Dialog z judaizmem prowadzony przez Kościół w Polsce

Centralne obchody 24. Dnia Judaizmu w Kościele katolickim w Polsce odbywają się 17 stycznia w diecezji warszawsko-praskiej. Hasłem wydarzenia są słowa: „Życie i śmierć. ‘Kładę dziś przed tobą życie i szczęście, śmierć i nieszczęście’”. Ten biblijny cytat pochodzi z Księgi Powtórzonego Prawa (Pwt 30,15). Z tej okazji publikujemy dossier ukazujące dialog katolicko-judaistyczny prowadzony przez Kościół w Polsce – w nawiązaniu do nauczania Soboru Watykańskiego II i Jana Pawła II.

Kościół katolicki uznaje dialog z judaizmem za sprawę zasadniczą dla głębszego poznania i zrozumienia własnych korzeni. Stanowi je właśnie judaizm wraz ze Słowem Objawionym, Przymierzem, prawem moralnym, obietnicą mesjańską, a także modlitwą psalmami. Dialog ten ma pomóc katolikom w pogłębianiu świadomości – jak nauczał Jan Paweł II – że religia żydowska nie jest wobec chrześcijaństwa rzeczywistością zewnętrzną, lecz „czymś wewnętrznym, oraz że nasz stosunek do niej jest inny aniżeli do jakiejkolwiek innej religii”.

Warunki dla rozwinięcia dialogu chrześcijańsko-żydowskiego w kształcie, w jakim go dziś znamy, stworzył II Sobór Watykański. W Deklaracji o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich „Nostra aetate” (z 28 października 1965) znalazło się kategoryczne potępienie antysemityzmu przez Kościół, który „opłakuje – nie z pobudek politycznych, ale pod wpływem religijnej miłości ewangelicznej – akty nienawiści, prześladowania przejawy antysemityzmu, które kiedykolwiek i przez kogokolwiek kierowane były przeciw Żydom” (DRN 4). Odrzucono też zbiorową odpowiedzialność Żydów za śmierć Chrystusa, co bywało źródłem antysemityzmu. Deklaracja potępia antysemityzm i inne formy dyskryminacji „z powodu pochodzenia lub koloru skóry, położenia społecznego albo religii” (DRN 4).

W tym samym dokumencie znalazło się wyrażone wprost wezwanie do dialogu chrześcijańsko-żydowskiego: Sobór „pragnie ożywić i zalecić obustronne poznanie się i poszanowanie, które osiągnąć można zwłaszcza przez studia biblijne i teologiczne oraz przez braterskie rozmowy” (DRN 4).

Znaczenie Jana Pawła II

Przełomowy dla stosunków katolicko-żydowskich był pontyfikat św. Jana Pawła II, zarówno ze względu na liczne ważne wypowiedzi papieskie jak i wielce znaczące gesty.

Jan Paweł II uczynił wiele symbolicznych kroków, aby zacieśnić relacje między Żydami a chrześcijanami. Przede wszystkim ważna była jego wizyta w synagodze w Rzymie, przyjazd do Izraela, pobyt w Yad Vashem, prośba o przebaczenie za prześladowanie i winy chrześcijan wobec Żydów, modlitwa przy Ścianie Płaczu. Wszystko to, włączając także jego doświadczenia z przeszłości, z okresu Holokaustu i jego osobiste relacje z Żydami z rodzinnego miasta, stworzyło dobrą atmosferę dla pogłębienia wzajemnych relacji.

Chyba najbardziej doniosłym wydarzeniem w tej dziedzinie była jego wizyta w synagodze rzymskiej 13 kwietnia 1986 r. To wtedy nazwał Żydów starszymi braćmi w wierze. Mówił dosłownie, że: „Religia żydowska nie jest dla naszej religii, lecz w pewien sposób. Mamy zatem z nią relacje, jakich nie mamy z żadną inną religią. Jesteście naszymi umiłowanymi braćmi i w pewien sposób można by powiedzieć, naszymi starszymi braćmi”.

Wielokrotnie, podczas spotkań w różnych krajach i w samym Watykanie z przedstawicielami wspólnot żydowskich, Jan Paweł II potępiał wszelkie przejawy antysemityzmu, nazywając go po imieniu grzechem.

