Mk 4,1-20: Jezus – Syn Boży szczodrym siewcą Słowa zbawienia

Tekst w przekładzie Biblii Tysiąclecia

1 Znowu zaczął nauczać nad jeziorem i bardzo wielki tłum ludzi zebrał się przy Nim. Dlatego wszedł do łodzi i usiadł w niej, na jeziorze, a cały tłum stał na brzegu jeziora. 2 Nauczał ich wiele w przypowieściach i mówił im w swojej nauce: 3 «Słuchajcie: Oto siewca wyszedł siać. 4 A gdy siał, jedno [ziarno] padło na drogę; i przyleciały ptaki, i wydziobały je. 5 Inne padło na grunt skalisty, gdzie nie miało wiele ziemi, i wnet wzeszło, bo nie było głęboko w glebie. 6 Lecz po wschodzie słońca przypaliło się i uschło, bo nie miało korzenia. 7 Inne padło między ciernie, a ciernie wybujały i zagłuszyły je, tak że nie wydało owocu. 8 Inne wreszcie padły na ziemię żyzną i wydały plon, wschodząc i rosnąc; a przyniosły [plon] trzydziestokrotny, sześćdziesięciokrotny i stokrotny». 9 I dodał: «Kto ma uszy do słuchania, niechaj słucha!».

10 A gdy był sam, pytali Go ci, którzy przy Nim byli, razem z Dwunastoma, o przypowieść. 11 On im odrzekł: «Wam dana jest tajemnica królestwa Bożego, dla tych zaś, którzy są poza wami, wszystko dzieje się w przypowieściach, 12 aby patrzyli uważnie, a nie widzieli, słuchali uważnie, a nie rozumieli, żeby się nie nawrócili i nie była im odpuszczona [wina]».

13 I mówił im: «Nie rozumiecie tej przypowieści? Jakże więc zrozumiecie inne przypowieści? 14 Siewca sieje słowo. 15 A oto są ci, [którzy są] na drodze: u nich sieje się słowo, a skoro je usłyszą, zaraz przychodzi szatan i porywa słowo w nich zasiane. 16 Podobnie zasiewem na gruncie skalistym są ci, którzy, gdy usłyszą słowo, natychmiast przyjmują je z radością, 17 lecz nie mają w sobie korzenia i są niestali. Potem gdy nastanie ucisk lub prześladowanie z powodu słowa, zaraz się załamują. 18 Są inni, którzy są zasiani między ciernie: to ci, którzy wprawdzie słuchają słowa, 19 lecz troski tego świata, ułuda bogactwa i inne żądze wciskają się i zagłuszają słowo, tak że zostaje bezowocne. 20 Wreszcie zasiani na ziemię żyzną są ci, którzy słuchają słowa, przyjmują je i wydają owoc: trzydziestokrotny, sześćdziesięciokrotny i stokrotny».

Krytyka literacka

Perykopa Mk 4,1-20 należy do większej jednostki literackiej Markowej Ewangelii, tj. Mk 4,1-34, opisującej nauczanie Jezusa w przypowieściach. W ramach narracji Mk 4,1-20 daje się wyróżnić trzy jednostki mniejsze, a mianowice 4,1-9; 4,10-12 oraz 4,13-20. W takim układzie zostaną one poddane analizie poniżej.

Przypowieść o siewcy (Mk 4,1-9) Struktura perykopy zawiera następujące elementy: 1. Wprowadzenie narracyjne (ww. 1-2); 2. Wezwanie do słuchania skierowane bezpośrednio do słuchaczy (w. 3a); 3. Przypowieść o siewcy ukazująca działanie siewcy i los ziarna (ww. 3b-8); 4. Apel do słuchaczy w formie sentencji mądrościowej (w. 9).

Tradycja i redakcja. Przypowieść o siewcy została zaczerpnięta z tradycji przed-Markowej. Redaktor natomiast rozbudował wprowadzenie narracyjne. Historia. Brak elementów świadczących o jej opracowaniu w środowisku chrześcijaństwa zhellenizowanego, przemawia za bardzo wczesnym jej powstaniem. Ponadto posłużenie się kontrastem jest typowe dla nauczania Jezusa. Gatunek literacki: Przypowieść- to krótka opowieść, która jest ilustracją ukrytej w niej mądrości. Czyli przedstawione postacie i wydarzenia nie są tak naprawdę najważniejsze, lecz funkcjonują jako przykłady uniwersalnych praw, ukrytych przesłań. Oznacza to, że prosta, uboga fabuła jest tylko ilustracją, obrazem, który ukazuje głębsze treści. Właściwa interpretacja przypowieści wymaga, aby przejść od jej znaczenia dosłownego do znaczenia ukrytego.

