Ramadan miesiącem samokontroli i oddawania czci Bogu

Muzułmanie na całym świecie rozpoczęli miesiąc postu – Ramadan. – Ramadan jest miesiącem intensywnej modlitwy i oddawania czci Bogu, czytania Koranu, a także wdzięczności, dobroczynności, praktykowania samokontroli i uprzejmości oraz pracy nad samym sobą, żeby stać się duchowo lepszą osobą i poprawić relacje z innymi – opowiada Huseyin Celik. W rozmowie z KAI pochodzący z Turcji dziennikarz wyjaśnia, z czym wiąże się Ramadan, jakie tradycje i zwyczaje mu towarzyszą oraz czym dla muzułmanów jest post i dlaczego może być inspirujący dla innych.

Dawid Gospodarek (KAI): Trwa miesiąc Ramadan. Czy mógłbyś wyjaśnić najpierw różnice między kalendarzem gregoriańskim, a tym wykorzystywanym przez muzułmanów?

Huseyin Celik: Kalendarz muzułmański (hidżra) to kalendarz księżycowy, który zawiera 12 miesięcy po 29 lub 30 dni. Ten kalendarz uznaje hidżrę – emigrację, ucieczkę z Mekki do Mediny – za początek ery islamu. Według kalendarza gregoriańskiego hidżry miało miejsce 20 czerwca 622 roku.

W kalendarzu hidżry rok ma 354 dni, jest więc około 11 dni krótszy od kalendarza gregoriańskiego. 33 lata księżycowe odpowiadają 32 słonecznym. Więc według kalendarza gregoriańskiego, w każdym roku Ramadan zaczyna się 11 dni wcześniej niż w poprzednim.

KAI: Opowiedz, proszę o Ramadanie – co o tym czasie mówi Koran?

– Ramadan jest miesiącem intensywnej modlitwy i oddawania czci Bogu, czytania Koranu i zastanawiania się nad jego naukami, a także wdzięczności, dobroczynności, praktykowania samokontroli i uprzejmości oraz pracy nad samym sobą, żeby stać się duchowo lepszą osobą i poprawić relacje z innymi.

Ramadan jest dziewiątym miesiącem islamskiego kalendarza, poświęconym postowi. Nazywamy go sułtanem jedenastu miesięcy. W tym miesiącu dorośli, zdrowi muzułmanie poszczą od brzasku (ok. półtorej godziny przed wschodem słońca) do zachodu słońca. Post polega na powstrzymywaniu się w ciągu dnia od jedzenia, picia oraz kontaktów intymnych.

O Ramadanie w Koranie, w rozdziale Baqarah (Krowa – 2/186), napisano tak: „To jest miesiąc Ramadan, w którym został objawiony Koran – droga prosta dla ludzi i jasne dowody drogi prostej, i roztropności. Kogo z was zastanie ten miesiąc, niech pości w tym czasie. A ten, kto jest chory lub w podróży, przez odpowiednią liczbę innych dni. Bóg chce dać wam ulgę, a nie chce dla was utrudnienia; chce, żebyście dopełnili tę liczbę i żebyście głosili wielkość Boga za to, że On poprowadził was drogą prostą, byście byli Mu wdzięczni!”.

KAI: Czemu służy taki post?

– Celem postu jest dyscyplinowanie u osób wierzących duchowości, pokory i cierpliwości. Jest to czas oczyszczenia duszy, skupienia uwagi na Bogu, praktykowania bezinteresowności. Ramadan to dla muzułmanów czas poszczenia w imię Boga, głębszego angażowania się w modlitwy i praktyki religijne, jako proces wzmacniający na kolejne miesiące roku. W trakcie Ramadanu muzułmanie proszą o przebaczenie za swoje grzechy, modlą się o wskazanie drogi i okazanie pomocy w przezwyciężaniu codziennych trudności. Starają się oczyścić poprzez samokontrolę i spełnianie aktów wiary.