Olbrzymie było znaczenie papieskiej wizyty w Izraelu w 2000 roku. Jan Paweł II, składając wizytę prezydentowi Izraela, powiedział: „Musimy pracować, aby nadeszła nowa era pojednania i pokoju między Żydami i chrześcijanami. Przez moją wizytę składam przyrzeczenie, że Kościół katolicki uczyni wszystko, co możliwe, aby ta wizja nie pozostała jedynie marzeniem, ale stała się rzeczywistością” (23 III 2000). A symbolicznym wyrazem jego dążenia do oczyszczenia pamięci, był obraz zgarbionego i człowieka w białej sutannie, wkładającego kartkę z pokutną modlitwą w szczelinę Zachodniego Muru zburzonej przed wiekami Świątyni Jerozolimskiej, tak zwanej Ściany Płaczu.

Bezprecedensowym posunięciem Jana Pawła II była modlitwa, a właściwie cała liturgia pokutna w Bazylice św. Piotra, przygotowana z okazji Wielkiego Jubileuszu chrześcijaństwa w roku 2000, która wspominała m.in. o winach katolików wobec Żydów, a towarzyszyła jej prośba o przebaczenie.

Z kolei przy okazji beatyfikacji Edyty Stein w 1987 papież poprosił, aby każde coroczne wspomnienie liturgiczne błogosławionej (9 sierpnia), związane było z pamięcią ofiar Holocaustu.

Zasługą Jana Pawła II było także oficjalne uznanie państwa Izrael przez Stolicę Apostolską, co nastąpiło po podpisaniu 30 grudnia 1993 r. tzw. Układu Podstawowego. Umożliwiło to 15 czerwca 1994 r. nawiązanie stałych stosunków dyplomatycznych między Stolicą Apostolską i Izraelem.

Dialog katolicko-judaistyczny w Polsce

W Polsce kwestie dialogu polsko-żydowskiego podejmowali jako pierwsi, pod wpływem soborowej inspiracji katolicy ze środowisk Klubów Inteligencji Katolickiej, „Tygodnika Powszechnego”, „Więzi”, „Znaku”. Pierwszą konferencję na temat judaizmu „Religia i kultura żydowska” zorganizował w kwietniu 1986 w Pieniężnie wybitny biblista, ks. dr Bernard Wodecki SVD.

Zasługi w początkowej fazie dialogu chrześcijańsko-żydowskiego w Polsce położył ks. prof. Waldemar Chrostowski. Organizował debaty i konferencje naukowe, także w USA (wspólnie z rabinem Byronem L. Sherwinem), publikował dokumenty Kościoła, zorganizował akademicki ośrodek studiów nad dialogiem.

W kwietniu 1988 odbyło się Międzynarodowe Kolokwium Teologiczne w Tyńcu, zorganizowane razem z Ligą Przeciw Zniesławieniu (ADL).

Wśród licznych konferencji z udziałem obu stron dialogu, w tym zaproszonych rabinów Polski, Europy i Izraela, wymienić można kilka, tytułem przykładu. W 2008 z inicjatywy wielce zaangażowanego w dialog chrześcijańsko-żydowski ówczesnego metropolity lubelskiego, abp. Józefa Życińskiego, odbyło się w Lublinie sympozjum na temat Jezusa z Nazaretu jako Mesjasza.

Rok później, z inicjatywy Polskiej Rady Chrześcijan i Żydów (o której będzie mowa niżej), także przy współpracy abp. Życińskiego i bp. Cisły, konferencja „Tożsamość i religia w dialogu” została zorganizowana w Lublinie, Kielcach i Warszawie. W następnym, 2010 roku, z połączonym z dyskusją wykładem o pozabiblijnych źródłach judaizmu wystąpił na KUL rabin Sacha Pecaric. Wszyscy trzej kolejni przewodniczący Podkomisji/Komisji/Komitetu – abp Muszyński, abp Gądecki i bp Cisło – a także kard. Stanisław Dziwisz, wzięli udział w zorganizowanej we wrześniu 2009 w Krakowie przez Wspólnotę Sant’Egidio katolicko-żydowskim spotkaniu na temat teologii pokoju. Uczestniczył w nim także założyciel Wspólnoty, Andrea Riccardi.

