Franciszek: Świat potrzebuje braterstwa i nadziei na równi ze szczepionkami

„Braterstwo jest prawdziwym lekarstwem na pandemię i na wiele nieszczęść, które nas dotknęły. Braterstwo i nadzieja są jak leki, których potrzebuje dzisiaj świat, na równi ze szczepionkami” – zaznaczył Franciszek podczas noworocznego spotkania z korpusem dyplomatycznym akredytowanym przy Stolicy Apostolskiej. Przemawiając dziś w Auli Błogosławieństw Pałacu Apostolskiego do dyplomatów papież przeanalizował kryzysy wywołane lub uwydatnione przez pandemię koronawirusa: sanitarny, ekologiczny, gospodarczy i społeczny, migracyjny, polityczny, stosunków międzyludzkich. Wskazał na szanse, jakie oferują one w zakresie budowania świata bardziej ludzkiego, sprawiedliwego, solidarnego i pokojowego.

Na wstępie Franciszek zwrócił uwagę, że mimo ograniczeń spowodowanych pandemią koronawirusa, większego osobistego oddalenia, spotkanie jest „oznaką bliskości, tej bliskości i wzajemnego wsparcia, do którego musi dążyć rodzina narodów”. Zaznaczył, że wirus nie zna przeszkód i nie może być łatwo wyizolowany i dlatego jego pokonanie jest odpowiedzialnością, która dotyczy każdego osobiście, jak również wszystkich krajów.

Papież wyraził nadzieję na rychłe wznowienie podróży apostolskich, począwszy od zaplanowanej na początek marca wizyty w Iraku. Przypomniał, że podróże stanowią ważny aspekt troski Następcy Piotra o lud Boży na całym świecie, dialogu Stolicy Apostolskiej z państwami i są dobrą okazją do pogłębienia, w duchu dzielenia się i dialogu, relacji między różnymi religiami. „W naszych czasach dialog międzyreligijny jest ważnym elementem spotkania między narodami i kulturami. Kiedy jest on rozumiany nie jako wyrzeczenie się własnej tożsamości, ale jako okazja do lepszego poznania i wzajemnego ubogacenia się, stanowi szansę dla przywódców religijnych i dla wiernych różnych wyznań oraz może wspierać dzieło przywódców politycznych w ich odpowiedzialności za budowanie dobra wspólnego” – powiedział Franciszek.

Przypomniał o ważnych umowach przyjętych w zeszłym roku przez Stolicę Apostolską: z Demokratyczną Republiką Konga, Burkina Faso, Republiką Austrii oraz Chińską Republiką Ludową w sprawie mianowania biskupów w Chinach.

Franciszek zwrócił uwagę, że 2020 rok pozostawił po sobie ciężar strachu, rozpaczy, beznadziei, wiele osób pogrążonych w żałobie, oddalonych, podejrzliwych, skłonił państwa do wznoszenia barier, a połączony świat, ustąpił miejsca światu, który znów jest rozdrobniony i podzielony.

Zaznaczył, że następstwa pandemii są globalne, zarówno dlatego, że dotyczy ona w istocie całej ludzkości i wszystkich krajów świata, jak i dlatego, że wpływa na wiele aspektów naszego życia, przyczyniając się do pogłębienia „silnie ze sobą powiązanych kryzysów, takich jak kryzys klimatyczny, żywnościowy, gospodarczy i migracyjny”.

Franciszek zaznaczył, że pandemia wpędziła nas w kryzys, ukazując nam oblicze świata, który był chory nie tylko z powodu wirusa, ale także w środowisku naturalnym, w procesach gospodarczych i politycznych, a jeszcze bardziej w dziedzinie relacji międzyludzkich. Pandemia „wydobyła na światło dzienne zagrożenia i konsekwencje stylu życia zdominowanego przez egoizm i kulturę odrzucenia, a także postawiła nas w obliczu alternatywy: podążać dalej drogą, którą szliśmy do tej pory, czy też podjąć nową drogę” – powiedział papież.

Franciszek przeanalizował niektóre kryzysy wywołane lub uwydatnione przez pandemię oraz wskazał na szanse, jakie oferują one w zakresie budowania świata bardziej ludzkiego, sprawiedliwego, solidarnego i pokojowego.

Kryzys sanitarny

Mówiąc o kryzysie sanitarnym papież zwrócił uwagę, że pandemia potężnie skonfrontowała nas z dwoma nieuchronnymi wymiarami ludzkiej egzystencji: chorobą i śmiercią i dlatego przypomina o wartości życia, każdego poszczególnego życia ludzkiego i jego godności, w każdym momencie od poczęcia w łonie matki do jego naturalnego kresu. Zaznaczył, że niestety pod pretekstem zapewnienia rzekomych praw subiektywnych, coraz większa liczba ustawodawców na całym świecie zdaje się odchodzić od podstawowego obowiązku ochrony życia ludzkiego na każdym jego etapie.

Przypomniał o prawie do troski, które ma każdy człowiek, każda osoba ludzka jest celem sama w sobie, nigdy nie jest jedynie użytecznym narzędziem i jest stworzona, aby wspólnie żyć w rodzinie, we wspólnocie, w społeczeństwie, gdzie wszyscy członkowie są równi pod względem godności, gdyż z niej wywodzą się prawa człowieka oraz obowiązki: przyjmowanie i pomoc ubogim, chorym, zepchniętym na margines. „Jeśli usuwa się prawo do życia najsłabszych, jak można skutecznie zagwarantować wszelkie inne prawa?” – pytał papież.

Zaapelował do rządzących o zapewnienie każdemu człowiekowi opieki i pomocy, powszechnego dostępu do podstawowej opieki zdrowotnej. „W dziedzinie tak delikatnej, jak opieka zdrowotna i leczenie, nie można się bowiem kierować logiką zysku” – przestrzegł papież.

Wskazał na konieczność wytworzenia w bardzo krótkim czasie skutecznych szczepionek przeciwko koronawirusowi. Wezwał wszystkie państwa do aktywnego udziału w międzynarodowych inicjatywach na rzecz zapewnienia sprawiedliwej dystrybucji szczepionek, nie według kryteriów czysto ekonomicznych, ale z uwzględnieniem potrzeb wszystkich, a zwłaszcza najbardziej potrzebujących grup ludności.

Franciszek wskazał na dalsze, odpowiedzialne zachowanie osobiste mające na celu zapobieganie rozprzestrzenianiu się choroby i przestrzegł przed pokładaniem zaufania jedynie w szczepionce, jak gdyby było to panaceum, które zwalniałoby nas od stałego zaangażowania poszczególnej osoby na rzecz zdrowia swojego oraz innych. Zaznaczył, że pandemia pokazała, że nikt nie jest samoistną wyspą i przywołał słynne słowa angielskiego poety Johna Donne’a, że „śmierć każdego człowieka umniejsza mnie, albowiem jestem zespolony z ludzkością”.

Kryzys ekologiczny

Mówiąc o kryzysie ekologicznym Franciszek zaznaczył, że chory jest nie tylko człowiek, ale także nasza ziemia. Wskazał na zmiany klimatyczne, czego bezpośrednimi skutkami są ekstremalne zjawiska pogodowe, jak powodzie i susze, a także pośrednie, takie jak niedożywienie lub choroby układu oddechowego.

Podkreślił, że rozwiązanie tych kryzysów wymaga międzynarodowej współpracy i życzył, aby najbliższa konferencja klimatyczna ONZ (COP 26), zaplanowana na listopad 2021 r. w Glasgow, pozwoliła na wypracowanie skutecznego porozumienia. Wymienił regiony najbardziej dotknięte zmianami klimatycznymi: wyspy na Oceanie Spokojnym, którym grozi stopniowe zaniknięcie, powodzie w Azji Południowo-Wschodniej, zwłaszcza w Wietnamie i na Filipinach oraz niszczycielskie pożary w Australii i Kalifornii.

Wskazał także na wynikający ze zmian klimatycznych brak bezpieczeństwa żywnościowego w Afryce, szczególnie w Burkina Faso, Mali, Nigerze, gdzie miliony ludzi cierpią głód a także w Sudanie Południowym, gdzie utrzymuje się poważny kryzys humanitarny: ponad milion dzieci nie ma bezpieczeństwa żywnościowego, podczas gdy korytarze humanitarne są często zablokowane, a obecność agencji humanitarnych na tym obszarze została ograniczona.

Kryzys gospodarczy i społeczny

Analizując kryzys gospodarczy i społeczny Franciszek zwrócił uwagę, że w wyniku działań przeciwko koronawirusowi wiele rządów zmuszonych było do przyjęcia środków ograniczających swobodę przemieszczania się, zamykania placówek handlowych i ogólnego spowolnienia działalności produkcyjnej, co ma poważne następstwa dla przedsiębiorstw, zwłaszcza małych i średnich, dla zatrudnienia, a w konsekwencji dla życia rodzin i całych grup społecznych, zwłaszcza tych najsłabszych.

Ponadto kryzys gospodarczy uwypuklił inną chorobę: gospodarkę opartą na wyzyskiwaniu i marnotrawieniu zarówno ludzi, jak i zasobów naturalnych. W tym kontekście przypomniał o potrzebie solidarności i innych wartościach, które pozwalają gospodarce służyć integralnemu rozwojowi ludzkiemu, a nie interesom partykularnym.

Franciszek wskazał na potrzebę „nowej rewolucji kopernikańskiej”, która odda gospodarkę na służbę człowieka, a nie odwrotnie, „zaczynając badać i praktykować inną ekonomię, taką, która ożywia, a nie zabija, włącza a nie wyklucza, humanizuje a nie odczłowiecza, troszczy się o stworzenie, a go nie ograbia”.

Wskazał na potrzebę inicjatyw wspólnych i dzielonych z innymi, także na szczeblu międzynarodowym, zwłaszcza w celu wspierania zatrudnienia i ochrony najuboższych grup ludności. Z uznaniem mówił o inicjatywie Unii Europejskiej, czyli wyasygnowanie kwoty zaproponowane w planie Next Generation EU.

Papież przypomniał, że w wielu częściach świata kryzys dotknął szczególnie osoby pracujące w sektorach nieformalnych i nie mają one nawet dostępu do sieci bezpieczeństwa socjalnego, w tym ubezpieczenia od bezrobocia i opieki zdrowotnej, co zmusiło je do poszukiwania innych form dochodu, narażając się na wyzysk poprzez pracę nielegalną lub przymusową, prostytucję i różne działania przestępcze, w tym handel ludźmi. W tym kontekście papież wskazał na konieczność zapewnienia wszystkim stabilności gospodarczej w celu uniknięcia plag wyzysku i przeciwdziałaniu lichwie i korupcji.

Franciszek zwrócił także uwagę, że pandemia i większa ilość czasu spędzanego w domu doprowadziła również do dłuższego przebywania, w sposób alienujący, przed komputerami i innymi środkami przekazu, co ma poważne następstwa dla osób najbardziej narażonych, zwłaszcza ubogich i bezrobotnych. Są one łatwiejszą ofiarą cyberprzestępczości w jej najbardziej odhumanizowanych aspektach, od oszustw po handel ludźmi, wyzysk prostytucji, w tym prostytucji dziecięcej, oraz pornografii dziecięcej.

Papież przypomniał, że zamknięcie granic z powodu pandemii, wraz z kryzysem gospodarczym, zaostrzyło jeszcze bardziej także różne humanitarne sytuacje kryzysowe, zarówno w strefach konfliktów, jak i w regionach dotkniętych zmianami klimatycznymi i suszą, oraz w obozach dla uchodźców i migrantów. Ma to miejsce szczególności o Sudanie, gdzie tysiące ludzi uciekło z regionu Tigraj, a także o innych krajach Afryki Subsaharyjskiej, czy o regionie Cabo Delgado w Mozambiku oraz w Jemenie i Syrii.

Papież zwrócił uwagę, że kryzysy humanitarne są także zaostrzane sankcjami gospodarczymi, które dotykają głównie słabsze grupy ludności, a nie tych odpowiedzialnych politycznie. Dlatego też, rozumiejąc logikę sankcji, Stolica Apostolska nie dostrzega ich skuteczności i ma nadzieję na ich rozluźnienie, również w celu sprzyjania przepływowi pomocy humanitarnej, przede wszystkim leków i środków medycznych, niezwykle potrzebnych podczas pandemii.

Franciszek zaapelował o umorzenie, a przynajmniej zmniejszenie zadłużenia, które obciąża kraje najuboższe, co w istocie uniemożliwia ich odbudowę i pełny rozwój.

Kryzys migracyjny

Mówiąc o kryzysie migracyjnym papież zwrócił uwagę, że masowy napływ migrantów spotkał się również ze wzrostem liczby nielegalnych wydaleń, często przeprowadzanych w celu uniemożliwienia migrantom ubiegania się o azyl, co stanowi naruszenie zasady non-refoulement. Wielu z nich zostaje przechwyconych i odesłanych do krajów pochodzenia, gdzie w obozach zatrzymywania i uwięzienia doznają tortur i pogwałcenia praw człowieka, o ile nie umierają, przemierzając morza i przekraczając inne granice naturalne.

Wskazał na potrzebę utrzymania korytarzy humanitarnych a także na to, że coraz pilniejsze staje się zajęcie się pierwotnymi przyczynami migracji, a także wymaga wspólnego wysiłku na rzecz wsparcia krajów pierwszego przyjęcia, które biorą na siebie moralny obowiązek ratowania życia. W tym kontekście zaznaczył, że z zainteresowaniem oczekiwane są negocjacje odnośnie do nowego paktu Unii Europejskiej w sprawie migracji i azylu.

Papież zapewnił, że Stolica Apostolska docenia wszystkie wysiłki podejmowane na rzecz migrantów i wspiera wysiłki Międzynarodowej Organizacji ds. Migracji (IOM), której 70. rocznica utworzenia przypada w tym roku. Przypomniał, że od czasów drugiej wojny światowej świat nie był dotąd świadkiem tak dramatycznego wzrostu liczby uchodźców i wskazał na pilną potrzebę wznowienia wysiłków na rzecz ich ochrony, a także osób przesiedlonych wewnętrznie i wszystkich osób wymagających szczególnej troski, zmuszonych do ucieczki przed prześladowaniami, przemocą, konfliktami i wojną. W tym kontekście wskazał przede wszystkim obszar centralny Sahelu, gdzie w ciągu niespełna dwóch lat liczba przesiedleńców wewnętrznych wzrosła dwudziestokrotnie.

Kryzys polityki

Mówiąc o kryzysie polityki, który pod pewnymi względami leży u podstaw innych, a którego dramatyczny charakter uwydatniła sama pandemia, papież zwrócił uwagę, że jednym ze znamiennych czynników tego kryzysu jest wzrost sprzeczności politycznych i trudność, jeśli nie wręcz niemożność, poszukiwania wspólnych i zgodnych rozwiązań problemów, które dotykają naszą planetę. Podkreślił, że jest to tendencja, która dotyczy wszystkich państw: czy są one duże czy małe, zaawansowane gospodarczo czy też rozwijające się. W tym kontekście wskazał w sposób szczególny na Mjanmę, w której w ubiegłym tygodniu doszło do zamachu stanu. Papież zaapelował o uwolnienie liderów politycznych i podjęcie szczerego dialogu dla dobra kraju.

Franciszek przypomniał, że proces demokratyczny wymaga podążania drogą dialogu integrującego, pokojowego, konstruktywnego i pełnego szacunku pomiędzy wszystkimi częściami składowymi społeczeństwa obywatelskiego, w każdym mieście i państwie, a rozwój świadomości demokratycznej wymaga przezwyciężenia faworyzowania oraz by zapanowało poszanowanie dla państwa prawa.

Papież zwrócił uwagę, że kryzys polityki i wartości demokratycznych oddziałuje również na poziomie międzynarodowym, wpływając na cały system wielostronny z oczywistą konsekwencją, że organizacje stworzone w celu wspierania pokoju i rozwoju – w oparciu o prawo, a nie o „prawo najsilniejszego” – dostrzegają zagrożenie swojej skuteczności.
Zdaniem Franciszka pandemia jest okazją do podjęcia organicznych reform, tak aby organizacje międzynarodowe odkryły na nowo swoje podstawowe powołanie do służby rodzinie ludzkiej w celu zachowania życia każdej osoby i pokoju. „Nie należy obawiać się reform, nawet jeśli wymagają one poświęceń i nierzadko zmiany mentalności. Każde żywe ciało nieustannie musi się reformować, a w tę perspektywę wpisują się również reformy dotyczące Stolicy Apostolskiej i Kurii Rzymskiej” – powiedział Franciszek.

Franciszek z uznaniem mówił o wejściu w życie traktatu o zakazie broni jądrowej, jak również przedłużenie na następne pięć lat nowego Traktatu o redukcji zbrojeń strategicznych (tzw. New START) pomiędzy Federacją Rosyjską i Stanami Zjednoczonymi Ameryki.

Wskazał także na potrzebę rozbrojenia także w odniesieniu do broni chemicznej i konwencjonalnej. „Podczas gdy wraz z mnożeniem się broni zwiększa się przemoc na każdym poziomie i widzimy wokół siebie świat rozdarty wojnami i podziałami, odczuwamy coraz większą potrzebę pokoju – pokoju, który jest nie tylko brakiem wojny, ale życiem pełnym sensu, zaplanowanym i przeżywanym w osobistym spełnieniu i braterskim dzieleniu się z innymi” – powiedział Franciszek.

Wyraził nadzieję, że rok 2021 będzie rokiem, w którym wreszcie położony zostanie kres konfliktom w Syrii, między Izraelczykami a Palestyńczykami w Ziemi Świętej, Libanie, Libii, Republice Środkowoafrykańskiej, Ameryce Łacińskiej, Półwyspie Koreańskim i Kaukazie Południowym.

Kończąc rozważanie na temat kryzysu polityki Franciszek wskazał na plagę terroryzmu, który na całym świecie co roku pochłania wiele ofiar wśród bezbronnej ludności cywilnej i dotyka różnych krajów na wszystkich kontynentach, głównie w Afryce Subsaharyjskiej, ale także w Azji i Europie. „Moja myśl biegnie do wszystkich ofiar i ich rodzin, którym ślepa przemoc, motywowana ideologicznymi wypaczeniami religii zabrała osoby bliskie.

Ponadto, celem takich ataków są często miejsca kultu, gdzie wierni gromadzą się na modlitwę. W tym kontekście chciałbym podkreślić, że ochrona miejsc kultu jest bezpośrednią konsekwencją obrony wolności myśli, sumienia i religii oraz obowiązkiem władz cywilnych, bez względu na koloryt polityczny czy przynależność religijną” – powiedział Franciszek.

Kryzys stosunków międzyludzkich

Na zakończenie swoich rozważań papież mówił o kryzysie stosunków międzyludzkich, będącego wyrazem ogólnego kryzysu antropologicznego, który dotyczy samej koncepcji osoby ludzkiej i jej transcendentnej godności. Zwrócił uwagę, że pandemia, która zmusiła ludzi do długich miesięcy izolacji i często samotności, wydobyła na światło dzienne zapotrzebowanie każdego człowieka na ludzkie relacje i wskazał przede wszystkim studentów i uczniów, którzy nie mogli regularnie uczęszczać do szkoły lub na uczelnię. Wszędzie uruchomiono komputerowe platformy edukacyjne. Ukazały one nie tylko znaczne różnice w możliwościach edukacyjnych i technologicznych, ale uświadomiły nam również, że z powodu kwarantanny i wielu innych już istniejących braków, duża liczba dzieci i młodzieży pozostaje w tyle w naturalnym procesie rozwoju edukacyjnego.

Ponadto wzrost liczby osób uczących się na odległość doprowadził również do większego uzależnienia dzieci i nastolatków od internetu i ogólnie od wirtualnych form komunikacji, czyniąc je bardziej podatnymi na zagrożenia i nadmiernie narażonymi na działalność przestępczą online.