Objawienie koraniczne rozpoczęło się w Ramadanie, w Noc Mocy, o którym Koran mówi, że ma więcej błogosławieństw niż tysiąc miesięcy. Wierni poświęcają swój czas na to, aby wspominać Boga i czytać Koran.

Ramadan jest także miesiącem solidarności i udzielenia wzajemnej pomocy. W Ramadanie ludzie starają się pomagać sobie nawzajem bardziej niż kiedykolwiek. W czasie postu wierni muszą wykazać się cierpliwością, unikać kłótni i nie mówić nikomu złych słów. W czasie postu nie tylko żołądek, ale również język, oczy, uszy i inne części ciała oraz serce i umysł zobowiązane są do wstrzemięźliwości. Podobnie, jak kontrolujemy nasze pragnienia zmysłowe, musimy również panować nad naszymi negatywnymi emocjami i działaniami.

Wysłannik islamu, Mahomet (niech będzie z nim pokój i błogosławieństwo), powiedział, że post to nie tylko powstrzymywanie się od jedzenia i picia, lecz również od wszelkich czynów bezbożnych. Jeśli człowiek nie panuje nad swoimi zmysłami i swoim zachowaniem, to Bóg nie wymaga od niego, by powstrzymywał się od jedzenia.

KAI: Praktyka postu jest wspólna dla wielu religii.

– Tak, poszczenie stanowi praktykę obecną przez wieki w takich religiach jak judaizm i chrześcijaństwo i jest w nich uznawane za ważny element oddawania czci Bogu. O tym związku przypomina werset koraniczny: „O wy, którzy wierzycie! Przepisany jest wam post, tak jak był przepisany tym przed wami, abyście zasłużyli na Bożą ochronę (przed pokusami cielesnymi) i byście stali się pobożni” (Koran, 2:183).

Społeczne znaczenie postu polega także na tym, że poszczący doświadczają głodu, dzięki czemu rozwijają swoją empatię dla tych, którym się mniej poszczęściło, i uczą się wdzięczności wobec Boga oraz doceniania wszystkich Jego darów. Post zwiększa współczucie dla wszystkich pozbawionych codziennych środków na przeżycie. Choć każdy wie, w znaczeniu abstrakcyjnym, że są na świecie ludzie cierpiący z głodu i ubóstwa, to jednak sama wiedza często nie wystarcza, by miała realne przełożenie na nasze codzienne zachowanie. Podczas postu w Ramadanie wiedza ta jest internalizowana, gdyż teraz już nie tylko wiemy, że istnieją głodni ludzie, ale też mamy wgląd w ich doświadczenie głodu. Ta pogłębiona, uwewnętrzniona wiedza, pomaga nam zminimalizować marnotrawstwo i szczerze czynić wszystko, co w naszej mocy, by pomóc potrzebującym.

Ramadan jest również miesiącem hojności. Ludzie są bardziej szczodrzy, serdeczniejsi i w większym niż zazwyczaj stopniu gotowi czynić dobro i pomagać innym. Muzułmanie często zapraszają siebie nawzajem, przyjaciół i innych gości, muzułmanów i nie-muzułmanów – w szczególności sąsiadów – niezależnie od wyznania, by wspólnie spożyć kolację, podzielić się podarunkami oraz życzyć sobie wszystkiego, co najlepsze.

KAI: Co i kiedy mogą w tym czasie jeść muzułmanie?

– Właśnie poszczenie w miesiącu Ramadan stanowi jeden z filarów – zasadniczych powinności w Islamie. Post polega na powstrzymywaniu się w ciągu dnia od jedzenia, picia oraz kontaktów intymnych, a zatem – od ok. półtorej godziny przed wschodem słońca aż do jego zachodu. Tradycja prorocka zaleca spożycie wczesnego śniadania przed nadejściem brzasku. Z końcem dnia post jest przerywany posiłkiem, zwanym iftar. Zgodnie z tradycją Proroka, powinno się przerwać post daktylem, oliwką bądź odrobiną wody.