Struktury Episkopatu

Wyspecjalizowane struktury służące dialogowi z Żydami, powoływane przez poszczególne konferencje episkopatów, zaczęły powstawać w latach osiemdziesiątych. Podkomisja Episkopatu Polski ds. Dialogu z Judaizmem została utworzona podczas 213. Zebrania plenarnego KEP na Jasnej Górze 2-3 maja 1986 r. i włączono ją do Komisji Ekumenicznej KEP. W czerwcu 1988 przekształcono Podkomisję w Komisję. 1 maja 1996 r. Komisja przekształciła się w Komitet ds. Dialogu z Judaizmem, działający w ramach Rady ds. Dialogu Religijnego – obok Komitetów ds. Dialogu z Niewierzącymi i ds. Dialogu z Religiami Niechrześcijańskimi.

Komisji przewodniczył w latach 1986-1994 bp Henryk Muszyński, ówczesny pomocniczy biskup chełmiński, późniejszy arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski. W latach 1994-2006 przewodniczącym Komisji, a następnie Komitetu był abp Stanisław Gądecki, obecnie arcybiskup poznański i przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski. Od 2006 do 2016 r. na czele Komitetu stał bp Mieczysław Cisło, biskup pomocniczy lubelski – równocześnie (jak jego poprzednik) przewodniczący Rady ds. Dialogu Religijnego. Obecnie te funkcje pełni bp Rafał Markowski.

Zadaniem Komitetu jest służenie Episkopatowi pomocą w szeroko rozumianych sprawach żydowskich, budowanie relacji z Żydami, inspirowanie refleksji teologicznej i dialogu religijnego, organizowanie wspólnych spotkań modlitewnych, także za ofiary Zagłady. Komitet publikuje też oficjalne dokumenty Kościoła dotyczące Żydów i judaizmu, zabiega o to, by wytyczne Magisterium dotyczące tych kwestii były wcielane w życie w Polsce.

Obecnie w skład Komitetu wchodzą – prócz przewodniczącego bp. Rafała Markowskiego – ks. dr Tomasz Adamczyk, sekretarz (socjolog religii z KUL), prof. Monika Adamczyk-Garbowska (literaturoznawczyni z UMCS w Lublinie, m.in. w dziedzinie literatury żydowskiej), ks. Wiesław Dawidowski OSA (teolog, publicysta, prowincjał augustianów), prof. Jan Grosfeld (ekonomista i politolog z UKSW), ks. prof. Łukasz Kamykowski (teolog z UP JP II), ks. Grzegorz Michalczyk (warszawski i krajowy duszpasterz środowisk twórczych, wiceprzewodniczący Polskiej Rady Chrześcijan i Żydów), Ryszard Montusiewicz (dziennikarz, b. wieloletni korespondent PR i KAI w Izraelu), ks. Jerzy Stranz (teolog, dyrektor wydawnictwa Księgarnia Św. Wojciecha), Barbara Sułek-Kowalska (dziennikarka), ks. prof. Alfred Wierzbicki (filozof b. dyrektor Instytutu Jana Pawła II KUL, poeta), prof. Sławomir Żurek (polonista z KUL, badacz literatury polsko-żydowskiej).

Dokumenty Episkopatu

KEP na 244. zebraniu plenarnym 30 listopada 1990 r. przyjęła List pasterski z okazji 25. rocznicy „Nostra aetate”. Wydanie tego dokumentu na temat stosunku do narodu żydowskiego i jego religii poprzedziły kilkuletnie prace, prowadzone przez Podkomisję, a potem Komisję ds. Dialogu z Judaizmem.

25 sierpnia 2000 r. – z okazji Wielkiego Jubileuszu Roku 2000 – podczas 307. zebrania plenarnego biskupi przyjęli List o przebaczeniu i pojednaniu z Żydami, wyznawcami religii niechrześcijańskich i niewierzącymi. Wezwali m.in. do przezwyciężenia przejawów antyżydowskości, antyjudaizmu (czyli niechęci wyrosłej z fałszywie rozumianej nauki Kościoła) i antysemityzmu (tj. nienawiści płynącej z pobudek narodowościowych lub rasowych), jakie występowały i jeszcze występują wśród chrześcijan. Biskupi przypomnieli, że: „Antysemityzm – podobnie jak antychrystianizm – jest grzechem i jako taki został przez naukę Kościoła Katolickiego, podobnie jak wszystkie inne formy rasizmu, odrzucony”.

Duże znaczenie mają publikowane corocznie z okazji Dni Judaizmu listy przewodniczącego Komitetu ds. Dialogu z Judaizmem, w których przypominane jest aktualne nauczanie Kościoła nt. Żydów i judaizmu, znajdujemy w nich apele o dialog, o poprawne wzajemne stosunki oraz upamiętnienie miejsc związanych z kulturą żydowską.

Ważny apel padł z okazji 18. Dnia Judaizmu w 2015 r. w formie „Apelu o upamiętnienie Żydów, naszych współobywateli i sąsiadów”. Zwracając się do księży, władz lokalnych i wiernych przypomina się w nim, że przez 1000 lat Polska była ziemią gościnną dla Żydów, usuwanych z wielu krajów europejskich. Natomiast Zagłada – dokonana tu podczas II wojny światowej – sprawiła, że przestrzeń żydowska w Polsce niemal już nie istnieje,. Ale powinna być wciąż jest istotnym elementem pamięci zarówno żydowskiej jak i polskiej. W związku z tym zaapelowano do kapłanów o wyjście z inicjatywą upamiętnienia społeczności żydowskiej w tych miejscowościach, gdzie ona zamieszkiwała, a do wiernych i władz lokalnych o pomoc w tej sprawie. „Być może dawna synagoga, cmentarz żydowski czy mogiły ofiar Holokaustu nie poszły całkiem w niepamięć i da się coś zrobić na rzecz ich odnowy” – prosi się w dokumencie. Apel przypomina, że nie możemy wobec tej sprawy przechodzić obojętnie, i że jest to nasz obowiązek sumienia.

Inne działania Komitetu

Dużej rangi wydarzeniem była modlitwa polskiego Episkopatu za ofiary mordu na Żydach w Jedwabnem i innych miejscowościach, jaka odbyła się 27 maja 2001r. w warszawskim Kościele Wszystkich Świętych w 60. rocznicę zbrodni. „Raz jeszcze potępiamy wszelkie przejawy nietolerancji, rasizmu i antysemityzmu, o których wiadomo, że są grzeszne” – mówił wówczas abp Stanisław Gądecki.

W 2012 r. przewodniczący Komitetu KEP ds. Dialogu z Judaizmem uczestniczył w Watykanie w trzydniowej sesji z udziałem około trzydziestu przewodniczących analogicznych ciał episkopatów krajowych pod przewodnictwem zwierzchnika Papieskiej Rady ds. Popierania Jedności Chrześcijan, kard. Kurta Kocha. Bp Cisło złożył tam sprawozdanie z działalności.

Nabożeństwo miało charakter żałobny. Biskupi wyszli ubrani w czarne sutanny przy dźwiękach „Święty Boże”. Procesji przewodniczył Prymas Polski kard. Józef Glemp w fioletowej kapie, symbolizującej żałobę, niosąc krzyż. Modlono się „za Żydów i wszystkich, którzy nie doceniają ich wkładu w kulturę lub chowają urazy wobec tego narodu”. Także za pokój w Ziemi Świętej, ofiary nienawiści, za zbrodniarzy i morderców, także tych z Jedwabnego. Liturgia zakończyła się modlitwą Jana Pawła II w intencji narodu żydowskiego.

W czerwcu 2013 przewodniczący Komitetu bp Cisło wydał oświadczenie popierające prawne dopuszczenie uboju rytualnego jako istotnego elementu żydowskiej tradycji religijnej. Stanowisko to było reakcją na forsowany w parlamencie – w imię praw zwierząt – zakaz takiego uboju, godzący w wolność religijną, zwłaszcza Żydów i muzułmanów.

W marcu 2013 r. delegacja polskich biskupów na czele z przewodniczącym KEP abp. Stanisławem Gądeckim odwiedziła Ziemię Świętą. Delegację przyjął m. in. prezydent Szimon Peres. Biskupi spotkali się też z członkami Knesetu.