Orędzie teologiczne

Ewangelista Marek przedstawia Jezusa – Syna Bożego w realizacji Jego misji zbawiania świata. Jezus czyni to gromadząc tłumy i nauczając je, głosząc prawdę o królestwie Bożym. Czyni to sięgając po przypowieści. W przypowieści o siewcy, On sam  jako siewca sieje ziarno. Tym ziarnem jest słowo o królestwie Bożym. Jezusowy posiew spotyka różny los. Zależy on od miejsca gdzie padnie Jego słowo. Niektóre z ziaren trafiają w pustkę (na drogę), inne spotykają się z zatwardziałością i oporem (grunt skalisty, ciernie). Pomimo to, zasiew ten przynosi zadziwiający plon jedynie pośród tych, którzy przyjmują słowa Jezusa i słuchają ich “otwartymi uszami” (ziemia żyzna). Jezus przywołując mądrościową sentencję: “Kto ma uszy do słuchania, niechaj słucha” – wzywa swoich słuchaczy do uważnego słuchania (w. 9). Tylko takie jest zdolne przyjąć Jezusowe orędzie słowa i zakorzenić je tak głęboko w sercu, aby miało moc przemiany całego naszego życia.

Tajemnica królestwa Bożego (Mk 4,10-12) Struktura perykopy składa się z dwóch części: 1. Pytanie Dwunastu i ich towarzyszy o wygłoszoną przypowieść (w. 10); 2. Dwuczęściowa wypowiedź zapytanego, która określa: – rolę pytających jako adresatów tajemnicy królestwa Bożego (w. 11); – pozycję pozostałych słuchaczy przypowieści za pomocą słów z Iz 6,9-10 (w. 12). Tradycja i redakcja: Marek przejął z tradycji logion zawierający cytat  z Iz 6,9-10, który objaśniał opór słuchaczy w przyjmowaniu działalności Jezusa: Jego czynów (wzmianka o oczach) i Jego słów (wzmianka o uszach). Historia Logion Jezusa ze względu na obecny w nim termin “tajemnica” wskazuje na jego powstanie we wspólnocie popaschalnej Kościoła. Przypowieść o siewcy była częścią autentycznego nauczania Jezusa ukazująca reakcję przeciwników na słowa i czyny Jezusa.

Orędzie teologiczne

Uczniowie sami z siebie nie są w stanie zrozumieć tajemnicy o królestwie Bożym. To Jezus musi otworzyć ich oczy na głoszne o nim orędzie. Oni zaś ze swej strony powinni pozwolić, aby ta dynamika przypowieści wciągnęła ich, przynosząc z sobą radykalne konsekwencje w ich życiu. Ich niepojętność podkreśla jedynie wielkość udzielonego im objawienia. To prawda, która przekracza ludzką logikę myślenia. Albowiem królestwo Boże można widzieć i słyszeć (w. 12), ale realizuje  się ono ostatecznie poprzez słowa i czyny Jezusa. Dzięki byciu z Jezusem i wierze, uczniowie są w możności pojąć i przyjąć prawdę o Bożym królestwie. Ci zaś, którzy są poza wspólnotą, Jezusa tajemnicy o królestwie Bożym pojąć nie mogą, albowiem  są poza  i brakuje im wiary Przywołane przez Ewangelistę Marka słowa Izajasza odsłaniają prawdę, że nauczanie Jezusa spotkało się także z postawą zatwardziałości ze strony słuchaczy, którzy własnowolnie popadli w ślepotę, trwając w niej w sposób zawiniony. Jedyną szansą dla nich jest nawrócenie i wiara.

Wyjaśnienie przypowieści o siewcy (Mk 4,13-20) Strukturę perykopy można zamknąć w dwóch częściach: 1. Dwa retoryczne pytania (w. 13); 2. Wyjaśnienie przypowieści (ww. 14-20). W ramach części drugiej daje się wyróżnić: – interpretację działania siewcy jako sianie słowa (w.14); – porównanie słuchaczy do zasianych na drodze (w. 15); -porównanie słuchaczy do zasianych na skalistym gruncie (ww.16-17); – porównanie słuchaczy do zasianych między ciernie (ww. 18-19); – porównanie słuchaczy do zasianych na żyznej ziemi. Tradycja i redakcja. Podwójne pytanie (w. 13bc) było już w materiale przejętym przez Marka i łączyło wyjaśnienie przypowieści z trzema przypowieściami o siewcy i wzroście. Grecka forma wyjaśnienia wskazuje, że połączenie nastąpiło w etapie poprzedzającym redakcję Markowej Ewangelii. Wyjaśnienie różniąc się na poziomie językowym od przypowieści może wskazywac na istnienie innego etapu rozwoju tradycji. Historia. Większość badaczy opowiada się za tezą, że wyjaśnienie nie pochodzi od Jezusa, ale jego źródłem są niepowodzenia w misji pierwotnej wspólnoty Kościoła. Takie stanowisko nie może być przyjęte jako pewnik, gdyż już podczas ziemskiej działalności Jezusa Jego uczniowie byli posyłani z misją głoszenia, która przecież spotykała się z nie mniejszym niezrozumieniem niż samego Jezusa. Mogła być też ona odrzucana.