KAI: Wspomniałeś, że poszczą tylko zdrowi dorośli. Czy oprócz dzieci i chorych ktoś jeszcze jest zwolniony z postu?

– Tak, według wersetu Baqarah 185, dzieci (do osiągnięcia dojrzałości), chorzy i osoby w podróży nie muszą pościć. Dodatkowo nie poszczą kobiety w ciąży, karmiące oraz przechodzące menstruację. Jeżeli ktoś nie może, to przez pewną liczbę musi pościć innych dni. Jeżeli post wzmaga chorobę lub opóźnia wyleczenie, chorzy mogą pościć w innym terminie. Osoby starsze lub nieuleczalnie chorzy, jeżeli w ogóle nie mogą pościć, zobowiązani są do nakarmienia biednego za każdy dzień, w którym nie pościli.

KAI: Czy post dotyczy też lekarstw, zwłaszcza ważnych dziś szczepionek przeciw koronawirusowi?

– Wszystko co przedostaje się do przewodu pokarmowego przez usta, bez względu czy będzie to jedzenie lub picie, odżywcze dla organizmu lub rzecz niedostarczająca wartości odżywczych dla organizmu, unieważnia post. Więc podczas postu muzułmanie nie mogą nadużywać lekarstw. Według imamów, szczepionki nie zawierają substancji odżywczych, więc można zaszczepić się. Chorzy nie muszą pościć, więc jeżeli ktoś musi pobrać leki, to nie pości. Najlepiej używać lekarstw i zaszczepić się po iftarze, czyli po przerwaniu postu. W ten sposób mogą brać udział w poście.

KAI: Między zachodem a wschodem słońca post jest przerywany. Jak spędza się ten czas, czy można wtedy rzeczywiście jeść wszystko i w dowolnej ilości? Czy tym nocnym posiłkom i spotkaniom towarzyszą jakieś zwyczaje?

– W Ramadanie kontynuujemy wykonanie naszych obowiązków, czyli pracy, nauki itd. Pięć razy dziennie wykonujemy nasze modlitwy (salah). Przygotujemy iftar i 5 lub 10 minut przed przerwaniem postu modlimy się. Po przerwaniu postu, muzułmanie mogą jeść wszystko, co jest halal. W ilości jedzenia nie ma ograniczenia, ale ludzie starają się nie jeść dużo i zwiększać samokontrolę. Po iftarze kontynuujemy modlitwy, a potem ludzie mogą odpoczywać lub spać.

Mamy taki zwyczaj, że tradycyjnie w środku nocy wędrujący ulicami miast bębniarze krążą, aby obudzić śpiących, żeby mogli przygotować sahur, czyli duży poranny posiłek, który należy zjeść przed ponownym rozpoczęciem postu.

KAI: Wyjaśnij jeszcze, co to znaczy halal.

– Halal jest tym, co wolno robić albo jeść. Przeciwieństwem jest haram. W rozdziale Baqarah 173 napisano, co jest zakazane – padlina, krew i mięso wieprzowe oraz rzeczy złożone w ofierze innym bóstwom. Chyba, że ktoś został zmuszony do złamania takich zakazów albo zjedzenie czegoś takiego jest ostatecznością potrzebną do przeżycia. Haram w islamie jest też alkohol.

KAI: Czy poza samym postem związanym z jedzeniem muzułmanie mają jeszcze jakieś zobowiązania w czasie Ramadanu?

– Oprócz postu, muzułmanie muszą rozdawać jałmużnę (sadaka -el fitr) dla biednych. Fitr oznacza „przerwanie postu, stan pierwotny, naturę ludzką – taką, jak stworzył ją Bóg”. Sadaqa al fitr – datek dobroczynny dawany przez muzułmanów przed modlitwą świąteczną (kończącą Ramadan), zwany jest fitra. Ten drobny datek jest nakładany na każdego muzułmanina, który ma środki, aby utrzymać siebie i swoją rodzinę. Jest to akt czci związany z posiadaniem. Fitra jest dawana raz w roku, przy końcu Ramadanu. W czasie Ramadanu kontynujemy wykonanie modlitwy (salah) pięć razy.