11 czerwca 2014 na zaproszenie przewodniczącego Episkopatu Polski abp. Stanisława Gądeckiego w siedzibie KEP odbyło się wręczenie odznaczeń Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, przyznawanych przez jerozolimski Instytut Yad Vashem osobom, które ratowały Żydów w czasie Zagłady. Odznaczenia, którego dewiza brzmi „Kto ratuje jedno życie, tak jakby ratował cały świat”, z rąk ambasadora Izraela Zvi Rav-Nera otrzymali siostry zakonne – s. Serafia Adela Rosolińska i s. Kornelia Jankowska oraz księża: ks. Mikołaj Ferenc, ks. Antoni Kania i ks. Jan Raczkowski.

Pięć grup polskich księży, każda licząca ok. 25 kapłanów, uczestniczyło w ostatnich latach w dwutygodniowych seminariach w Izraelu na temat historii i teraźniejszości narodu żydowskiego, szczególnie Zagłady. Te bardzo pozytywnie oceniane pobyty inicjował Instytut Yad Vashem.

Przewodniczący Komitetu bp Mieczysław Cisło reprezentował wielokrotnie Kościół w Polsce na ważnych uroczystościach związanych z życiem wspólnoty żydowskiej w Polsce – m. in. na uroczystości ordynacji siedmiorga rabinów judaizmu postępowego (2 września 2014 we wrocławskiej synagodze „Pod Białym Bocianem”), a także na otwarciu warszawskiego Muzeum Historii Żydów Polskich „Polin” 28 października 2014 r.

Niemal całkowite zniknięcie Żydów z polskiego powojennego krajobrazu sprawiło, że ich dziedzictwo, także materialne, popadło w zapomnienie, a także uległo fizycznemu zniszczeniu. Zainteresowanie tematyką żydowską znalazło swój wyraz w porządkowaniu zapomnianych cmentarzy, które wcześniej nie tylko niszczały, ale były traktowane jako źródło darmowego kamienia. Nie jest przypadkiem, że takie inicjatywy, często na niewielką skalę, ale konkretne, wyszły ze środowisk chrześcijańskich, np. Klubów Inteligencji Katolickiej.

Przewodniczący Komitetu ds. Dialogu z Judaizmem wielokrotnie reprezentowali Kościół na wspólnych spotkaniach modlitewnych z Żydami za ofiary Zagłady (z udziałem naczelnego rabina Polski, Michaela Schudricha) w miejscach, w których się dokonała – na terenie obozów na Majdanku, w Bełżcu i Sobiborze, a także w Aleksandrówce. Bp Cisło oraz jego następca bp Markowski modlili się też kilkakrotnie i przemawiali w Jedwabnem.

Centrum Dialogu i Modlitwy w Oświęcimiu

Centrum Dialogu i Modlitwy w Oświęcimiu powstało w 1992 r. w pobliżu obozu Auschwitz. Jest to instytucja katolicka, założona przez kard. Franciszka Macharskiego w porozumieniu z kardynałami Albertem Decourtraym z Lyonu, Jean-Marie Lustigerem z Paryża i Godfriedem Danneelsem z Brukseli, oraz przedstawicielami organizacji żydowskich. Centrum jest formą uczczenia pamięci ofiar i ma przyczyniać się do budowania w świecie wzajemnego szacunku, pojednania i pokoju.

Odbywają się w nim spotkania o charakterze edukacyjno-modlitewnym, seminaria, rozmowy z byłymi więźniami i wystawy. Centrum ma być formą uczczenia pamięci ofiar i ma przyczyniać się do budowania w świecie wzajemnego szacunku, pojednania i pokoju. Do Centrum przyjeżdżają goście z całego świata: Żydzi, Niemcy, Amerykanie, nawet Chińczycy. Istnieje także program dla młodzieży mieszkającej w Oświęcimiu, który ma przygotować ją do rozmów z zagranicznymi gośćmi, zwiedzającymi obóz Auschwitz.

W Centrum pracują kapłani polski i niemiecki: ks. Jan Nowak i ks. Manfred Deselaers.