Orędzie teologiczne

Jezus w trosce o uczniów i ich właściwe rozumienie prawdy o królestwie Bożym spełnia prośbę i wyjaśnia im obszernie przypowieść o siewcy. Ona jak wskazuje, jest kluczem do zrozumienia wszystkich przypowieści (w. 13). Choć tożsamość siewcy nie zostaje wskazana wyraźnie, jest nim sam Jezus, a szerzej, wszyscy inni głosiciele Ewangelii. Słowo, które sieje Jezus, to orędzie o królestwie Bożym, które poprzez Kościół będzie zasiewane nieustannie w świecie. Jezusowa przypowieść o siewcy odsłania cztery postawy wobec głoszonego słowa. Nie muszą się one odnosić do orębnych kategorii ludzi, ale mogą być też opisem reakcji tej samej osoby w różnych etapach jej życia. Ci na drodze, to ludzie niewykazujący żadnego zainteresowania słowem ani gotowości do jego przyjęcia. Drudzy na gruncie skalistym choć entuzjastycznie przyjmują słowo, kryją w sobie pewną zatwardziałość serca, przez co słowo, nie może ich dogłębnie przeniknąć. Stąd jakiekolwiek trudności jak ucisk czy prześladowanie niweczą w nich Bożą prawdę. Trzecia grupa pośród cierni, choć pozwala, aby słowo w nich zapadło, to dopuszczają natłok innych spraw, rywalizujących o pierwszeństwo, tj. troski tego świata, ułudę bogactwa oraz inne żądze. Choć Boże słowo zakiełkowało w nich, pozostało bezowocne.  Na koniec Jezus przywołuje przykład tych, którzy jak żyzna ziemia, słuchają słowa, przyjmują je oraz wydają owoc: trzydziestokrotny, sześćdziesięciokrotny i stokrotny. Jezus zachęcał słuchaczy, aby sami zbadali, jak odpowiadają na Jego wezwanie oraz uczciwie ocenili, które wewnętrzne przeszkody mogą im zamknąć drogę do zrozumienia tajemnicy królestwa Bożego, a tym samym nie dawać szansy przynosić obfitego żniwa, jakiego pragnie Bóg.

Myśl z Ojców Kościoła

Św. Augustyn (354-430 po Chr.) „Może się zdarzyć taki przypadek, że w twoim sercu rodzą się wątpliwości, czy potrzebujący, który prosi cię o wsparcie, to osoba rzeczywiście potrzebująca czy też oszust usiłujący cię naciągnąć, udając potrzebującego. Powstrzymujesz się od udzielenia mu pomocy, ponieważ nie jesteś w stanie przeniknąć jego serca i dowieść prawdy. Jednakże okaż miłosierdzie nawet w takim przypadku, gdy może twoja pomoc dojdzie do złego, abyś sam doszedł do dobra. Kto boi się, aby jego zasiew nie padł na drogę, pośród ciernie i kamienie, ten skąpo sieje jesienią, a latem cierpi głód” (Mowy 41,7).

Św. Augustyn (354-430 po Chr.) „Szukajmy miłości zgodnie z poleceniem Pana […], bo jak powiedziałem – miłość wypełnia prawo. Uważajcie, proszę was, i zakodujcie w waszej pamięci to, co wam mówię. Abyście się nie stali ludźmi pogardzającymi słowem, a wasza dusza nie stała się drogą, na której ziarna rzucone nie wschodzą. Powiada przecież: „Przyleciały ptaki niebieskie i wydziobały je” (Mk 4,4). Zauważcie i zachowajcie w waszych sercach, że są dwa przykazania miłości, które Bóg nakazuje” (Homilie na Ewangelię św. Jana, 17,6).

