym momencie lockdownu można było do nich przychodzić jedynie przy okazji uzasadnionego autocertyfikatem pilnego wyjścia z domu.

Obecnie, na podstawie najnowszego rozporządzenia z 3 listopada, Włochy są podzielone na trzy strefy: żółtą, pomarańczową i czerwoną – odpowiednio do rozwoju pandemii w poszczególnych regionach. We wszystkich strefach zasady uczestniczenia w nabożeństwach i sprawowania ich nie zmieniły się w stosunku do poprzednich wytycznych. Wierni muszą przebywać w świątyni w odległości 2 m., odpowiedni dystans muszą zachowywać także osoby pełniące służbę liturgiczną oraz np. członkowie chórów. Szafarze Komunii Świętej oraz koncelebransi nie mają obowiązku noszenia rękawiczek, muszą jednak dezynfekować ręce przed rozpoczęciem udzielania Komunii św. wiernym.

Wierni, oprócz zajmowania miejsc wyznaczonych w kościele, mają też obowiązek noszenia maseczki i dezynfekcji rąk. Komunię św. należy przyjmować do rąk, a do Sakramentu Pojednania przystępować z zachowaniem stosownego dystansu i zasad bezpieczeństwa.

Do kościoła nie mogą przychodzić osoby, wykazujące jakiekolwiek symptomy choroby dróg oddechowych, ból głowy, podwyższoną gorączkę i inne niepokojące objawy. Liczba miejsc w kościołach a także najważniejsze zasady bezpieczeństwa sanitarnego są opisane na specjalnych ujednoliconych plakatach na drzwiach świątyń. W wielu kościołach posługują też wolontariusze, którzy kierują ruchem i udzielają ewentualnych dodatkowych informacji.

Do wielu świątyń powróciły typowe dla Włoch gazetki, dystrybuowane podczas każdej niedzielnej Eucharystii, zawierające czytania liturgiczne, rozważanie i najważniejsze części stałe Mszy św. Zalecane jest jednak nie pozostawianie ich po Mszy w świątyni. W niektórych kościołach zbierana jest taca, w innych ustawione są specjalne puszki bądź koszyki, albo udostępnione numery konta bankowego parafii z prośbą o składanie ofiar. Kropielnice wciąż pozostają puste. Poruszenie w mediach wywołało pojawienie się w niektórych sklepach z szatami liturgicznymi maseczek dla celebransów, przygotowanych w kolorze szat liturgicznych a także pojedyncze przykłady automatycznych dystrybutorów z wodą święconą.

W świetle najnowszych przepisów, mieszkańcy regionów objętych tzw. „czerwoną strefą” (Lombardia, Piemont, Dolina Aosty i Kalabria) muszą posiadać autocertyfikat, udając się o do kościoła i wybierać świątynie w pobliżu miejsc zamieszkania. W całym kraju katecheza i przygotowanie do sakramentów coraz częściej odbywa się w formie zdalnej, przy użyciu nowych technologii i w oparciu o najnowsze wytyczne katechetyczne, dostosowane do aktualnej sytuacji. Każdy kolejny dekret komisji rządowo-technicznej jest też komentowany przez Konferencję Episkopatu Włoch. Włoscy biskupi zachęcają też wiernych do modlitwy w intencji wszystkich chorych – w tych dniach zwłaszcza przewodniczącego episkopatu kard. Gualtiera Bassettiego, który z powodu zakażenia koronawirusem przebywa w szpitalu.