Dzień Judaizmu w Kościele katolickim w Polsce

Od 1998 r. w Kościele w Polsce obchodzony jest Dzień Judaizmu. Zadecydowała o tym Konferencja Episkopatu Polski, a inicjatorem był bp Stanisław Gądecki. Polska jest drugim po Włoszech krajem europejskim, w którym zaczęto organizować takie obchody. Później włączyły się w tę inicjatywę m. in. Austria, Holandia i Szwajcaria.

Dzień Judaizmu odbywa się corocznie 17 stycznia, poprzedzając Tydzień Modlitw o Jedność Chrześcijan, co ma wskazywać na żydowskie korzenie chrześcijaństwa. Kulminacją każdego Dnia Judaizmu są obchody ogólnopolskie, za każdym razem w innej stolicy diecezji. Po raz pierwszy Dzień Judaizmu w Kościele katolickim w Polsce obchodzono w 1998 r. w Warszawie. Od tego czasu centralne obchody odbywają się w największych polskich miastach, a równoczesne w wielu innych miejscowościach.

Bp Markowski przypomina, że Dzień Judaizmu w swych założeniach jest inicjatywą wewnątrzkościelną, jednak w jego obchodach uczestniczą zapraszani przedstawiciele gmin żydowskich wraz z rabinami. „Dzięki temu Dzień Judaizmu stanowi okazję do wspólnej refleksji nad potrzebą dialogu katolicko-judaistycznego, pogłębiania wzajemnego poznania i braterstwa oraz wspólnego świadectwa wiary w Boga wobec zsekularyzowanego świata”.

Z kolei naczelny rabin Polski Michael Schudrich mówi, że „od lat ten dzień ma wielkie znaczenie. Jest to dzień, kiedy inna religia chce poznać swe żydowskie korzenie. Był to pomysł naszego papieża Jana Pawła II, który pragnął, aby w ten sposób katolicy mogli głębiej i lepiej poznać żydowskie korzenie swej religii. Dzień Judaizmu w Kościele katolickim jest czymś wyjątkowym w planie międzyreligijnym. Normalnie jest tak, że dwie religie mają osobne drogi. A w tym wypadku, jeśli chodzi o judaizm i chrześcijaństwo, jest to sytuacja wyjątkowa. Doceniam to, że Kościół katolicki pragnie przypomnieć sobie swe żydowskie korzenie”. Dodaje, że „jeśli ktoś chce poznać naszą religię i naszą wiarę, tworzy to przestrzeń wzajemnej otwartości, za którą powinniśmy czuć się odpowiedzialni. Ja jako Żyd powinienem być gotów otworzyć moje serce, moją duszę, i rozmawiać z chrześcijanami o mojej wierze”.

W ramach ogólnopolskich uroczystości odbywają się konferencje na temat historii miejscowych Żydów, dyskusje teologiczne z udziałem obu stron, modlitwy w intencji ofiar Zagłady, nabożeństwo Słowa Bożego w miejscowej katedrze z udziałem obu stron, a także koncerty, wystawy, spektakle, projekcje filmów oraz katechezy i pogadanki w szkołach na temat judaizmu. W obchody zaangażowane są także lokalne władze.

Podsumowując dotychczasowe efekty Dnia Judaizmu, rabin Schudrich dodaje, że „najważniejsze jest, aby więcej osób po obu stronach zaangażowało się w ten dialog. Fantastyczne jest, że gdy idę na spotkanie poświęcone dialogowi, to znam 90 procent obecnych. Ale są to ci sami ludzie w kolejnych latach. Jest to solidna ekipa, ale powinno być więcej nowych twarzy. Dialog katolicko-żydowski powinien być nie tylko głębszy, ale także o wiele szerszy. Powinniśmy iść dalej, a nie ograniczać się do sukcesów, jakie mieliśmy w przeszłości”.