Specjalnie w czasie Ramadanu wykonujemy tarałih – modlitwa nocna. Możemy wykonać ją w meczecie albo w domu. Jednak z powodu koronawirusa w meczetach wprowadzone są ograniczenia.

KAI: Jak osoby niebędące muzułmanami mogą pomóc wyznawcom Allaha w przeżywaniu Ramadanu? Co jest mile widziane, a na co lepiej uważać? Widziałem np., że w Izraelu czy na terenie Autonomii Palestyńskiej nawet zakonnicy po zachodzie słońca rozdają wodę czy daktyle i jakieś drobne przekąski…

– W czasie Ramadanu niektórzy ludzie mogą być po prostu zdenerwowani z powodu postu. Dobrze zrozumieć ich uczucia, tolerować je. Konkretnie trudno powiedzieć, co da się zrobić, ale osobiście mogę powiedzieć, że otrzymałem wiadomości z życzeniami i wsparciem od znajomych z Polski. To było dla mnie bardzo miłe.

Muzułmanie bardzo lubią zapraszać ludzi i gościć ich. Można wziąć udział w kolacji iftar i spożyć z nimi smaczne posiłki. W ten sposób można poznać kulturę i okazać wsparcie. W Polsce też są organizowane takie wydarzenia. W Warszawie w Instytut Dialogu Dunaj, w którym działam jako woluntariusz, co roku organizuje kolacje ramadanowe – iftar.

KAI: Święto Ramadan Bajram kończy czas postu. Jak się je obchodzi?

– Ramadan trwa około 29 lub 30 dni. Po Ramadanie zacznie się trzydniowy Bajram czyli Święto Ramadan (Eid ul-Fitr), który twa 3 dni. Eid jest błogosławieństwem i szczególnym darem.

Bajram rozpoczyna się modlitwą. W czasie Eid wierni okazują wdzięczność za dary i błogosławieństwo od Szczodrego Boga. Dają też jałmużnę, przyjmują gości i dzielą się prezentami. Obdarowują dzieci, krewnych, biednych i potrzebujących…

Ci, którzy doceniają to błogosławieństwo, doznają radości ze względu na świadomość, że uczynili wszystko, co potrafili w tej doczesnej próbie, jako słudzy Boga. Doznają też radości Boskiego przebaczenia. Choć post jest nakazany przez wszystkie dni ramadanu, to nie wolno jednak pościć w dni świąteczne.

KAI: To tak jak w katolicyzmie – jeśli w dzień postu, np. piątek albo w Wielkim Poście, wypada jakaś liturgiczna uroczystość czy niedziela, post nie obowiązuje. A Jakie wartości czy praktyki z Ramadanu mogą być inspirujące dla wyznawców innych religii czy osób niewierzących?

– Ramadan to czas na zmiany. Post pozwala na przerwę w trzymaniu się sztywnych zwyczajów i w pobłażaniu sobie.

W Ramadanie ludzie lepiej rozumieją biednych i głodnych, doświadczając głodu. Jednocześnie w tym miesiącu odpoczywają nasz żołądek i ciało, które pracują nieprzerwanie przez cały rok. Post społecznie ma wielką wartość w tworzeniu pokoju i sprawiedliwości. Spotkania iftar przyczyniają się do stworzenia wspólnotowej atmosfery, gdy zaprasza się naszych przyjaciół i znajomych na kolację.

Fot. archiwum prywatne

***

Huseyin Celik – pochodzi z Turcji. Studiuje dziennikarstwo w Warszawie. Prawie od trzech lat mieszka w Polsce. Interesuje się dziennikarstwem, mediami oraz dialogiem międzyreligijnym i dialogiem międzykulturowym. Woluntariusz Instytutu Dialogu Dunaj. Twórca strony na Facebooku „Co się dzieje w Turcji”. Pilnie uczy się języka polskiego, poznaje chrześcijaństwo i judaizm.