Wpływ komentowanego tekstu z Mk na literaturę, poezję, malarstwo, muzykę

Malarstwo

Pieter Bruegel Starszy (1526/1530-1569) – niderlandzki malarz. Zwano go “Chłopskim” ze względu na tematykę jego obrazów. Pejzaż z przypowieścią o siewcy (1557).

Fot. Wikipedia

Vincent van Gogh (1853-1890) – holenderski malarz postimpresjonistyczny. Siewca (1888)-tytuł kilku obrazów olejnych oraz szkiców tego artysty przedstawiającego siewcę na polu.

Fot. Wikipedia

Muzyka

Piosenka zespołu Arka Noego pt. Sieje je

Literatura

Ks. Jan Twardowski (1915-2006) – kapłan, poeta, przedstawiciel współczesnej liryki religijnej. „Siewca nie bał się niepowodzeń w pracy. Nie bał się, że część ziaren wydziobią wrony, a część uschnie. Boży siewca zawsze znajdzie dobre ziarno. Ksiądz uczy religii, spraw Bożych, czasem boi się, popada w zniechęcenie. Uważa, że tyle mu się nie udaje, tak jakby wrony wydziobały jego pracę. Tymczasem nie on sieje, ale Boży siewca. Każdy, kto sieje i działa z Bożym siewcą – nie powinien bać się niepowodzeń. Byle tylko rzucać dobre ziarno. Niepowodzenia są nieodzowne w pracy. Nie bójmy się ich, jeżeli współdziałamy z Bogiem”. (Niebowskazy. „Boży siewca zawsze znajdzie dobre ziarno” (l24.lt)

Aktualizacja orędzia teologicznego perykopy

Papież Jan Paweł II (1920-2005): „Papież powierza dziś wam wszystkim skarb tego słowa, sam stając się ufnym siewcą, składającym w głębi serca każdego człowieka «dobrą nowinę» o Królestwie. Bądźcie dobrą i urodzajną glebą, która obfitością swych owoców odpowie na oczekiwania Kościoła i świata” (Fragment homilii wygłoszonej w Rożniawie 13.09.2003 r.)

Papież Franciszek: „Siewcą jest Jezus. Zauważmy, że poprzez ten obraz ukazuje się On jako ktoś, kto się nie narzuca, lecz proponuje siebie; nie przyciąga podbijając nas, ale dając siebie: rzuca ziarno. Cierpliwie i hojnie szerzy On swoje Słowo, które nie jest klatką lub pułapką, ale ziarnem, które może wydać owoc. W jaki sposób może wydać owoc? Jeśli my je przyjmiemy. Dlatego ta przypowieść dotyczy przede wszystkim nas — mówi bowiem bardziej o glebie niż o siewcy. Jezus wykonuje, że tak powiem, «duchową radiografię» naszego serca — ono jest glebą, na którą pada ziarno Słowa. Nasze serce, tak jak gleba, może być dobre, a wówczas Słowo przynosi owoc — i to obfity — ale może też być twarde, nieprzenikalne” (Fragment z rozważania przed modlitwą “Anioł Pański” 16.07.2017 r.)

Papież Franciszek: „Przypowieść o siewcy jest niejako „matką” wszystkich przypowieści, mówi bowiem o słuchaniu Słowa. Przypomina nam, że jest ono ziarnem płodnym i skutecznym, a Bóg rozsiewa je wszędzie szczodrze, nie zważając na straty. Takie jest serce Boga! Każdy z nas jest terenem, na który pada ziarno Słowa, nikt nie jest wykluczony. Słowo jest dane każdemu z nas”. (Fragment z rozważania przed modlitwą “Anioł Pański” 12.07.2020 r.)

Kilka pytań czy problemów do refleksji; sugestia krótkiej modlitwy.

• Z jakimi formami głoszenia słowa Bożego spotykam się dzisiaj?
• Kim są współcześni siewcy?
• Jak ludzie przyjmują usłyszane słowo Boże?
• Co przeszkadza mi w słuchaniu i wypełnianiu w życiu słowa Bożego?
• Jakie ziarna rozsiewam w moim życiu: dobra czy zła?
• Jak pielęgnuję w sobie dobro, które Bóg złożył w moim sercu?

Modlitwa: Jezu, Słowo Przedwieczne, otwórz moje serce na Twoją Ewangelię. Przepraszam Cię za to, że nie zawsze jest ono żyzną, urodzajną glebą. Użyźnij je swoim przebaczeniem, łaską i miłosierdziem, by zawsze wydawało dobre owoce miłości do Ciebie i drugiego człowieka.

Oprac. Ks. dr Jacek Kucharski i Seminarzyści WSD Radom