Komitet ds. Dialogu z Judaizmem wydał „ABC Dnia Judaizmu”, przypominające jego główne zasady:

1. Wyjaśniać i upowszechniać istotę Dnia Judaizmu

2. Przybliżać nauczanie Kościoła po II Soborze Watykańskim nt. Żydów i ich religii

3. Uczynić modlitwę nieodłącznym elementem obchodów Dnia Judaizmu

4. Propagować posoborowe wyjaśnienia tekstów Pisma Świętego, które w przeszłości mogły być interpretowane w sposób antyjudaistyczny i antysemicki

5. Wyjaśniać wiernym tragedię zagłady Żydów

6. Ukazywać antysemityzm jako grzech (Jan Paweł II)

7. Zapraszać tego dnia do wspólnej modlitwy przedstawicieli innych Kościołów i Wspólnot chrześcijańskich

8. Zapraszać Żydów do udziału w obchodach Dnia Judaizmu”.

Każdego roku, przed Dniem Judaizmu specjalne materiały, przygotowane z tej okazji przez Komitet do spraw Dialogu z Judaizmem Konferencji Episkopatu Polski, docierają do każdej parafii.

Dzień Judaizmu 2021

Modlitwa na cmentarzu żydowskim, liturgia słowa i koncert złożą się program centralnych obchodów 24. Dnia Judaizmu w Kościele katolickim w Polsce. Hasłem wydarzenia, które odbędzie się 17 stycznia na warszawskiej Pradze są słowa: „Życie i śmierć. ‘Kładę dziś przed tobą życie i szczęście, śmierć i nieszczęście’”. Ten biblijny cytat pochodzi z Księgi Powtórzonego Prawa (Pwt 30,15).

W związku z pandemią program obchodów jest mocno zredukowany w porównaniu z przebiegiem poprzednich edycji. Uroczystości z udziałem naczelnego rabina Polski, Michaela Schudricha, rozpoczną się w niedzielę 17 stycznia o godz. 10 modlitwą na Cmentarzu Żydowskim na Bródnie. Po południu o godz. 16 zostanie odprawione Nabożeństwo Słowa Bożego pod przewodnictwem bp. Romualda Kamińskiego. Następnie o godz. 17 zaplanowano Koncert pod tytułem „Dla moich braci i sióstr” (parafraza Ps. 122,8) w wykonaniu zespołu Symchy Kellera.

Zakończeniem obchodów będzie sympozjum poświęcone hasłu Dnia Judaizmu: Życie i śmierć, „Kładę dziś przed tobą życie i szczęście, śmierć i nieszczęście” (Pwt 30,15), które odbędzie się we wtorek 19 stycznia. Prelegentami będą: Michael Schudrich, prof. dr hab. n. med. Andrzej Friedman, ks. dr hab. B. Adamczewski – pracownik naukowy UKSW oraz dr hab. Barbara Strzałkowska.

Wydarzenie odbędzie się na terenie diecezji warszawsko-praskiej, na której terenie bardzo mocno zaznaczyła się obecność wspólnoty żydowskiej. Przypomnieć należy o bohaterskim udziale Żydów w insurekcji kościuszkowskiej oraz ich wkładzie w kulturę i życie codzienne wielu miejscowości tego regionu, takich jak Mińsk Mazowiecki czy Otwock.

Hasło obchodów „Życie i śmierć. ‘Kładę dziś przed tobą życie i szczęście, śmierć i nieszczęście’” wybrano w kontekście obecnie przeżywanej pandemii – podkreślił bp Markowski. Wyraził też nadzieję, że wydarzenie posłuży pogłębionej refleksji nad istotą życia, jego kruchością oraz nad upływającym czasem.

Polska Rada Chrześcijan i Żydów

Powstała w 1990 r. i jest najbardziej znaną inicjatywą społeczną organizowaną przez zaangażowanych chrześcijan i Żydów. Według statutu, Rada ma dwóch współprzewodniczących: ze strony żydowskiej i chrześcijańskiej. Od samego początku ze strony żydowskiej funkcję tę pełni Stanisław Krajewski, filozof z UW, czołowa postać odrodzenia żydowskiego życia religijnego w Polsce. Współprzewodniczącym ze strony chrześcijańskiej jest Zbigniew Nosowski, redaktor naczelny „Więzi”, a członkami zarządu są: ks. Grzegorz Michalczyk, rabin Stanisław Wojciechowicz, Marta Titaniec, Paweł Sawicki, Ewa Klinger, Marek Nowak OP i Łukasz Małecki-Tepicht.

