Zmarł Filaret – honorowy patriarszy egzarcha Białorusi

W wieku 86 zmarł 12 stycznia w Mińsku z powodu koronawirusem emerytowany metropolita Filaret, pierwszy i honorowy egzarcha całej Białorusi Filaret. 16 grudnia ub.r. stwierdzono u niego ciężkie zakażenie Covidem-19. Pełniąc swój urząd ponad 30 lat piastował jednocześnie szereg ważnych funkcji w Rosyjskim Kościele Prawosławnym (RKP) a w styczniu 2009 oficjalnie zgłosił swą kandydaturę na stanowisko patriarchy moskiewskiego i całej Rusi po śmierci Aleksego II.

Metropolita Filaret (w świecie Kirił Wachromiejew) urodził się 21 marca 1935 w Moskwie w starej rosyjskiej rodzinie kupiecko-szlacheckiej. Oboje rodziców i starsza siostra uczyli muzyki, a ojciec był nauczycielem w prestiżowej moskiewskiej szkole muzycznej im. Gniesinów i autorem podręcznika do śpiewu kościelnego. Również przyszły hierarcha zdobył średnie wykształcenie muzyczne w zakresie śpiewu chóralnego. W 1957 ukończył seminarium duchowne w Moskwie, a 3 kwietnia 1959 złożył śluby zakonne, otrzymując imię Filaret. 26 kwietnia tegoż roku przyjął święcenia diakonatu. W 1961 ukończył stołeczną Akademię Duchowną, w której następnie zaczął pracować jako wykładowca.

14 grudnia 1961 został wyświęcony na kapłana, po czym nadal pracował w Akademii. W 1963 otrzymał najwyższe godności mnisze – kolejno ihumena i archimandryty. 8 października 1965 Święty Synod RKP mianował go biskupem tychwińskim i pomocniczym metropolity leningradzkiego; sakrę przyjął 24 tegoż miesiąca. 14 maja 1966 został powołany na biskupa dmitrowskiego, wikariusza eparchii moskiewskiej i na rektora Moskiewskiej Akademii Duchownej.

W tym czasie rozpoczął też działalność międzynarodową, reprezentując RKP na różnych konferencjach i zgromadzeniach, zwłaszcza pokojowych, ale także ekumenicznych. W latach 1961-65 był sekretarzem Synodalnej Komisji ds. Jedności Chrześcijan. 9 września 1971 wybrany kilka miesięcy wcześniej patriarcha moskiewski Pimen nadał mu godność arcybiskupa.

18 kwietnia 1973 Święty Synod powołał go na biskupa berlińskiego i niemieckiego, patriarszego egzarchę Europy Środkowej 15 kwietnia 1975 otrzymał godność metropolity. 10 grudnia 1978 Święty Synod RKP mianował go metropolitą mińskim i białoruskim a zarazem patriarszym egzarchą Europy Zachodniej. 14 kwietnia 1981 tenże Synod mianował go przewodniczącym Wydziału Zewnętrznych Stosunków (obecnie Kontaktów) Kościelnych (OWCS) Patriarchatu Moskiewskiego, a wkrótce potem został wiceprzewodniczącym synodalnej komisji przygotowującej obchody 1000-lecia chrztu Rusi (w 1988). Na czele OWCS stał do 13 listopada 1989 r. Odtąd był jednym z 6 stałych członków Świętego Synodu RKP.

16 grudnia 1989, na fali przemian politycznych zachodzących w ówczesnym ZSRR, Synod nadał mu tytuł metropolity mińskiego i grodzieńskiego oraz patriarszego egzarchy Białorusi, co oznaczało znaczne rozszerzenie jego kompetencji i podniesienie rangi tamtejszego Kościoła w stosunku do Patriarchatu Moskiewskiego. Obecnie jest to Białoruski Kościół Prawosławny (BKP) w ramach RKP i podporządkowany mu, ale z dużo większym zakresem samodzielności w sprawach wewnętrznych.

Przez cały rok 1991 metropolita Filaret był posłem do Rady Najwyższej ZSRR, a w latach 1990-95 deputowanym do Rady Najwyższej Białorusi (sowieckiej i niepodległej). Od 18 lutego 1992 jego tytuł kościelny brzmiał metropolita miński i słucki, patriarszy egzarcha Białorusi.

Pełnił też szereg innych ważnych funkcji w łonie rosyjskiego prawosławia, m.in. wchodząc w skład lub kierując różnymi komisjami, np. teologicznej.

Święty Synod RKP na swym posiedzeniu 25 grudnia 2013 zwolnił go (miał wówczas 78 lat) z urzędu głowy Kościoła białoruskiego, przyznając mu jednocześnie tytuł honorowego egzarchy całej Białorusi oraz pozostawiając go na stanowisku stałego członka Synodu. W ostatnich latach ze względu na pogarszające się zdrowie nie mógł już prowadzić dotychczasowej działalności kościelnej.

Miał na swoim koncie wiele odznaczeń kościelnych i świeckich – państwowych i społecznych, krajowych i zagranicznych, także polskich. 28 września 2007 został doktorem honoris causa Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie.