Franciszek i walka z handlem ludźmi – współczesnym niewolnictwem

Już po raz siódmy 8 lutego katolicy na całym świecie są zaproszeni do modlitwy i refleksji na temat handlu ludźmi. Papież Franciszek wielokrotnie wypowiadał się na ten temat nazywając handel ludźmi „współczesnym niewolnictwem” i „plagą ludzkości”. W 2015 r. ustanowił Międzynarodowy Dzień Modlitwy i Refleksji na temat Walki z Handlem Ludźmi. Według stałego przedstawiciela Stolicy Apostolskiej przy Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE) ks. Janusza Urbańczyka na świecie jest ponad 40 mln ofiar handlu ludźmi, w tym 10 mln to nieletni.

Wkrótce po swoim wyborze w 2013 r. Franciszek dał jasno do zrozumienia, że z wielką determinacją podejmie walkę z handlem ludźmi. W adhortacji apostolskiej „Evangelii Gaudium”, duchowym programie swojego pontyfikatu, papież napisał: „Zawsze bolała mnie sytuacja tych, którzy są ofiarami różnych form handlu ludźmi. Chciał-bym, żeby usłyszano wołanie Boga, pytającego nas wszystkich: «Gdzie jest twój brat?» (Rdz 4, 9). Gdzie jest twój brat niewolnik? Gdzie jest ten, którego codziennie zabijasz w małej nielegalnej fabryce, w sieci prostytucji, w dzieciach zatrudnianych do żebrania, w człowieku, który musi pracować w ukryciu, bo jego sytuacja jest prawnie nieuregulowana? Nie udawajmy, że nic nie wiemy. Istnieje wiele form udziału w przestępstwie. Pytanie skierowane jest do wszystkich! W naszych miastach zagnieździło się to mafijne i wynaturzone przestępstwo, i wielu ma ręce umaczane we krwi z powodu wygodnego i milczące-go współudziału w tym procederze” (211).

Wcześniej, zaledwie kilka tygodni po objęciu urzędu, Franciszek w kilku zdaniach poprosił swojego rodaka z Watykanu o podjęcie programowego działania w sprawie handlu ludźmi. Napisał do argentyńskiego biskupa Marcelo Sáncheza Sorondo, kanclerza Papieskiej Akademii Nauk: „Marcelo, myślę, że dobrze byłoby zbadać handel ludźmi i współczesne niewolnictwo. Handel organami mógłby być badany w powiązaniu z handlem ludźmi. Dziękuję Ci bardzo. Franciszek”.

Watykan współpracuje z organizacjami pozarządowymi i policją

Sugestia ta została podjęta przez kilka watykańskich urzędów. Od samego początku współpraca z innymi religiami, organizacjami pozarządowymi i władzami państwowymi miała kluczowe znaczenie, tak że z biegiem lat rozwinęła się gęsta, „polifoniczna sieć”, której wspólnym celem była skuteczna walka z handlem ludźmi i współczesnym niewolnictwem oraz pomoc ofiarom. Watykan stał się swego rodzaju think tankiem i centrum refleksji oraz strategii na temat handlu ludźmi.

Papieska Akademia Nauk rozpoczęła prace nad problemem w tym samym czasie, co opublikowanie „Evangelii Gaudium” w listopadzie 2013 roku. W następnym roku przywódcy światowych religii zostali zaproszeni do Watykanu, aby połączyć siły w walce z handlem ludźmi. 2 grudnia 2014 r. podpisali z papieżem Franciszkiem deklarację przeciwko handlowi ludźmi i współczesnemu niewolnictwu. Jest to pierwszy tego rodzaju dokument sygnowany przez Watykan. W deklaracji podkreślono, że współczesne niewolnictwo, którym jest handel ludźmi, przymusowa praca i prostytucja, handel ludzkimi organami, a także wszelkie relacje, które naruszają poszanowanie dla podstawowego przekonania o tej samej równości, wolności i godności wszystkich ludzi, jest „zbrodnią przeciwko ludzkości” i powinno być za nią uznane przez każdego i przez wszystkie narody. Zapewniono o wspólnym zaangażowaniu w inspirowaniu duchowych i praktycznych działań wszystkich religii i ludzi dobrej woli w wykorzenieniu współczesnego niewolnictwa. Deklarowany cel był ambitny, a było nim „zniesienie współczesnego niewolnictwa na całym świecie do 2020 roku i na zawsze”, czego niestety jak dotychczas nie udało się zrealizować. Sygnatariuszami dokumentu są m. in. prawosławny patriarcha Bartłomiej, zwierzchnik Wspólnoty Anglikańskiej abp Justin Welby, rabini: Abraham Skorka i David Rosen, czterech imamów, w tym Mohamed Ahmed El-Tayeb Wielki Mufti Uniwersytetu Al-Azhar w Kairze, hinduiści oraz dwóch buddystów.

Grupa Świętej Marty

W kwietniu 2014 roku w Watykanie powstała Grupa Świętej Marty (Santa Marta Group). W Domu św. Marty, który jest rezydencją papieża, biskupi, eksperci organizacji pozarządowych i przedstawiciele międzynarodowych organów bezpieczeństwa i policji z ponad 30 krajów spotykają się regularnie i rozmawiają na temat walki z handlem ludźmi. Nie szukają jednego gotowego rozwiązania dla tego niezwykle złożonego i ponadnarodowego problemu, ale raczej opracowują strategie działań przeciwko handlowi ludźmi zorientowane przede wszystkim na ofiary w oparciu o doświadczenia różnych środowisk. Ostatnio Grupa Świętej Marty podjęła na swojej stronie internetowej kwestię, jak pandemia koronawirusa zmienia walkę z handlem ludźmi.

„Już nie słudzy, ale bracia” – takie było motto Papieża na Światowy Dzień Pokoju 1 stycznia 2015 r. Franciszek opisał w nim nowe formy niewolnictwa: handel ludźmi, pracę przymusową, prostytucję, handel organami jako „plagę ludzkości”. Na spotkaniu z ekspertami i członkami Papieskich Akademii Nauk i Nauk Społecznych w kwietniu 2015 roku papież podkreślił potrzebę stworzenia globalnej strategii przeciwko handlowi ludźmi. Zdaniem papieża „ci, którzy stają się wspólnikami tego `nieludzkiego rynku` powinni zostać ukarani, a kto chce, może również pomyśleć o klientach przymusowych prostytutek”. Franciszek zaznaczył, że zbyt często „nowe formy niewolnictwa są chronione, a nie zwalczane, przez instytucje państwowe”.

Burmistrzowie, afrykańscy sędziowie i nie tylko

Papieska Akademia Nauk Społecznych była gospodarzem kilku prestiżowych konferencji i warsztatów na temat handlu ludźmi, w tym seminarium na temat handlu dziećmi. Burmistrzowie i lokalni politycy z głównych miast na wszystkich kontynentach spotkali się w lipcu 2015 r. w siedzibie Akademii w Ogrodach Watykańskich (gdzie znajduje się również siedziba Papieskiej Akademii Nauk) w celu znalezienia „najlepszych metod” w walce z handlem ludźmi. Kolejna konferencja w czerwcu 2016 r. zgromadziła sędziów, prokuratorów i prawników w tym samym miejscu. Z tej okazji papież ponownie nazwał handel ludźmi, „współczesnym niewolnictwem”, a handel organami i przestępczość zorganizowaną jako „zbrodnie przeciwko ludzkości”.

W 2019 r. po raz kolejny afrykańskie kobiety, sędziowie i prokuratorzy spotkali się w Watykanie. „Wasze zaangażowanie, wasza uczciwość mogą aktywnie brać czynny udział w ratowaniu setek ofiar i potencjalnych ofiar handlu ludźmi we wszystkich jego formach” – powiedział papież afrykańskim kobietom i dodał: „Wasza odwaga i uczciwość są godne podziwu, ale jest też wielu, którzy ufają i potrzebują waszej konsekwencji i zaangażowania”.