Celem Rady jest działalność zmierzająca do wzajemnego zrozumienia chrześcijan i Żydów, przezwyciężanie stereotypów, szerzenie tolerancji i pogłębianie kontaktów międzyreligijnych. Rada ma tworzyć forum dla dialogu chrześcijańsko-żydowskiego oraz inicjować działalność informacyjną na temat związków chrześcijaństwa i judaizmu, a także stosunków chrześcijańsko-żydowskich w Polsce i na świecie. Specyfiką Polskiej Rady Chrześcijan i Żydów jest skupienie na kwestiach religijnych.

Członków Polskiej Rady Chrześcijan i Żydów łączy – według Krajewskiego i Nosowskiego – przekonanie, że Polska powinna odegrać ważną rolę w rozwoju ogólnoświatowego dialogu chrześcijańsko-żydowskiego, jako kraj bardzo ważny dla Kościoła katolickiego, a jednocześnie jedno z najważniejszych miejsc w historii Żydów.

Wyjątkową w skali światowej inicjatywą Rady jest „Wspólna Radość Tory”: doroczne jesienne spotkanie modlitewne, wkrótce po żydowskim święcie Simchat Tora. Ponieważ słowa Tory, wspólne dla Żydów i chrześcijan, są przez nich różnie interpretowane, wygłaszane są dwa komentarze – żydowski i chrześcijański. Spotkania odbywają się od roku 1992, najpierw w kościele Dzieciątka Jezus, gdzie proboszczem był ks. Roman Indrzejczyk, a po jego przejściu na emeryturę – w jezuickiej parafii św. Andrzeja Boboli, a obecnie w warszawskim kościele środowisk twórczych. Od 2007 modlitwie towarzyszy żydowsko-chrześcijańskie sympozjum teologiczne, z udziałem wybitnych myślicieli żydowskich, jak rabini: Irving Greenberg z Nowego Jorku czy Norman Solomon z Oksfordu.

Rada organizuje też marsz modlitwy szlakiem pomników getta warszawskiego – od pomnika Bohaterów Getta, przez Drzewo Sprawiedliwych, kamień pamięci Szmula Zygielbojma, bunkier przy Miłej 18 i kamień pamięci Janusza Korczaka, do Umschlagplatzu. Odbywa się on w kwietniową niedzielę, po rocznicy wybuchu powstania w getcie. W czasie marszu nie są wygłaszane żadne przemówienia, padają jedynie słowa modlitw żydowskich i chrześcijańskich, psalmy odmawiane są wspólnie.

30 lipca 2015 r. Polska Rada Chrześcijan i Żydów wraz z kilkoma znanymi rabinami z Polski i zagranicy wystąpiła zdecydowanie przeciw antychrześcijańskiemu terroryzmowi, który ujawnił się w postaci podpalenia miesiąc wcześniej katolickiego kościoła Rozmnożenia Chleba i Ryb w izraelskim mieście Tabgha nad Jeziorem Galilejskim.

Co roku Rada przyznaje honorowy tytuł „Człowieka Pojednania” osobom spoza Polski zasłużonym na rzecz pojednania chrześcijańsko-żydowskiego w naszym kraju. Na liście laureatów figurują: Stephan Schreiner (Niemcy), rabin Byron Sherwin (USA), sir Sigmund Sternberg (Anglia), ks. John T. Pawlikowski OSM (USA), s. Dominika Zaleska NDS (Szwajcaria), rabin James Rudin (USA), s. Marie-Therese Huguet OV (Francja), rabin Michael Schudrich (USA i Polska), Tova Ben Tzwi (Izrael), ks. Manfred Deselaers (Niemcy i Polska), Halina Birenbaum (Izrael), Jan Nowak-Jeziorański (USA i Polska), Jerzy Kluger (Włochy), rabin Michael Signer (USA), ks. Hanspeter Heinz (Niemcy), s. Anne-Denise Rinckwald NDS (Francja), rabin Irving Greenberg (USA), rabin Alon Goshen-Gottstein (Izrael), ks. Tomáš Halík (Czechy), Joseph Weiler (USA/Wielka Brytania), ks. Friedrich Magirius (Niemcy), rabin Boaz Pash (Izrael/Polska), prof. Andrea Riccardi (Włochy), rabin Abraham Skórka (Argentyna), S. Ma S. Mary O’Sullivan RSM [USA i Irlandia], Yossi Klein Halevi (Izrael).