Czego młodzież oczekuje dziś od księży?

Książka „Autentyzm i duchowość – księża w opinii polskiej młodzieży” autorstwa ks. Tomasza Adamczyka jest socjologiczną analizą badań przeprowadzonych w dniach 1-12 czerwca 2020 r. w grupie 1396 młodych w wieku od 12 do 20 lat. Badanie zostało zrealizowane za pomocą internetowego kwestionariusza składającego się z 25 pytań zamkniętych i otwartych, obejmujących zagadnienia dotyczące ocen osób duchownych ale też kwestie związane z religijnością czy moralnością.

Badanie miało charakter ogólnopolski. Wzięli w nim udział uczniowie obojga płci, z 15 województw (wszystkie poza województwem lubuskim), mieszkańcy wsi i miast a także dużych miast, reprezentujący różne rodzaje szkół. Wśród badanych były osoby uczestniczące ale też nieuczestniczące w ostatnim roku w lekcjach religii.

Ks. Tomasz Adamczyk na podstawie badań omawia m.in. stan religijności polskiej młodzieży oraz zmiany postaw religijnych w kierunku postępującej sekularyzacji, choć zmiany te mają charakter nie radykalny a ewolucyjny. Interesująca jest analiza postaw młodzieży w stosunku do poszczególnych przykazań Dekalogu. Wynika z niej, że w badanej zbiorowości młodzi średnio za najbardziej akceptowane i wiążące uważają przykazania związane ze stosunkiem do rzeczy materialnych, następnie – do drugiego człowieka, na ostatnim miejscu – do Boga. Zdecydowana większość badanych (62, 2 proc. odpowiedzi „tak” i „raczej tak”) jest zdania, że można być religijnym bez Kościoła. Jeśli chodzi o oczekiwania wobec Kościoła katolickiego w Polsce najwięcej osób deklaruje, że oczekiwałoby większego zaufania do księży (50,4 proc.) oraz lepszej moralnej kondycji ludzi wierzących (49,8 proc.).

Z badań wynika, że pierwsze skojarzenia ze słowem „ksiądz” jest z reguły pozytywne – wiążą się z duchowością i pełnionymi funkcjami liturgicznymi. Nie brak jednak również skojarzeń negatywnych, dotyczących przede wszystkim ujawnianych w ostatnich latach skandali pedofilskich.

Choć ponad połowa badanych młodych ludzi pozytywnie ocenia swoje kontakty osobiste ze spotkanymi księżmi, zdecydowana większość (70,7 proc.), gdy znalazła się w trudnej sytuacji życiowej, nigdy nie zwróciła się do księdza z prośbą o wsparcie czy pomoc. Około 8 proc. szukało takiej pomocy jeden raz, około 9 proc. – kilka razy.

Badana młodzież najczęściej deklarowała, że autorytety religijne nie mogą wpływać na jej sumienie (36,8 proc). Dla 31,3 proc. takim autorytetem cieszy się papież. Co ciekawe, w dalszej kolejności są księża, z którymi młodzi mają osobisty kontakt – dla 29,9 proc. takim autorytetem jest spowiednik, dla 25,6 proc. – katecheta. Biskup – jedynie dla 10,6 proc. Badania pokazują też rosnący kryzys zaufania wobec instytucji Kościoła. Najwięcej badanych pozytywnie w tym względzie ocenia papieża Franciszka (59,8 proc.) a następnie księdza katechetę (50,5 proc.). Inni przedstawiciele hierarchii cieszą się mniejszym zaufaniem. Najmniejszym – episkopat jako całość (26,5 proc.).

Z badań wynika, że dla młodych najważniejsze funkcje księdza związane są ze sprawowaniem sakramentów (65,2 proc.) oraz udzielaniem duchowego wsparcia (45,9 proc.). Od spowiednika najczęściej oczekują rozgrzeszenia (47,5) i zrozumienia (42,6 proc.), a także porady duchowej (39 proc). W homiliach najbardziej irytuje ich nietolerancja i agresja, zwłaszcza wobec osób homoseksualnych, oraz podejmowanie wątków politycznych; oczekują w nich duchowości.

Kluczowe w ocenie księży przez młodzież okazują się „ludzkie” cechy księdza. Dotyczy to zarówno cech pozytywnych (człowieczeństwo, otwartość, wyrozumiałość) jak i negatywnych (arogancja, ignorancja, wyniosłość). Jak wraca uwagę autor, badania wskazują, że dla młodych szczególnie istotna jest religijność weryfikowana w codziennym życiu oraz spójność tego, co się głosi z tym, jak się żyje. Młodzi nie wymagają od księży heroizmu w sytuacjach ekstremalnych, rozumieją ludzkie słabości, oczekują jednak zwyczajnej moralności, „na własną miarę”. Jest to, jak zwraca uwagę ks. Tomasz Adamczyk, „wołanie o autentyczność”.

Jak zachęcić młodych do bycia w Kościele? Najwięcej badany wskazuje, że poprzez tolerancję i otwartość wobec inaczej myślących (22,3 proc.) oraz zaangażowane towarzyszenie, poważne traktowanie, wsparcie i pomoc (22,2 proc.). Wśród innych propozycji młodzież wskazała na nowe formy duszpasterskie (14,6 proc.), tworzenie wspólnot i działania integracyjne (13,9 proc.), pozytywny przekaz (12, 8 proc.), zmianę języka komunikacji (10 proc.), reformę instytucji (6,5 proc.). Co szósty badany twierdził, że nie wie, a co dwudziesty – że żadne działania i tak nic nie pomogą.

Aż 75,4 proc badanych jest zdania, że obecność w Internecie (dyskusja na formach, udział w wyzwaniach typu challenge, czy prowadzenie bloga/vloga) zwiększa zaufanie do księdza. Jest to m.in. szansa na lepsze poznanie się, nawiązanie kontaktu i zmniejszenie dystansu. Krytycy obecności księży w sieci zwracają uwagę, że ksiądz powinien się skupiać na duchowości i kontakcie osobistym z wiernymi oraz zwracają uwagę na słabą jakość treści zamieszczanych przez duchownych.

Młodzi oczekują od księży przede wszystkim autentyzmu i duchowości. Wiele wypowiedzi wskazuje na potrzebę religijności pogłębionej, nie tyle rytualnej co opartej na osobistym doświadczeniu.

Jak zwraca uwagę autor, wyniki badań w pewnym sensie można by było podsumować słowami Benedykta XVI skierowanymi do przedstawicieli polskich księży w warszawskiej archikatedrze w 2006 r.: „Wierni oczekują od kapłanów tyko jednego, aby byli specjalistami od spotkania człowieka z Bogiem. Nie wymaga się od księdza, aby był ekspertem w sprawach ekonomii, budownictwa czy polityki. Oczekuje się od niego, by był ekspertem w dziedzinie życia duchowego. (…) Bądźcie autentyczni w waszym życiu i posłudze. Wpatrzeni w Chrystusa, żyjcie życiem skromnym, solidarni z wiernymi, do których jesteście posłani. Służcie wszystkim, czekajcie na nich w parafiach i w konfesjonałach, towarzyszcie nowym ruchom i wspólnotom, wspierajcie rodziny, nie traćcie więzi z młodzieżą, pamiętajcie o ubogich i opuszczonych”.

Ks. Tomasz Adamczyk, „Autentyczność i duchowość. Księża w opinii polskiej młodzieży – analiza socjologiczna”, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, Lublin 2020.