Franciszek zna również osobiście ofiary handlu ludźmi. Kilkakrotnie rozmawiał z maltretowanymi kobietami, które opowiadały mu o swoim losie, w tym z mieszkankami Nigerii i Ameryki Południowej. W sierpniu 2016 r. w ramach tzw. „Piątków Miłosierdzia” odwiedził kościół na przedmieściach Rzymu, przy którym znajduje się ośrodek „Wspólnoty Papieża Jana XXIII”, która opiekuje się byłymi przymusowymi prostytutkami i spotkał się z 20 kobietami, które doświadczyły ciężkich aktów przemocy fizycznej. Wizyta była kolejnym apelem do sumień ludzkich, aby walczyć z handlem ludźmi, które Franciszek określa jako „zbrodnię przeciw ludzkości” i „ranę na ciele współczesnej ludzkości, na Ciele Chrystusa”.

Innym razem w swojej rezydencji w Domu św. Marty przez godzinę słuchał świadectwa Meksykanki Karli Jacinto, młodej kobiety, która w wieku od 12 do 16 lat była gwałcona jako niewolnica seksualna, do 30 razy dziennie. To spotkanie głęboko wstrząsnęło papieżem.

W 2019 r. Franciszek poprosił włoską zakonnicę siostrę Eugenię Bonetti ze zgromadzenia Misjonarek Matki Bożej Pocieszenia, przewodniczącą stowarzyszenia „Slaves no more” (Nigdy więcej niewolnicami) o napisanie medytacji papieskiej Drogi Krzyżowej w Wielki Piątek w Koloseum. Siostra m. in. zaapelowała o demaskowanie handlu istotami ludzkimi jako zbrodni przeciw ludzkości. „Człowiek ubogi, cudzoziemiec, inny nie powinien być postrzegany jako wróg, którego należy odrzucić lub zwalczać, ale raczej jako brat lub siostra, którą należy przyjąć i pomóc. Nie są oni problemem, przeciwnie – są cennym zasobem dla naszych opancerzonych twierdz, gdzie dobrobyt i konsumpcja nie przynoszą ulgi rosnącemu zmęczeniu i znużeniu na los dziewcząt, zmuszonych do bycia na ulicy przez grupy handlarzy niewolników, które nie wytrzymują tego upokorzenia i podeptania swojej godności” – napisała s. Bonetti.

Wytyczne duszpasterskie w sprawie handlu ludźmi

Jedynym z najważniejszych urzędów watykańskim, który stale pracuje nad strategią przeciwko handlowi ludźmi i promuje ochronę ofiar, jest sekcja ds. uchodźców i migrantów w Dykasterii ds. Integralnego Rozwoju Człowieka. Dykasteria znajduje się bezpośrednio pod kierownictwem papieża. Sekcją kieruje pochodzący z Kanady kard. Michael Czerny. W 2019 roku sekcja ds. uchodźców i migrantów współpracowała z międzynarodowymi ekspertami nad opracowaniem duszpasterskich wytycznych dotyczących handlu ludźmi, które mają jeszcze bardziej zwiększyć skuteczność zaangażowania Kościoła w walkę z tym złem.

Talitha Kum – zakonnice jako pionierki

W zakresie handlu ludźmi Stolica Apostolska ściśle współpracuje z międzynarodową siecią zakonną „Talitha Kum”, która przeciwstawia się współczesnemu niewolnictwu w 70 państwach na 6 kontynentach. Jej celem jest także walka z przemocą seksualną. Powstała w 2009 r. z inicjatywy Międzynarodowej Unii Przełożonych Generalnych Zgromadzeń Żeńskich. Proceder handlu ludźmi obejmuje tak wielkie terytoria, że dotarcie z pomocą do ofiar przestępców wymagało stworzenia ogólnoświatowej sieci. Siostry zajmują się bezpośrednią pomocą poszkodowanym, działaniami prewencyjnymi i informacyjnymi. Nazwa pochodzi od słów Jezusa wypowiedzianych w czasie spotkania z córką Jaira: „talitha kum”, czyli „dziewczynko, mówię ci, wstań!” (Mk 4, 41).

Papież Franciszek przyjął kierownictwo Talitha Kum z okazji ich dziesiątej rocznicy w 2019 roku i określił siostrzane wspólnoty, które współpracują w walce ze współczesnym niewolnictwem, jako „awangardę misyjnego działania Kościoła przeciwko złu, jakim jest handel ludźmi”. „Taka współpraca jest przykładem dla całego Kościoła, w tym dla nas: mężczyzn, księży, biskupów. To jest przykład. Kontynuujcie dobrą robotę!” – powiedział Franciszek.