Franciszek zaznaczył, że jesteśmy świadkami czegoś w rodzaju „katastrofy edukacyjnej”, wobec której nie możemy pozostać bezczynni, dla dobra przyszłych pokoleń i całego społeczeństwa. Wskazał na potrzebę ponownego zajęcia się edukacją, angażującego społeczeństwo na każdym poziomie ponieważ edukacja jest naturalnym środkiem zaradczym na kulturę indywidualistyczną, która czasami przeradza się w prawdziwy kult „ego” i prymat obojętności.

Papież zwrócił uwagę, że długie okresy kwarantanny pozwoliły również na spędzanie więcej czasu w gronie rodzinnym i ponownego odkrycia najdroższych relacji, a z drugiej strony w niektórych przypadkach wspólne pożycie przerodziło się w przemoc domową. „Zachęcam wszystkich, władze publiczne i społeczeństwo obywatelskie, do wspierania ofiar przemocy w rodzinie: niestety, wiemy, że to kobiety, często wraz z dziećmi, muszą płacić najwyższą cenę” – zaapelował Franciszek.

Wskazał, że potrzeba powstrzymania rozprzestrzeniania się wirusa miała również konsekwencje dla różnych podstawowych wolności, w tym wolności wyznania, poprzez ograniczenie kultu religijnego oraz działalności edukacyjnej i charytatywnej wspólnot wiary.

Papież podkreślił, że wymiar religijny stanowi podstawowy aspekt osobowości ludzkiej i społeczeństwa, którego nie można anulować; i że pomimo wysiłków podejmowanych w celu ochrony życia ludzkiego przed rozprzestrzenianiem się wirusa, nie można uznać wymiaru duchowego i moralnego osoby za drugorzędny względem zdrowia fizycznego.

Zaznaczył, że wolność wyznania nie jest skutkiem wolności zgromadzeń, ale wywodzi się zasadniczo z prawa do wolności religijnej, które jest pierwszym i podstawowym prawem człowieka. Wskazał na konieczność, aby była ona szanowana, chroniona i broniona przez władze cywilne, podobnie jak zdrowie i nietykalność fizyczna. Z drugiej strony, dobra troska o ciało nigdy nie może być oddzielana od troski o duszę.

Franciszek przywołał słowa wielkiego włoskiego poety Dante Alighieriego, którego siedemsetna rocznica śmierci przypada w tym roku a który za cel swojego dzieła Boskiej Komedii uznał: „Oddalić tych, którzy żyją tym życiem od stanu nędzy i doprowadzić ich do stanu szczęścia”. „Takie, choć w różnych rolach i w różnych sferach, jest również zadanie zarówno władz religijnych, jak i cywilnych. Kryzys stosunków międzyludzkich, a w konsekwencji inne kryzysy, o których wspomniałem, nie może być przezwyciężony inaczej niż poprzez ochronę transcendentnej godności każdej osoby ludzkiej, stworzonej na obraz i podobieństwo Boga” – podkreślił papież.

Na zakończenie Franciszek stwierdził: „Braterstwo jest prawdziwym lekarstwem na pandemię i na wiele nieszczęść, które nas dotknęły. Braterstwo i nadzieja są jak leki, których potrzebuje dzisiaj świat, na równi ze szczepionkami. Modlę się o obfite dary Boże dla każdego z was i dla waszych krajów, w nadziei, że ten rok będzie sprzyjał pogłębieniu więzi braterstwa, łączących całą rodzinę ludzką”.

***
Obecnie Stolica Apostolska utrzymuje stosunki dyplomatyczne ze 183 państwami, a także z Suwerennym Zakonem Maltańskim, Unią Europejską oraz 32 organizacjami międzynarodowymi, w tym Ligą Arabską. Więcej państw ma relacje dyplomatyczne tylko ze Stanami Zjednoczonymi. 88 ambasad ma swoje siedziby w Rzymie, pozostałe państwa reprezentuje ambasador nie rezydujący w Wiecznym Mieście, akredytowany także w innym państwie.

Pełny tekst papieskiego przemówienia dostępny jest TUTAJ.